به گزارش اصفهان شرق:روستاي دشتي، روستايي است که امروز، از توابع برا آن جنوبي محسوب مي شود. مسجد جامع دشتي، در روستاي دشتي قرار دارد.

اين مسجد که امروزه در کنار جاده آسفالت واقع شده، در ۱۹ کيلومتري جنوب شرقي اصفهان، در ساحل جنوبي زاينده رود، استقرار يافته است. مثل بسياري از بناهاي شرق حوزه زاينده رود، اين بنا نيز فاقد کتيبه است. ليکن بر اساس قراين باستان شناسي و معماري، ويلبر تاريخ ساخت اين بنا را در حدود سال ۱۳۲۵ م/ ۷۲۵ ه.ق تخمين زده که همزمان با ساخته شدن بناي مسجد کاج و مسجد ازيران است.
از مساجدي که در شرق زاينده رود قرار دارد، مسجد دشتي مي باشد که شايد بيشترين توجه مقامات رسمي را به خود جلب کرده است. يکي از علل عمده آن، واقع بودن اين مسجد در کنار راه آسفالتي است، که اصفهان را به شرق متصل مي کند. دليل ديگر اهميت آن، نزديکي اين مسجد به شهر اصفهان است.

در حال حاضر، اطراف اين بنا را تا يک متر از سطح زمين به بالا ديوار آجري و ۵/۱ متر ديگر روي آن را نرده آهني قرار داده اند. مسجد دشتي گنبد و فضايي در زير آن دارد که در قياس با مسجد کاج، جمع تر و بسته تر است. قطر گنبد ۸/۹ متر ، وايوان جلويي آن ۶/۹ متر عرض دارد. محراب اين مسجد، گچبريهايي داشته است ولي تا امروز بقدري آسيب ديده که به سختي باز شناخته مي شود. اين مسجد به شماره ۳۴۷، جزء آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
سازمان ميراث فرهنگي ايران، تاريخ ساخت مسجد دشتي را قرن هفتم هجري ثببت کرده است، ليکن دكتر هنرفر آن را متعلق به قرن هشتم هجري مي داند:

“مسجد دشتي که در ساحل جنوبي زاينده رود واقع شده ، از هر جهت شبيه به مسجد کاج که در شمال بستر زاينده رود بنا شده است، مي باشد و قرينه آن است. در اطراف اين مسجد تاريخي قرن هشتم، بعدا نيز ساختمانهاي ديگر ي اضافه شده است که فعلا اثري از انها بر جاي نيست و مناره هايي هم داشته که طي نيم قرن اخير به منظور استفاده از مصالح بنايي عمدا آنها را خراب کرده اند. در اين مسجد در حال حاضر، هيچگونه کتينه و خط ديده نمي شود“

ليکن ، رفيعي مهر آبادي اظهار مي دارد که زير سقف گنبد ، واژه هاي :“ الله ”، “ محمد ” و “ علي”، به خط کوفي نقش بسته بود و سال ۱۳۳۵ که تاريخچه ابنيه تاريخي اصفهان تاليف شد، آن کلمات وجود نداشتند.

ويلبر درباره نحوه ساخته شدن اين بنا، سخن جالبي دارد : “ از خود بنا مي توان به جريان وقايع خاص پي برد. در اوج قدرت ايلخاني. تصميم گرفته شده که در حوالي اصفهان و در کنار زاينده رود، چنديد قريه و قصبه مسکوني احداث گردد. ولا اقل، رد سه محل عمليات ساختماني آغاز گرديد. و اول، به ساختن مسجد که هسته مرکزي ده را تشکيل مي دهد، اقدام گرديد و پس از چندين ماه کار ساختماني، يک حادثه سطحي سبب قطع عمليات شد و سپس کار ساختمان ادامه يافت و تکميل گرديد. بجز آن که همه کتيبه هاي تزييني ساخته نشده است. عدم موفقيت در تکميل ساختمانها، ممکن است در نتيجه حوادث محلي يا وضع اقتصادي محلي و يا عدم علاقه اولياي امور محلي يا ملي بوده باشد.

سيرو نظر ديگري درباره ساخته شدن مسجد دشتي دارد. “ نزديک يک مسجد سلجوقي که مسلما چيزي از ان باقي نمانده بود، غير از مناره که ام. اسميت از بين رفتن آن را در سال ۱۹۱۵ م {۱۳۳۳ق} اشاره کرد ـ تصميم گرفته اند، مسجدي از همان نوع مسجد کاج بسازند که همان طور، بر روي يک خاکريز مسطح قرار گرفت و حدود ۵/۱ متر از زمين بالا آمده باشد. اين کار انجام گرفت، ولي هيچگاه از ارتفاع ۴ تا ۵ متري بالاتر نرفت. اين طور پيش بيني کرده اند که از هر طرف مقصوره و رواق بسازند ولي آن هم هرگز ساخته نشد، بجز يک قطعه از شبستان که در روي بناي غربي مشاهده مي شود.

بقيه کار همه جا متوقف و بعدها دوباره از سرگرفته شده است . خيلي بعدها ، نمازخانه محقري به نماي شرقيي مقصوره تکيه زده ، آثار طاقهايي که تکيه داده بودند، ديده مي شود. تمام انها، صفوي {۹۰۷ـ۱۱۴۸ ه.ق} هستند . هنگامي که اين الحاق انجام مي گرفته، جاي دو پا طاق خارجي که در دو طرف طاق محوري دوره مغول {۶۵۶ـ۷۴۴ ه.ق} بودند، به گونه زمختي گرفته شده اند… در اينکه مي خواسته اند قسمتهاي اصلي بناي در حال ساختمان را محکم بسازند (قصوره ، ايوانها ، رواقهاي طرفين) حرفي نيست، ولي ما همواره نسبت به آنچه در قسمت شمالي پيش بيني کرده بودند بي اطلاع مانده و نمي دانيم آيا حياط را مربع يا مستطيل شکل مثل آنچه در کاج است مي خواسته اند بسازند. زمانهاي توقف کار که از بناييها فهميده مي شود ، ناتمام ماندن تزيين و رها کردن کارها ، همه نشانه هايي از يک دوره آشفته اند … خيلي ممکن است که طول مدت کار اين بناها که به طور اتفاق و در مراحل مختلف انجام يافته ، به دوازده تا پانزده سال هم کشيده باشد؛ يعني تا وقتي که ناحيه اصفهان درگير مخاصمتهاي سلاطين اينجوي شيراز {۷۰۳ـ۷۵۸ ه.ق} و آل مظفر {۵۹۵ـ۷۱۳ ه.ق} بوده است.

نقشه اصلي مسجد دشتي، عبارت است از: شبستان گنبددار، راهروهاي دو طرف، سر در بزرگ و صحن مقابل آن  {ويلبر ، معماري اسلامي ايران در دوره ايلخانان}

متن برگرفته از وبلاگ گابیه نوشت