اصفهان شرق_ مهدی نجفی، نقش بی بدیل هیئت های مذهبی در ارتقای مناسک دینی و تقویت شور حسینی در جامعه غیر قابل انکار است؛ هیئت هایی که در تعریف موجود در اساسنامه ثبت هیئت های مذهبی سازمان تبلیغات اسلامی « تشکیلات مردمی است که متشکل از اقشار مختلف مردم اعم از زن و مرد و اساساً با محوریت ترویج فرهنگ در قرآن و عترت و برگزاری مراسم در قالب های مذهبی به ویژه در ایام شهادت امام حسین(ع) تحت ساختار مردمی فعالیت می کند».

فارغ از تعاریف رسمی تشکل های دینی و مذهبی، شایسته است حقیقت فعلی هیأت های مذهبی در جامعه مورد توجه قرار گیرد به ویژه آنکه هیئت های عامه پسند در جامعه به شدت فزونی یافته است و لزوم بازنمایی دقیق اینگونه هیئت های مذهبی که به نوبۀ خود در ارتقای فضای معنوی کشور نقش آفرینی می کند می تواند در پالایش صحیح و هوشمندانۀ مناسک عزاداری از ناهنجاری ها موثر واقع شود.

در وهلۀ نخست باید گفت در گذشته فرآیند آموزش در هیأت های سنتی مورد توجه قرار می گرفت و ادبیات آئینی به گونه ای بود که ساختار الفاظ واژگان آن، جز در مقام معصوم مورد استفاده قرار نمی گرفت، در حالی که مداحی عامه پسند با واژگانی دور از شأن و محاوره ای و خیابانی از قبیل«دورت بگردم، فدات بشم…» ادبیات فاخر آئینی را به انزوا کشانده است.

*نگاه نادرست برخی مداحان در ایجاد نوآوری در مناسک عزاداری با رویکرد تک بعدی

هم چنین تأکید بر وجه نمایشی و اصرار بر استفاده از ابزار محوری فراوان در روند برگزاری مناسک عزاداری هم چون استفاده از دف، سنج، نی،طبل،نوازنده و موسیقی گرایی مفرط، روح معرفت گرایانۀ آئین های دینی را با چالش های متعدد مواجه کرده است که این نقیصه ، عزداری ها را درحد امر ی تصنعی و فرم گرا کاهش داده است.

لذا شاهدیم برنامه های آئینی هیأت های غیر سنتی صرفاً در راستای ایجاد شور و هیجان برگزار می شود و ذکر ائمه بر مبنای اذکار مقدس و با طنین ضربی احساسات مخاطبان را بر می انگیزاند،بلکه مداح محوری و تجاری سازی سوگواری اباعبدالله الحسین(ع) و حضور هیجانی و احساسی انبوه جوانان در هیأت های عامه پسند، جایگاه روحانیت، خطابه و منبر را کم رنگ کرده و جذب مخاطبان را به سمت معارف حقیقی دین، با رکود مواجه ساخته است.

از این رو نگاه نادرست برخی مداحان در ایجاد نوآوری در مناسک عزاداری با رویکرد تک بعدی در قالب احساس و عاطفه به شدت در جریان است به نحوی که عاطفه و احساس غالب اصلی هیأت های عامه پسند را شکل می دهد و اشعار ریتم دار، به کار گیری برخی آهنگ ها و ترانه ها با اشعار و اسامی دینی در مداحی ها، بعضاً با استفاده از ترانه های مجاز و غیر مجاز و تصنیف های محلی و قدیمی صرفاً با جایگزینی الفاظ و اسامی مقدس و حتی آیات قرآن کریم، تقلید گرایی و کپی برداری ناشیانه و غیر خلاقانه حتی برخی از مداحان معروف را به همراه داشته است.

*ترویج ادبیات محاوره ای و بعضاً سخیف، رواج ادبیات سلطنتی

ترویج ادبیات محاوره ای و بعضاً سخیف، رواج ادبیات سلطنتی(ارباب و نوکر) و نیزادبیات غلو آمیز و فقدان ادبیات حماسی و پهلوانی از جمله خصایص بارز هیأت های عامه پسند به شمار می آید.

بهره گیری از درون مایه های شعری غالیانه، تأکید بر جنون مندی و استفاده از واژه های دور از شأن یک انسان هم چون واژۀ سگ(کلب)، دیوانه و نظایر آن و نیز تأکید مفرط بر ابعاد ظاهری و جسمی شخصیت های عاشورا، برجستگی غیر قابل مهار عاطفه گرایی و دوری از عقلانیت دینی را به ارمغان آورده است.

سخنرانی های مذهبی که در راستای پشتوانه سازی عقلی و دینی مخاطبان بیان می شود در هیأت های عامه پسند نادیده گرفته می شود که این خبط سنگین در نهایت بی اعتنایی به مسائل و احکام فقهی و شرعی و ارتکاب به برخی اعمال ضد شریعت در مدل دین داری اسلام مداح محور را در پی دارد؛ هیئت هایی که فقط خواب و کشف و شهود نقل می کنند و مناسک نقلی آنها نه روایات بلکه مشتی خواب و رؤیاست که در نهایت سر از خرافه گرایی در می آورد.

آری برجستگی شورگرایی و مرثیه خوانی غیر ضابطه مند حاکی از نگاه فردی این گونه هیأت ها به دین به عنوان امر فردی و غیر اجتماعی و بی تفاوتی محض نسبت به فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر است.

*پیوند ناگسستنی کارکرد دینی با عقلانیت

با همۀ این اوصاف لیکن دست اندرکاران و مروجان هیأت های عامه پسند، آفات و آسیب ها ی عزاداری ها را از قبیل عزاداری ریتمیک و شبه تکنو، ورود پاپ ها از دهۀ 80 در عزاداری های کشور و کالایی شدن و تجاری سازی مناسک آئینی را در دایرۀ عشق و دیوانگی تعریف می کنند و از این طریق هر رفتاری را توجیه می کنند؛ حال آنکه اطلاق جنون و دیوانگی به بهانۀ عشق، مقوله ای خارج از هنجار و عرف و در تقابل کامل با عقلانیت است.

بی شک دین به مثابۀ نظام فرهنگی است لذا برای برون رفت از این نقیصه باید بر مبنای تلفیق شور منطقی و حماسی با اصل معرفت گرایی در هیأت های عزاداری و با محوریت روحانیت و در قالب واعظان و خطیبان متخصص و متبحر عاشورا پژوه اقدام کرد، تردیدی نیست که این رویکرد با استقبال جامعۀ پیرامون در دریافت معارف عاشورایی مواجه خواهد شد.

از سوی دیگر مداحان نیز باید برای ارتقای معرفتی برنامه های آئینی خود تلاش کنند، به ویژه آنکه علاقمندان و شیفتگان مکتب حسینی در مناسبت های مذهبی از جمله ایام محرم، معنا و معرفت عاشورایی را طلب می کنند، البته نباید فراموش کرد تجاری سازی و بازار پر رونق مداحی در هیأت های عامه پسند، خود مانع جدی در ارتقای معرفتی مداحان به شمار می آید.

لذا باید اذعان کرد مناسک و کارکردهای دینی باید از پیوند ناگسستنی با عقلانیت برخوردار باشند و تأمل و تفکر در انواع دعاها، زیارت نامه ها، تبیین مقاتل، تفسیر سیره و فقه حسینی می تواند در دستور کار قرار گیرد.

البته در کنار معرفت زایی می توان به دغدغه های فردی هم چون رفع حوائج و نیز شورگرایی منطقی و هدفمند مبادرت ورزید لیکن لازم است وجهه عقلانی و معرفت دینی بیش از وجوه عاطفی و احساسی مورد تأکید قرار گیرد، که در صورت تحقق این مهم و اتکاء به مسائل و منابع اصیل دینی و پشتوانه های استدلالی عقلی و منطقی از قرآن و حدیث، معناگرایی، آگاهی بخشی، معرفت و عقلانیت در مناسک عزاداری به منصۀ ظهور خواهد رسید.

انتهای پیام/ اصفهان شرق