نخل:

نخل در لغت یعنی درخت خرما ولی در تداول عام کنایه از قد و قامت بالا و نام تابوت واره ای است که در عزای امام حسین (ع) به ویژه در روز عاشورا بر دوش می کشند که منظور همان تجسمی از تابوت امام حسین (ع) می باشد. احتمالا چون در قدیم این تابوت واره را از چوب درخت خرما و بدنه و جبهه های پیش و پس آن را از شاخه های این درخت که حالتی خمیده و کمانی دارند می ساختند به نخل شهرت یافت . همچنین می توان احتمال داد که این تابوت واره به سبب تقدس و حرمت نخل ( درخت خرما ) در فرهنگ ایران نخل نامیده شده است زیرا همچنان که نخل در ذهن دینی فرهنگواران جامعه ها بر مفهوم تجدید حیات و باروری , بی مرگی و جاودانگی و قدرت و استقامت دلالت داشته , تابوت نیز متضمن مفهوم و قداست و قدرت و جاودانگی و تجلای نیروی قدسی و اراده خداوند به شمار می رفته است به تدریج با کاربرد نخل در مراسم عزا و ماتم شهیدان کربلا اصطلاحهای « نخل تابوت » « نخل شهیدان » « نخل عزا » و « نخل ماتم » و « نخل عاشورا » در فرهنگ مذهبی مردم ایران متداول شد .

اصطلاح نخل در فرهنگ نامه ها
در فرهنگ دهخدا نخل ماتم و آرایشی که به تابوت مردگان می سازند . ( ناظم اطباء ) : تابوتی که محرم سازند و آنرا نخل تابوت گویند و تابوت روز دهم اگر چه شکل آن است اما ده برابر تابوت و آن نخل است . ( انندراج ) : آرایشی که تابوت را کنند چنانکه در هندوستان روز عاشورا کنند . مولف فرهنگ نظام نخل را شبیه تابوت امام حسین (ع) دانسته و نوشته است چون این تابوت را شبیه درخت خرما می ساخته اند آن را نخل نامیده اند . همچنین می نویسد « گاهی برای مرده جوان هم تابوت را شبیه به نخل مذکور می ساختند . »

شکل و ساختمان نخل :
این تابوت واره اتاقکی چوبی و یا فلزی است که به شکل مکعب مستطیل با بامی دو شیبی که قسمت جلو آن با آیینه و تمثال ائمه اطهار مزین و روی آن با پارچه های مرغوب و مخمل پوشیده شده است که روز عاشورا روی آن پارچه سیاه می کشند و توسط چهار نفر حمل می شود و اندازه آن در مناطق مختلف کوچکتر یا بزرگتر می باشد .

پیشنه نخل گردانی :
به نقل از کتاب نخل گردانی نوشته علی بلوکباشی :
1. دوره پیش از اسلام: ساخته شبیه شهیدان و تابوت هایی تمثیلی شهیدان و آیین حمل آنها در دسته های عزا در فرهنگ ایران پیشینه بسیار دراز دارد . نمونه برجسته و معتبر آن آیین سوگواری سالانه مرگ سیاوش و حمل و گرداندن تابوت اوست . بنابرروایات تاریخی , مردم ماوراءالنهر تا نخستین سده های اسلامی , هر ساله در مراسم یادمان سال مرگ سیاوش , قهرمان اسطوره ایران که خونش به ناحق بر زمین ریخت شبیه او را می ساختند و در عماری یا محملی می گذاشتند و بر سرزنان و سینه کوبان و نوحه خوانان در شهر می گرداندند .
2. دوره اسلامی: رسم نوعی شبیه یا تابوت گردانی در میان شیعیان احتمالا هم زمان با تشکیل نخستین تجمع های شیعی در مجالس عزاداری حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) رواج یافت .
ابن جوزی در المنتظم می نویسد : شیعیان محله کرخ بغداد به هنگام رفتن به زیارت مزار امیرالمومنین (ع) و سیدالشهدا (ع) دستگاه هایی بنام منجنیق با خود حمل می کردند که این منجنیق چیزی شبیه نخل امروزی شیعیان ایران بوده است که آن را با انواع سلاح و شایاء و اسباب روشنایی مانند شمشیر , سپر , خود , آینیه و چراغ و … می آرایند و به همراه دسته های عزاداری در محله ها می گردانند .
3. در عهد کنونی: در این زمان نیز به شیوه قدیم , در نخستین دهه محرم و دهه پایانی ماه صفر در برخی شهرها همراه با دسته های عزاداری بنا به فرهنگ و سنت شهر و دیار خود نشان هایی مذهبی از جمله نخل با خود حمل می کنند .
مراسم نخل گردانی در شهر هرند نیز در دهه اول محرم هر سال در بین مراسم دوره برگزار می گردد . که از اول تا نهم محرم با پارچه های مخمل و رنگی پوشیده شده و در روز عاشورا آنرا سیاه پوش می کنند .
استفتاء در مورد برداشتن نخل:
آیت الله شیخ جواد تبریزی ( دامه برکاته ): امور ذکر شده کهنه پرستی نیست و زنده نگه داشتن خاطره واقعه جانگداز کربلا می باشد که علاوه بر جهت مودت اهل بیت ( علیهم السلام ) و حزن بر مصائب آنها , یکی از سندهای حقانیت مذهبی تشیع است که مومنین باید حقانیت آنرا از روی مدرک احراز کنند . « عزاداری سنتی شیعیان ج 7 , ص 230 , تالیف سید حسین معتمدی »