اصفهان شرق/ مهدی نجفی، دغدغۀ کنونی جامعۀ اسلامی درباب فریضه ای است که بيش از 70 بار آن فریضه با كلمه “الصلاة” در قرآن تكرار شده است و امر به نماز با جملۀ “اقيموا الصلاة” نه بار تكرار شده است.[1] اما با اندک تأمل عرفی می توان به این نکته رهنمون گردید که روح اقامۀ نماز در جامعۀ اسلامی، مدارس، دانشگاه ها…به شدت دچار چالش گردیده و نابسامان است به نحوی که باید زنگ بحران غفلت از فریضه ای ناب و استراتژیک در شریان های اسلام اصیل را به صدا درآورد.

در تبیین این آسیب دینی در جامعۀ اسلامی می توان به مولّفه های گوناگون اشاره کرد، مطالباتی که از خانواده، متولیان فرهنگی جامعه، مدرسه و حتی مساجد… می توان داشت که در ترویج روز افزون فریضه ای به غایت زیبا و آسمانی و منطبق با فطرت انسان ناموفق عمل کردند و شد آن چه که نباید می شد.

بی شک زیبایی شناسی فریضۀ نماز آنچنان از اهمیّت فوق العاده برخوردار است از این رو است که شیطان همۀ توان خود را صرف می کند تا عمق زیبایی این فریضه را از جان و روح ما بزداید، لذا این روزها تراژدی غم بار تکراری شدن و به عادت درآمدن این فریضه را در جامعه شاهدیم به نحوی که پس از مدت زمانی اندک بسیاری از عاشقان به نماز، از این فریضۀ ناب کناره می گیرند و به نوعی دچار بی معنایی گفتمانی در انجام فرایض دینی می شوند.

اینچنین است که نمازهای یومیه سرد و بی روح برای ما حکم محل پیدا شدن اشیاء گمشده را پیدا می کند و اینجاست که باید به تعبیر تلخ شاعر اقرار نمود که گفت: غیر از خدا که هرگز /در فکر او نبودی /هر چیز از تو گم شد /وقت نما ز پیداست.

حال فریضه ای که قرار بود تکیه گاه موج های انسانی برای گریز از بحر ان ها، رنج ها، دردها و سختیها باشد و انسان را به آرامش رهنمون سازد، لیکن در واقع به عادتی کسل کننده تبدیل شده است که به نوبۀ خود دین گریزی را در نسل جوان تسهیل کرده است.

اما با همۀ این تفاسیر باید گفت هیچ تردیدی در اصل کارآمدی بی بدیل فریضۀ نماز در تحقق شستشوی روح و جان وجود ندارد و روزی 5 مرتبه می توان یک تأثیر بسیار خوب از نماز دریافت نمود، لیکن گره کار کجاست که نشاط لازم در حین انجام این فریضه مشاهده نمی شود؟ چرا بسیاری ازمردم از فقدان نشاط روحی و معنوی در این فریضۀمهم گلایه مندند؟

راقم این سطور در پاسخ به این پرسش های دردآور معتقد است همانگونه که جوامع غربی توانستند آموزه های خود را در ظرفی به نام علوم انسانی غربی بازپروری و بازتولیدنمایند در جامعۀ اسلامی نیز باید مفاهیمی ارزشمند همچون فریضۀ نماز در ظرف علوم انسانی اسلامی قرار گیرد و گفتمان معنایی این فریضه بر مبنای نیازهای روحی و معنوی جامعۀ امروزی بازتولید گردد ، همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند:« یکی از برکات انقلاب اسلامی، بازتولید معارف اساسی اسلامی در این زمان است».[2]

اما گره اصلی مشکل بازتولید معارف دینی در جامعه این است آن¬گونه که طرف مقابل ما در جوامع غربی به ویژه آمریکا به خوبی توانست آموزه های بعضاً ضد دینی خود را در قالب هالیوود و..به خوبی در سراسر جهان نهادینه سازد، لیکن متولیان فرهنگی جامعه و سردمداران علوم انسانی اسلامی به هیچ عنوان نتوانستند و یا شاید اراده ای در خلق اثر موفق هنری از فریضۀ نماز و دیگر معارف دینی از خود بروز ندادند تا موج استقبال مردم را به همراه داشته باشد و همان اثر بتواند آثار بی نظیر خود را در جذب معنوی جوانان کشور و دیگر کشورهای اسلامی را به سمت فریضۀ شکوهمند نماز موجب گردد.

هم چنین اوج بحران خواب زمستانی متولیان فرهنگی کشور و عمق فاجعۀ ضعف و ناکارآمدی برخی سیاستگذاری های دینی و هنری را باید وقتی دریافت که بدانیم از 6666 آیه ی قران کریم ،1400 آیه ی آن یعنی 8/25% یعنی بیش از ربع قرآن کریم درباره ی معاد است. لذا قران کریم مرتب به ما یاد آوری می کند که مرگ اندیشی داشته باشید و یقیناً گفت و گوی روزانه با خداوند متعال از جمله بهترین راهبرد ها در ترسیم زیبایی شناسی واقعی فریضۀ نماز و بستر سازی برای سعادت در دنیا و آخرت است اما به راستی متولیان عرصۀ فرهنگ و هنر برای بازتولید فریضۀ نماز از مولّفه های ارزشمند موجود در آموزه های شیعی چه محصولاتی به جامعه ارائه دادند؟ به عنوان نمونه باید گفت کربلا تعبیر واقعی نمازاست زیرا نماز اتصال انسان با محبوب است و کل واقعۀ کربلا تفسیر این مسأله است، زیبایی شناسی فریضۀ نماز در شب عاشورا به ویژه نماز ظهر عاشورا بهترین و کلیدی ترین اثر و معرفت دینی است که می توان با آن به بهترین وجه ممکن فریضۀ نماز را در جامعه بسط و گسترش داد که در صورت انجام رسالت ذاتی متولیان فرهنگی جامعه در خلق آثاری ناب و هنری از نماز با بهره گیری از معارف نماز در واقعۀ عاشورا می توان مدعی گردید دیگر مردم به ویژه نسل جوان عاشقانه نماز می خوانند و واز خواندن آن لذت می برند.

هم چنین باید گفت خیل عظیمی از هنرمندان و مبدعان آثار هنری و فرهنگی در مقابل این فراز از بیانات رهبر معظم انقلاب که با تعبیر زیبایی فرمودند؛«لااقل در نماز احساس کنید خدا جلوی شماست» چه محصول فرهنگی در قالب کتاب، یا آثار دیداری.. ترتیب داده اند؟جای تأسف این است رسانه های تکفیری و سلفی با برداشت های قشری و متحجرانه از دین بعضاً آموزه های خشک و خشن خود را در قالب تصویر و به اصطلاح هنر به مخاطبان عرضه می کنند لیکن مسئولان فرهنگی کشور از تصویر سازی بهترین و زیباترین آموزه های ناب شیعی عاجزند.

بنابراین باید گفت آفت زدایی از نماز و دیگر معارف اسلامی تنها یک راه حل دارد و آن نیز بهره گیری از هنر و مقوله ای به نام تخیل در کشف معارف دینی و انتقال آموزه های ارزشمند دینی همچون فریضۀ نماز به جامعۀ اسلامی است، در غیر این صورت این سیکل معیوب کماکان به راه نادرست خود ادامه می دهد و تبعات و پیامدهای دین گریزی نسل جوان در آینده ای نه چندان دور بیش از پیش دامن¬گیر مسئولان و مدعیان ترویج آموزه های دینی و هنری خواهد گردید.

[1] (بقره، 43، 83، 110، 238، 277، نسأ، 103، انعام، 72)
[2] بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار خانواده‌های شهدای هفتم تیر،6/4/1394.