پویایی سیاست خارجی ایران؛
استراتژی های ثابت با تاکتیک های متغیر
فهم سیاست خارجی ایران در گرو فهم “گفتمان هایی” است که شکل دهنده ساختمان هویت جمهوری اسلامی ایران است و ذهن همه افراد باید به این مقوله ها آشنا شود.
به گزارش اصفهان شرق/ محسن منصوری،
اقدامات ایران در منطقه چگونه قابل فهم است؟
فهم سیاست خارجی ایران در گرو فهم “گفتمان هایی” است که شکل دهنده ساختمان هویت جمهوری اسلامی ایران است. البته این گفتمان ها در هر کشوری و نظامی متفاوت است. برای مثال در آمریکا در قالب معیارهای لیبرال دموکراسی . هژمونی گرایی و برتری گرایی، خلق دشمن و … متبلور می شود. ممکن است برخی موضوعات در کشوری از “گفتمان های حاکم” و” اصولی” و” غیر قابل چانه” باشد که همان موضوع در دیگر کشور محلی از اعراب نداشته باشد. فراموش نشود هنگامیکه صحبت از اصول “غیر قابل مذاکره” می شود منظور استراتژای هاست که ثابتند. اما راهبردها و تاکتیک ها به اقتضای زمان ممکن است تغییر یابند.
در جمهوری اسلامی ایران نیز اصولی لایتغیر وجود دارند که برای حصول به این اهداف شیوه های متفاوت به کار گرفته می شود. روزگاری در قامت توسعه اقتصادی و توسعه توسعه سیاسی، تنش زدایی و توسعه جامعه مدنی با شعار گفتگوی تمدن ها و روزگاری با تفکر و نگرش جنوب، جنوب و نگاه به شرق در عرصه بین المللی و البته زمانی نیز با گفتمان اعتدال. اما در همه آن ها اصولی مشترک و ثابتند. اصولی مانند “ضد سلطه بودن”، ضد امپریالیسم بودن”، تقویت جبهه مقاومت”، عدالت گرایی و …
در توجیه اقدامات جمهوری اسلامی ایران چه در صحنه داخلی و چه در عرصه بین المللی درک این گفتمان ها الزامی است که اگر به درستی تحلیل نشوند در نتیجه گیری دچار قضاوت نادرست می شویم.
گفتمان های حاکم بر جمهوری اسلامی ایران:
*مسئولیت گرایی:
“مسئولیت گرایی” مبتنی بر تکلیف است،که نقطه مقابل آن “نتیجه گرایی” که منتج به منفعت است قرار می گیرد. هنگامیکه از این موضوع سخن به میان می آید منظور آن است که ما در سیاست خارجی می باید به سرنوشت دیگر کشورها بویژه کشورهای مستضعف و در بند استکبار توجه داشته باشیم. با این نگاه نمی توان به سرنوشت سوریه و یمن و عراق بی تفاوت بود اگر کشوری مسلمان دچار مشکل شد به ناگاه ایران نیز خود را مسئول حل مشکلات می داند به عبارتی می توان این موضوع را به ام القرا بودن ایران نیز تسری داد که در نوشتارهای قبلی بیان گردید.
*گفتمان مقاومت و نفی نظام سلطه
این مورد دو هدف را دنبال می کند.
1) استقلال سیاسی و عدم اتکا- 2) مقابله با نظام سلطه
این مورد نیز بی شباهت به موارد بالا نیست. این گفتمان بعد از انقلاب در قانون اساسی نیز تجلی پیدا می کند. هدف آن استقلال سیاسی و عدم اتکا به قدرتی دیگر است. در راستای این گفتمان حمایت از حزب الله در سوریه یا حمایت از مردم فلسطین و مقابله با صهیونیست ها در دستور کار قرار می گیرد. در سوریه از حکومت بشار اسد در عراق از دولت قانونی و در یمن از انصار الله و … حمایت می شود. هدف دیگر این گفتمان مقابله با نظام سلطه است که البته تاکتیک هایش در مقاطع مختلف متفاوت می شود. در مقطعی با روی آوردن به کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین تلاش می شود نظام سلطه یه چالش کشیده شود و یک جبهه ضد استکباری در حیاط خلوت آمریکا شکل بگیرد. و در زمانی با ائتلاف و همکاری با کشورهای چین و روسیه به عنوان رقبای جدی آمریکا و غرب در صحنه بین المللی با دشمن مقابله می گردد.
*گفتمان اقتصاد مقاومتی
در سالیان اخیر نمونه بارز اقتصاد مقاومتی را می شود در صنعت هسته ای مشاهده نمود. دستیابی ایران به موفقیت های هسته ای و بوی سازی غنی سازی اورانیوم و دستیابی به حد متعارف و مورد نیاز آن و تاکید ایران بر حق مسلم خویش از فن آوری روز، موفقیت های ایران در دیگر زمینه ها مانند نانو و … از این گونه موارد است که در عین تقویت تولید داخلی دست بیگانه را از بسیاری از دست اندازی ها کوتاه کرده است. از نظر رهبر معظم انقلاب یک رابطه علی میان پیشرفت علمی ، خود اتکایی و استقلال وجو د دارد ، چرا که خود اتکایی زمینه ساز استقلال اقتصادی است که آن نیز زمینه ساز استقلال سیاسی است. از نظر ایشان تحریم های آمریکایی اروپایی بر ضد ایران نه تنها هیچ تاثیری در تغییر سیاست خارجی ایران نداشته است بلکه حتی به لحاظ ترغیب کردن ایران در حرکت به سمت خود اتکایی سازنده تر نیز بوده است چرا که همه پیشرفت های ایران در دوران تحریم و فشار خلق شده است.
*گفتمان سیاست تحکیم روابط با کشورهای اسلامی( صدور اندیشه ای انقلاب):
در این سیاست نه به غرب متکی و وابسته می شود و نه به شرق. سیاست مستقل و تشکیل جبهه ای اسلامی متشکل از کشورهای اسلامی با تکیه بر اندیشه های اسلام. در این گفتمان” امت اسلامی” معنا پیدا می کند.هر چند همکاری با برخی کشورهایی به اصطلاح اسلامی چندان هم متناسب نیست اما در این گفتمان منظور کشورهایی است که واقعا اهداف اسلامی را پیگیری می کنند .
*گفتمان عدالت و تغییر نظام ناعادلانه بین المللی
نظام جمهوری اسلامی نظام بین الملل را نظامی” ناعادلانه و ابزاری در دست عده معدود از کشورهای “قلدر و زور گو” می داند که همواره کشورهای مظلوم را به استضعاف می کشانند حتی این نظام به برخی ساختار های مدعی ایجاد صلح مانند شورای امنیت نیز ایراداتی وارد می کند. برای همین تلاش می کند تا ساختار را تغییر دهد البته می تواند راهبردها و تاکتیک ها گوناگون باشد. در زمان دولت اصلاحات با “اصلاح وضع موجود” در قالب گفتگو، دیپلماسی و مذاکره با کشورهای تاثیر گذار و به زعم خویش بزرگ مانند آمریکا و برخی کشورهای اروپایی و در دوران دولت احمدی نژاد نگرش انقلابی و تهاجمی و در صدد” تغییر وضع موجود” بر می آید با تکیه بر جنبش عدم تعهد وکشورهای آفریقایی و ….
*گفتمان دشمن
تصور از دشمن همواره نقش مهمی درشکل گیری سیاست خارجی ایران داشته است. تاریخ ثابت می کند ایرانیان همواره دشمنانی داشته اند که خاک آن را اشغال و بسیاری از منابع آن ها را به غارت برده اند. کشوری انقلابی و ایدیولوژیک حتما دشمنانی دارد این تصور همان است که باعث می گردد در کنار اقدامات بازدارنده از وجود دشمن به تقویت توان دفاعی و نظامی خویش نیز مبادرت نماییم ایجاد رزمایش های مختلف در زمان های مختلف و توسعه شتابان ابزار آلات نظامی باعث می گردد دشمن دچار رعب و وحشت گردد.
نتیجه گیری
جمهوری اسلامی ایران دارای مبانی و اصولی در سیاست خارجی و در ارتباط گیری با سایر کشورهاست که این مقوله مختص ایران نیست و همه کشورها در جهت گیری سیاست خارجی اصول و مبانی خود را در نظر می گیرند . برای مثال آمریکا داعیه دار برتری و هژمون در نظام بین الملل است یا خود را مدافع حقوق بشر می داند که در مبارزه با تروریسم مبارزه می کند و بسیاری از موارد دیگر که باعث می گردد همه سیاست خارجی به سمت و سوی آن پیش برود در جمهوری اسلامی ایران نیز اصول ثابت شامل: ضد نظام سلطه بودن، ضد امپریالیسم، عدالت گرایی می باشد که برای حصول به آن ابزارهایی را بکار می گیرد. این ابزارها که آن را می توان به تاکتیک ها تعبیر نمود در مقاطع مختلف تاریخی متفاوت بوده است . روزگاری از مقابله به مثل و جنگ برابر در جبهه های حق علیه باطل و روزگاری با نرمش قهرمانانه و انعطاف در عین حفظ اصول سخن به میان می آید.
محسن منصوری کارشناس ارشد روابط بین الملل
