اصفهان شرق- محسن منصوری کارشناس ارشد روابط بین الملل

 

اولین مقاله جامع منتشر شده در خصوص سفلی گری در این رسانه

 

جهت مشاهده این مقاله اینجا را کلیک کنید

 

سلفی گری یا وجود جریان های سلفی در عراق قدمتی طولانی دارد. این جریان همواره بخشی از ساختار هویت ساز عراق بوده که آن را با چالش های اساسی روبرو گرده است جریانی که بدون شک زاییده شرایط داخلی و خارجی متعدد است . سلفی گری تا قبل از اشغال عراق پدیده ای نه چندان گسترده بود اما در بعد از اشغال سال 2003 با وجود آن که بستر اصلی ان در بیرون و در افغانستان شکل گرفته بود در عراق موجب ایجاد گروهکی شد که آن را القاعده در سرزمین بین النهرین می نامیدند این جریان با طی فراز و نشیب هایی در طول سالیان اخیر ، در بحران سوریه فرصت احیا پیدا کرد و با نام داعش در عراق اعلام موجودیت کرد . گروهی که سودای خلافت در تمام سرزمین های اسلامی را دارد.

داعش، مانند القاعده نیست که فقط به سوءقصد و جنگ چریکی اکتفا کند، بلکه قلمروگشایی و فتح اراضی از مهم¬‌ترین مبانی جنگی این گروه است.
این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که داعش یا همان دولت اسلامی در عراق و شام مولود و زاییده کدام شرایط است؟در پاسخ باید گفت که عوامل داخلی و شرایط موجود در عراق از سویی و شرایط خارجی و حامیان منطقه ای و جهانی از سوی دیگر مهمترین عوامل ایجاد چنین جریاناتی در دنیای اسلام می باشند.

 

 

سلفیه چیست؟
سلفیه جریان فکری است که به بازگشت به شیوه های ّسلف صالح ّو تمسک به سنت حدیث دعوت می کند .سلفیه عنوان عمومی افراد و فرقه های از مسلمین متجدد به ویزه در هند و مصر است که به عنوان اکتفا به پیروی از سلف صالح، مسلمین را از آنچه خرافات مناخرین می خواند بر حذر می دارد. این ها معتقدند در زمینه صنایع و فنون مسلمانان نباید از خارجی و فرنگی چیزی اقتباس کنند.

 

داعش و نو سلفیان
اما انچه در شناخت بیشتر جریان داعش در عراق و شام (سوریه )کمک شایانی می کند ابتدا نگاهی تاریخی به جریان سلفیه است جریانی که به دو دسته قدیم و جدید ( نوسلفیان) تقسیم میشود. هر چند بیان جامع تفاوت این دو گروه از حوصله این مقاله خارج است اما بیان شمه ای از آن به نظر مورد نیاز است.

 

القاعده عراق
القاعده تا پیش از حمله امریکا به افغانستان در سال 2001 سازمانی منسجم با تشکیلات مشخص و متمرکز بود رهبران و طرفداران ان در مکان های مشخص بویژه در افغانستان اموزش می دیدند و ازادانه به فعالیت های خویش می پرداختند . حادثه 11 سپتامبر و قرار گرفتن القاعده در راس حملات و اتهامات امریکا باعث گردید این سازمان از ان تمرکز خارج شده و به سازمانی پراکنده و رهبرانی فرای در نقاط مختلف دنیا تبدیل شود از این دوران به بعد اقدامات مخفیانه با هدف گسترش القاعده گرایی برنامه این گروه در نقاط مختلف دنیا گردید.

 

القاعده عراق و سازمان القاعده
القاعده عراق را به جرات می توان بسیار خشمگین تر و افراطی تر از القاعده بن لادن دانست در بسیاری از اصول علیرغم اشتراکات بین این دو گروه تفاوت های نیز دیده می شود مثلا زرقاوی دیدگاه تسامح بن لادن را در خصوص شیعه نمی پذیرفت. او شیعیان را کافر می دانست این در حالی است که بن لادن اتحاد بین دو گروه را در شرایط جنگ با خارجی ها( منظور در مقابله با نیروهای امریکایی) بسیار مهم می دانست و با در گیری شیعه و سنی مخالف بود شاید برای همین بود که بن لادن تمایلی به ادغام گروه زرقاوی در القاعده نداشت(gerges,2005) هر چند با همه این اختلافات بن لادن ,زرقاوی را معاون خود قرار داده و او را امیر القاعده در عراق معرفی نمود و در ان سو نیز زرقاوی بن لادن را بهترین رهبر برای ارتش اسلام در برابر کفر و نفاق می دانست.

 

 

القاعد چگونه به داعش رسید؟
دولت اسلامی عراق و شام (ISIS) یا همان “داعش” ، خود را گروهی جهادی سنی معرفی می‌کند که به دنبال ایجاد یک حکومت و دولت چندملیتی اسلامی مبتنی بر شریعت است. این گروه، انشعاب و باقی‌مانده القاعده عراق است که طی حمله آمریکا برای سرنگونی صدام به عراق پدید آمد و ناآرامی و هرج و مرج شکل گرفته پس از آن، بستر مناسبی را برای جنگ چریکی علیه نیروهای ائتلاف و متحدان داخلی آنها شکل داد. بطور خلاصه می توان گفت دو بحران بین المللی سر آغاز دو جریان مشابه گردید که:
**حمله امریکا به عراق در سال 2003 و تشکیل القاعده عراق به دست ابو مصعب الزرقاوی گردید : نیروهای شاخه القاعده در عراق را نیروهای زرقاوی در پاکستان و افغانستان تشکیل دادند و بعدها نیروهای دیگری از سوریه، عراق و همسایگان آن به این گروه پیوستند. بنابر گزارش واشنگتن‌پست، آرایش این گروه تا سال 2006 رنگ عراقی به خود گرفت اما وقتی در سال 2006-2007 این گروه در جریان جنگ داخلی عراق در اوج قدرت به سر می‌¬برد، نیروهای عملیات ویژه آمریکا با اتکا بر کمپین ضد تروریسم خود، قدرت آن را خنثی کردند.

 

**و بحران سوریه در سال 2011 و تشکیل گروه داعش ابتدا در عراق و سپس گسترش ان به سمت سوریه و دیگر سرزمین های اسلامی گردید . سر کرده این گروه ابوبکر البغدادی است که نام واقعی او «ابراهیم عواد ابراهیم علی البدر» است اما بیشتر به نام ابوبکر البغدادی شناخته می‌شود. در برخی منابع خبری و امنیتی با نام علی البدر سامرایی، دکتر ابراهیم و ابو دُعا نیز از او یاد شده است. او در سال 1971 در 125 کیلومتری شمال بغداد و در سامرا به دنیا آمده است. در دانشگاه اسلامی بغداد تحصیل کرده و دارای مدرک دکترا بوده و تا مرحله‌ عضویت در هیئت علمی پیش رفته است.

 

 

آمریکا چه نقشی در سقوط القاعده عراق و رویش داعش داشته است:

 

اقدامات القاعده عراق بویژه در روزهای اشغال و افراط گرایی موجود در بین رهبران و اعضای گروه القاعد بتدریج باعث گردید که نیروهای سنی متحد القاعده در تقابل با این جریان قرار گیرند این امر فرصت مناسبی را برای اشغالگران بویژه امریکا فراهم نمود تا با ایجاد “شوراهای بیداری” یا بیداری قومی حمایت گروههای نارضی سنی را جلب و در نهایت به مقابله با این گروه بپردازند( اسدی،1388: 243) ، خشونت القاعده عراق از اوج خود در 2006-2007 میلادی تنزل پیدا کرد اما از زمان خروج نیروهای آمریکایی در اواخر سال 2011، این گروه حمله به اهداف عمدتاً شیعه را با هدف تلاش برای ایجاد درگیری دوباره میان اقلیت سنی عراق و دولت شیعه نوری المالکی، شروع کرد.
خشونت روزافزون این گروه در سال 2013 موجب مرگ هشت هزار نفر و تبدیل شدن آن سال به خونین¬‌ترین سال پس از 2008 طبق نظر سازمان ملل شد. گروه تروریستی القاعده عراق، در سال 2012 نام جدید خود را تحت عنوان “دولت اسلامی عراق و شرق مدیترانه” (ISIL) یا “دولت اسلامی عراق و شام” (ISIS) اعلام کرد. سپس به قصد رویارویی و سرنگونی نظام سوریه وارد این کشور شد. این گروهک تروریستی، تا ماه ژوئن 2014 میلادی، با عقب‌نشینی ارتش عراق در شهرهای مهم فلوجه و موصل، زیرساخت‌های دولتی و منطقه‌¬ای هر دوطرف مرز سوریه و عراق را تحت کنترل درآورد.
همچنین گزارش‌های منتشرشده در گاردین، اشپیگل و مقامات آگاه حکومت‌های اردن، ترکیه و مصر، حاکی از آنست که نیروهای داعش در دوره‌¬های مختلف تحت آموزش متخصصین آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی در اردن، ترکیه و اسراییل بوده‌¬اند. این گزارش‌ها نمایانگر اینست که ‌آمریکایی‌¬ها از چند ما قبل از تحرکات داعش در عراق کاملا خبر داشته و همه چیز برای برنامه‌ریزی آماده بوده است.

 

استراتژی و اهداف اصلی داعش
استراتزی القاعده عراق و داعش را می توان در چند محور خلاصه کرد: ایجاد جنگ داخلی تمام عیار بین گروههای شیعی و اعراب سنی با کشاندن شبه نظامیان شیعی به واکنش نظامی ، ایجاد مشکلات و مانع بر سر روند سیاسی جدید عراق بعد از روی کار آمدن دولت شیعی در عراق، فشار به نیروهای خارجی( آمریکایی ها) از طریق عملیات انتحاری و اخراخ آن ها از عراق، کشاندن جنگ فرقه ای و داخلی به عرصه منطقه ای و در نهایت ایجاد خلافت اسلامی

 

بودجه و کمک های مالی داعش چگونه تامین می شود
سرمایه¬‌گذاران داعش در سوریه، اردن و عربستان در طی این چند سال حمایت مالی بسیاری از داعش داشته‌¬اند کارشناسان معتقدند که بخشی از بودجه داعش از طریق قاچاق، باج‌گیری، و دیگر جرائم تامین می-‌شود. در چند سال اخیر، این گروه بر سرمایه‌¬گذاری و جذب نیروی داخلی تمرکز کرده است. برخی تخمین¬‌ها حاکی از درآمد 8 میلیون دلاری داعش در هر ماه ناشی از باج و مالیات‌گیری در زمینه تجارت‌های خرد و کلان تا پیش از فتح موصل یعنی دومین شهر بزرگ در ژوئن 2014 است.
همچنین طبق گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی «الرابط الیمنی» اسناد و گزارشات آمریکایی نشان می¬‌دهند که 131 شخصیت آکادمیک، فعال سیاسی و شخصیت‌ دینی وابسته به 31 کشور جهان، مسئولان اصلی تامین مالی داعش هستند.

 

استفاده هدفمند اعضای داعش از رسانه‌های اجتماعی و خبرنگاران به منظور تبلیغ برای این گروه
داعش برای بهبود وجهه خود به رویکردهایی نظیر استفاده از رسانه‌های اجتماعی در اینترنت روی آورده است و از آنها به صورت کاملاً هدفمند و به منظور تبلیغ برای این گروه استفاده می‌کنند. همچنین آنها از طریق تعامل بیشتر با خبرنگاران بین‌المللی و غربی سعی می‌کنند تصویری مثبت از خود به مردم جهان ارائه کنند.
داعش در شبکه های اجتماعی این گونه می نویسد «لطفاً ما را طوری نشان ندهید که انگار جانور وحشی و یا تروریست هستیم. ما هم مثل شما خانواده داریم، مانند شما خواهر داریم و شما هم احتمالاً برادرانی مثل ما دارید.»
یک خبر نگار در مصاحبه با ابو سمیه می نویسد: “ابوسمیه” یکی از افراد قوم کشمیر است که در انگلستان بزرگ شده است، حدود یک سال است که در سوریه زندگی می‌کند و به تازگی نیز با داعش بیعت کرده است. داعش گروهی است که از القاعده الهام گرفته است و اکنون نیز در حال سودجویی در سوریه و عراق است. ابوسمیه پس از تشریح دلایلش برای جهاد در سوریه، مصرانه تلاش می‌کند در انتهای مصاحبه تصویری مثبت از داعش را در ذهن من برجای گذارد. او می‌گوید: «روزنامه‌نگار خوبی باش و تنها حقیقت را نشان بده، نه آن چیزی را که دیگران می‌خواهند نشان بدهی.»
اعضای دیگر داعش، از رهبران این گروه گرفته تا حامیانش در سایر کشورها، همگی مانند ابوسمیه از رسانه‌های اجتماعی برای تبلیغ روایتی کاملاً هدفمند از گروه داعش استفاده می‌کنند. در این میان، آنها با روش‌هایی چون استفاده از توییتر، پیگیری و ارسال پیام‌های مستقیم خود را بیش از پیش به صورت آنلاین قابل‌دسترس کرده‌اند و حتی در برخی موارد به شکل ماهرانه‌ای روزنامه‌نگاران خارجی را به بازی گرفته‌اند. این تصویر دوگانه کاملاً تعمدی است. داعش بر آن است در عین حال که مردم از آنها می‌ترسند، آنها را هم دوست داشته باشند.
داعش با بیشترین میزان موفقیت از طریق اینترنت نامی برای خود دست‌وپا کرده است. این گروه علاوه بر محصولات تجاری اختصاصی خود، نرم‌افزارهای اندرویدی، ویدئوهای با کیفیت بالا و تدوین حرفه‌ای و همچنین خروجی‌های چندزبانه رسانه‌ای را به زرادخانه آنلاین خود افزوده است. “ابوبکر الجنابی” یکی از حامیان فدایی داعش که در حال حاضر در اروپا زندگی می‌کند و معمولاً بیانیه‌های این گروه را ترجمه کرده و آنها را به اشتراک می‌گذارد، در این‌باره می‌گوید: «ما اینجا هستیم تا به مسلمانان نشان دهیم که برای خلافت می‌جنگیم… برای احیای شکوه، سربلندی، شأن و برابری ملت‌های مسلمان. داعش به نیابت از همه ملت‌های مسلمان می‌جنگد، بنابراین به رسانه‌های قدرتمندی نیاز دارد.»
دلایل پیروزی‌¬های نظامی داعش چیست؟
اگرچه داعش تحت رهبری ابوبکر البغدادی نیز همانند القاعده از نظر ایدئولوژیک، یک جریان سلفی به شمار می‌رود، اما از لحاظ تاکتیک‌های نظامی، ویژگی‌های خاص خود را دارد و شاید به همین خاطر در کوتاه مدت از القاعده جدا شد.
داعش، مانند القاعده نیست که فقط به سوءقصد و جنگ چریکی اکتفا کند، بلکه قلمروگشایی و فتح اراضی از مهم‌ترین مبانی جنگی این گروه است.
وقتی که بغدادی به فکر فتح یک شهر یا منطقه جدید می¬افتد، نیروهای خود را با لباس مبدل و ظاهر قابل قبول، به آن مناطق فرستاده و آن‌ها نیز در خانه‌های امن، منتظر فرمان می¬‌مانند. سپس آنها در همان مناطق برای بیعت با سران عشایر وارد مذاکره می‌¬شوند. اگر سران عشایر حاضر به بیعت شوند، چند تن از مهره‌¬های معتمد داعش در کنار آنها می‌¬مانند و هدایت عشایر را بر عهده می‌گیرند و استاندار یا فرماندار شهر را از میان آنها انتخاب می¬‌کنند.
اگر هم برخی از سران منطقه حاضر به بیعت و همکاری نشوند، با استفاده از همان عملیات مخفیانه‌ آماده‌سازی، فشارهای خاصی را بر آنان وارد می‌¬کنند. داعش همچنین اهمیت ویژه‌ای به فتح مناطقی می‌¬دهد که دارای منابع انرژی باشند و فتح مناطق نفتی از اولویت‌های این گروه به شمار می‌¬آید. این تاکتیک علاوه بر سرمایه و قدرت مالی برای داعش، تضعیف رقبا را نیز با خود به همراه می‌آورد.
داعش، تکنولوژی، و جذب سرمایه
“آرون زلین” (Aaron Zellin) متخصص بخش مطالعات گروه‌های جهادی موسسه واشنگتن، معتقد است که داعش پس از مرگ ابومصعب الزرقاوی این درس را آموخت که بهترین گزینه اقدام نظامی به خشن¬‌ترین شکل ممکن است. وی در ادامه اذعان می‌¬دارد که این گروه برای ابلاغ پیام¬‌های خود از امکانات پیشرفته همچون شبکه¬‌های اجتماعی بخصوص توئیتر استفاده می-‌کند و همین امر موجب جذب 2 هزار مبارز و شورشی¬ غربی (طبق برآورد آژانس¬‌های اطلاعاتی غرب) به این گروه شده است. زلین، عملکرد داعش را پیچیده¬‌تر از بسیاری از شرکت‌های آمریکایی می‌¬داند.

به گفته وی، داعش در خلق طرفداران دروغین در شبکه¬‌های اجتماعی استاد است. این گروه با تصرف موصل و غارت بانک مرکزی آن، بیش از 400 میلیون دلار بدست آورده و هم اکنون ثروتمندترین گروه تروریستی جهان است. البته طبق گزارش شورای مناسبات خارجه این موسسه، داعش تا پیش از تصرف موصل از مالیات‌های تجارت در این شهر صاحب 8 میلیون دلار در ماه می‌¬گردیده است و هم اکنون هم ادامه دارد.
آرون زلین در پایان اینگونه نتیجه‌گیری می¬‌کند: به هر حال، داعش دارای ترازنامه، سرمایه و ثروت، انبار سلاح، انواع تجهیزات بمب‌گذاری، و توان تروریستی بسیار بالاست. همچنین دارای یک گزارش سالیانه مالی (2013) با 410 صفحه یعنی بیش از 2 برابر سال 2012 می-‌باشد و این یعنی پشت سر گذراندن یک سال بی¬‌نظیر مالی.
نایجل اینسکتر Nigel Inkster)) دستیار ارشد MI6 (سرویس اطلاعاتی انگلیس) و مدیر کنونی بخش تهدیدات فراملی موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک آمریکا معتقد است که داعش گزارشات سالیانه خود را همچون گزارشات یک شرکت تهیه می¬کند. این گزارش‌ها شامل جزییاتی در مورد اهداف و عملیات شهادت و پوشش شفافی از ساختار، طرح و استراتژی سازمان است.

 

آینده احتمالی داعش
استفاده از واژه “دولت اسلامی ” در بیانیه ها و سخنرانی های رهبران داعش به خوبی بیانگر این واقعیت است که داعش سودای نفوذ در تمام سرزمین های اسلامی را دارد. این امر همه کشورها را در معرض تهدید قرار می دهد شواهد و قراین نشان می دهد برخی از این کشورها پتانسیل بیشتری برای در معرض تهدید قرار گرفتن این گروه تروریستی دارند.
در این راستا اردن به دلیل دارا بودن مرزهای مشترک با سوریه و عراق از جمله کشورهای است که بیش از دیگران می تواند وجود این گروه را احساس کند اما انچه بیش از هر چیز مقامات اردنی را نگران ساخته عبارت است از گروههای تندرو داخلی که تحولات کشور همسایه ان ها را به فکر تحرک واداشته است بویزه ان که منابع خبری از تهدید عبدالله دوم پادشاه اردن سخن می گویند و از سویی این کشور قبلا نیز در سال 2005 شاهد اقدامات تروریستی در هتل امان بوده است
عربستان سعودی که خود از حامیان اصلی مالی و تسلیحاتی جریان سلفی تکفیری در منطقه بوده نمی تواند از حملات این گروه در امان باشد .کویت از چند جهت در معرض تهدید است اولا ان که گروههایی با گرایش های سلفی و وهابی در این کشور اماده پذیرایی از هم کیشان و اقوام خود هستند بطوریکه عده ای از نمایندگان سابق مجلس کویت حمایت خود را از این گروه اعلام نموده اند و ثانیا باید دانست که بسیاری از عناصر گروه داعش دارای القاب کویتی هستند که سابقه سکونت در این کشور را دارند
لبنان دیگر کشور منطقه که از بسبار جهات بویژه ار جهت تعدد و تکثر اقوام و مشکلات ناشی از ان به همان بیماری عراق دچار است می تواند محمل دیگر داعش ها با شد هر چند شرایط لبنان با وجود عناصر قوی بویژه حزب الله لبنان شاید خیلی زود داعش را از انتخاب خویش پشیمان سازد.

 

جمع‌¬بندی
داعش قوانین و ویژگی هایی دارد که بسیار مضحک و خنده اور و در عین حال دردناک است. این ها (جهاد نکاح، جهاد نکاح النفس، و جهاد لواط، را در دستور کار خود قرار داده که هدف بهره¬‌مندی از آنها را در جریان سوریه بخوبی نشان داد. در مقام زهد برآمده و با دغدغه¬‌ و نگرانی نسبت به شریعت، جوی خون در عراق و سوریه راه انداخته، در حالیکه نه تنها دغدغه اهل سنت ندارد بلکه عمده‌¬ترین دغدغه آن دستیابی به منابع غنی هر شهر و منطقه و سودای حکومت است. جهت جلب نظر و علاقه مردم شهرهای تحت تسخیر، آب، برق ارزان، و امنیت بیشتر وعده می‌¬دهد، در حالیکه پس از مدتی با دریافت مالیات‌¬های سنگین، شیره وجود آنها را می‌¬کشد.
تلاش این گروه که در اشغال سامرا، استان نینوا و بغداد مستاصل مانده، ایجاد دو دسته¬‌گی در بدنه امنیتی و نیروهای زبده 12 هزار نفری عراق و تحریک ایران به بروز حرکت انفعالی و ورود به عرصه برای بوجود آوردن جنگ منطقه¬‌ای و فرق‌ه¬ای طبق سفارش اربابان غربی و عربی خود است.
عدم توجه مردم عراق و حتی جمعیت سنی این کشور به این گروه، موجب شد که با انتشار فیلم و تصاویر بسیار خشن، سعی در استفاده از استراتژی ایجاد وحشت کند تا شاید بدین وسیله به نتیجه برسد.
تروریست‌های داعش با اجرای برنامه تفرقه سرویس‌های اطلاعاتی غربی و منطقه‌ای، طی سال‌های اخیر به نام اسلام، بزرگترین نقش را در پیش‌برد سناریوی اسلام‌هراسی و شیعه‌هراسی ایفا کرده‌اند.
باید اذعان داشت که داعش خواستار برقراری دولت اسلامی سنی در مرز عراق و سوریه جایی بین کردستان و اراضی شیعه‌نشین است. و حالا این امر به هر شکل ممکنی باید صورت گیرد. البغدادی فراتر از هر چیز، یک چیز می‌¬خواهد: “خلأ”. با توجه عمیق به این واژه، بخوبی مفهوم جامع و کلی عملکرد و هدف داعش درک خواهد شد. نفوذ به لایه‌¬های ایدئولوژیکی، حزبی، سیاسی، اجتماعی، و نظامی هر کشور مورد نظر، از اهداف اصلی داعش بوده و این امر با خلق خلاء در این لایه‌¬ها صورت پذیر است.
منابع
-سید نژاد، سید باقر(1389)”سلفی گری در عراق و تاثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران”، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره اول ، بهار
-اسدی، علی اکبر (1387)” تحولات و مسائل جدید عراق و رویکرد ایران” ،تهران انتشارات شادان
-امیر نوحی، محمد(1386)، بررسی جریانات سلفی اهل سنت و تاثیرات ان بر محیط جمهوریاسلامی ایران, سسخنرانی در تاریخ 7/8/86 در دانشگاه امام حسین(ع)
– مسجد جامعی، محمد(1386) تحولات اندیشه سلفی در دوران معاصر: کدامین آینده؟، دفتر مطالعات وزارت امور خارجه( سخنرانی2/11/86)
-عباس زاده فتح آبادی ،مهدی(1389) “القاعده پس از 11 سپتامبر”، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی, شماره دو، دوره 40
-اسدی ، علی اکبر(1388) “ظهور و افول القاعده پس از 11 سپتامبر”، فصلنامه راهبرد، سال هیجدهم،شماره 51
شفیعی حسن و مهدی مهرور(1389) “جهانی شدن و گسترش شبکه های بنیاد گرای سلفی” ،فصلنامه علوم سیاسی، شماره 19
عدالت نژاد ، سعید و سید حسین نظام الدینی(1390)” سلفیان تکفیری یا الجهادیون خاستگاه و اندیشه ها ،فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، سال هفتم، شماره 13
محمودیان محمد(1391)، “تاثیر اندیشه های نو سلفیسم بر روند فکری ایدئولوژیک القاعده”، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 3
Burk.jason(2004) Qaeda. The true story of Radical Islam. London: I.B tauris
http://. Islam.online. net
http:// tabyincenter.ir
www. Mashreghnews.comخبر گزاری مشرق نیوز
خبر گزاری فارس تاریخ بازدید تیرماه 1393
خبر گزاری آنا تاریخ بازدید 1393
سایت برهان تاریخ بازدید تیرماه 1393
سایت تبیان تاریخ بازدید مردادماه 1393
سایت جریان شناسی دیده بان www.didban.ir
بانک مقالات علمی جهاد دانشگاهی www.sid.ir

 

جهت مشاهده این مقاله اینجا را کلیک کنید