به گزارش اصفهان شرق، مدتها قبل از کشف پنی‌سیلین بشر آموخته بود بطور تجربی بعضی مواد خام را به عنوان عامل ضد میکروب مورد استفاده قرار دهد. ۶۰۰–۵۰۰ سال قبل از میلاد، چینیها شیره کپک زده لوبیای شور را برای درمان عفونتها بکار می‌بردند. اصطلاح آنتی بیوز اولین بار در سال ۱۸۸۹ به‌وسیله ویلمین برای توجیه ماهیت رقابتی جوامع بیولوژیک که در آن فقط قویترین و اصلح‌ترین زنده می‌ماند بکار برده شد .

کشف اولین ماده آنتی‌بیوتیک به سال ۱۹۲۸ توسط الکساندر فلمینگ صورت گرفت، او به طور اتفاقی متوجه اثر ضدباکتریایی ماده مترشحه توسط قارچ پنی‌سیلیوم نوتاتوم شد. هاوارد فلوری این ماده را تخلیص کرد و با تجویز آن موفق به درمان عفونتها به روش سیستمیک شد.

یک آنتی بیوتیک وقتی می‌تواند برای درمان بیماریها با موفقیت بکار رود که دارای خصوصیات زیر باشد.

· روی عامل بیماری اثر داشته باشد بدون اینکه آثار جانبی سمی قابل توجهی ایجاد نماید.

· باید به حد کافی پایدار باشد بطوری که بتوان آنرا از محیط کشت جدا نمود و برای مدت معقولی ذخیره کرد بدون اینکه اثرش کاهش یابد.

· سرعت دتوکسیفیکاسیون (سم زدایی) و دفع دارو از بدن به گونه‌ای باشد که غلظت کافی را برای مدت معینی در خون نگاه داشته و احتیاجی به دوزهای مکرر نباشد.

· دفع دارو به حد کافی سریع و کامل باشد و پس از قطع مصرف دارو بطور کامل دفع گردد.

آنتی‌بیوتیکها از شایعترین داروهای مورد استفاده نابجا هستند. نتیجه کاربرد وسیع آنتی‌بیوتیکها، به وجود آمدن عوامل بیماریزای مقاوم بوده که خود نیاز به تولید همیشگی انواع جدیدتر آنتی‌بیوتیکها را ایجاد کرده است. متأسفانه سرعت توسعه داروهای جدیدتر کاهش قابل توجهی یافته است؛ بنابراین لازم است درآینده از تجویز غیر ضروری این داروها توسط پزشکان پرهیز شود.

این تجویزها که به طور گسترده و معمولاً توسط درخواست شدید بیماران و کمبود وقت پزشکان در اقدامات تشخیصی انجام می شود و لازم است به سمت تجویز محتاطانه و دقیق آنتی‌بیوتیکها پیش برود. مطابق آمارهای وزارت بهداشت ایران، مصرف آنتی بیوتیک در کشور روند بالایی یافته است.

مقاومت به آنتی بیوتیک، یعنی میکروب‌های بیماری‌زا که برای مبارزه با آنان آنتی بیوتیک استفاده می‌شوند، با جهش ژنی نسبت به این داروها مقاومت پیدا کنند و نسل‌های جدیدی به وجود بیایند که نتوان با آنها مبارزه کرد. از مهم‌ترین عوامل این پدیده، مصرف خودسرانه و یا بیش از حد آنتی بیوتیک‌ها است. این پدیده کل جامعه انسانی را به خطر می‌اندازد به طوری که خطر آن را به تروریسم تشبیه کرده‌اند.

مصرف خودسرانه دارو علاوه بر اينكه عوارض جبران‌ناپذيري را متوجه فرد مي‌كند، در برابر بسياري از داروها، فرد را مقاوم خواهد کرد. اين در حالي است که مقاومت به داروهاي ضدميكروبي عوارض بيشتري دارد. ميكروب‌ها بسيار هوشمند هستند و براي ادامه حياتشان تغييراتي در ساختار خود ايجاد مي‌كنند و نسبت به داروهاي آنتي‌بيوتيكي مقاوم مي‌شوند و زماني كه فرد به يك بيماري عفوني مبتلا شود، ديگر نسبت به درمان آنتي‌بيوتيك پاسخ نمي‌دهد

آیا شما هم از آن دسته افرادی هستید که با کوچکترین علایم سرماخوردگی و انفلوانزا، گلو درد یا گوش درد، توقع دارید که پزشک حتماً برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند؟ یا حتی سرخود از داروخانه آنتی‌بیوتیک تهیه کرده و استفاده می‌کنید؟ یا با باقی‌مانده‌ی آنتی‌بیوتیک‌هایی که در خانه نگه داشته‌اید؛ خود درمانی می‌کنید؟

اگر این ‌طور است، حتما این ادامه این مطلب را مطالعه کنید.

آنتی‌بیوتیک‌ها دسته‌ای از داروها هستند که در بیماری‌های عفونی ایجاد شده توسط باکتری‌ها به کار می‌روند. آنتی‌بیوتیک‌ها از نظر مکانیسم اثر بر باکتری‌ها، روش و میزان استفاده، عوارض جانبی، و از این نظر که توانایی مقابله با چند نوع باکتری را دارند، با هم متفاوت هستند. برخی از آنها کشنده‌ی باکتری‌ها و برخی مانع رشد و تکثیر باکتری‌ها از طرق مختلف هستند. برخی خوراکی، برخی تزریقی و بعضی موضعی مصرف می‌شوند. برخی بر تنها چند نوع باکتری معمولی اثر دارند و برخی بر طیف وسیعی از باکتری‌ها و بر باکتری‌های قوی‌تری مؤثر هستند.

بنابراین آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان بیماری‌های ویروسی، مانند اغلب سرماخوردگی‌ها و انفلوانزاها اثر ندارند! بیش از 90 درصد سرماخوردگی‌ها شامل سردردها، تب، سرفه، عطسه و حتی برخی موارد ذات‌الریه، ویروسی هستند.

همه‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها عوارض جانبی دارند. بنابراین وقتی مصرف آنتی‌بیوتیک لازم نیست، نباید فرد را در معرض خطر عوارض جانبی آن قرار داد. از عوارض شایع آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توان به احساس ناراحتی در معده، اسهال، تهوع و استفراغ، بثورات پوستی و واکنش‌های حساسیتی اشاره کرد. عوارض دیگر شامل کاهش حس چشایی، سرگیجه، درد شکمی، بی‌اشتهایی، تب، سردرد، بی‌قراری، تغییر رنگ دندان در کودکان، حساسیت به نور، ایجاد عفونت‌های قارچی (مانند کاندیدیای واژینال) و … است.

از عوارض جدی‌تر آنتی‌بیوتیک‌ها به این موارد می‌توان اشاره نمود: صدمه به کلیه ها، آسیب کبدی، تشنج، اختلال اعصاب محیطی و…

وقتی آنتی‌بیوتیک با دستور پزشک؛ به جا، درست و به میزان کافی مصرف شود، کاملاً ایمن بوده و یا تنها سبب بروز عوارض جانبی بسیار خفیف و ناچیزی می‌شود. اما به هر حال ممکن است عوارضی رخ دهد که بیمار نتواند دارو را تحمل کرده و دوره‌ی درمانی را کامل کند؛ در این صورت پزشک دارو را تغییر خواهد داد. بیمار با احساس هر نوع علامت جدید و مشکلی، باید مسئله را به پزشک خود اطلاع دهد.

در صورتی که فرد بدون تجویز پزشک به مصرف آنتی‌بیوتیک اقدام می‌کند، نه تنها خود را بدون دلیل در معرض خطر عوارض جانبی دارو قرار می‌دهد بلکه دچار مقاومت آنتی‌بیوتیک نیز می‌شود.

از نتایج ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌توان به این موارد اشاره نمود:

• عدم پاسخ بیماری به درمان‌های رایج

• افزایش شیوع بیماری های عفونی

• افزایش میزان مرگ‌ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی

• طولانی شدن دوره‌ی بیماری‌های عفونی

• افزایش عوارض بیماری‌ها

• افزایش هزینه‌ها

• افزایش زمان بازگشت فرد به فعالیت عادی در زندگی

ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیک باعث شیوع برخی عفونت‌ها در جامعه می‌شود و از طرفی سبب می‌شود که وقتی فرد در آینده به یک بیماری عفونی باکتریایی مبتلا ‌شود، دیگر آن آنتی‌بیوتیک‌ها نتوانند سبب درمان وی شوند و نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تری است که البته بعد از مدتی به این آنتی‌بیوتیک‌ها نیز مقاومت ایجاد خواهد شد. یعنی در یک عفونت معمولی، فرد نیاز به بستری شدن در بیمارستان پیدا کرده و علاوه بر متحمل شدن درد و رنج بیشتر، هزینه‌ی بیشتری نیز صرف می‌شود. مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از علل افزایش آمار مرگ ‌و میر در بیماری‌های عفونب جدی است! پس برای جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی از مصرف خودسرانه‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها بپرهیزید.

برای آشنایی بیشتر در این مورد با مدیرگروه فارماکولوژی دانشکده داروسازی دانشگاه اصفهان گفتگو کردیم.

دکتر ولی الله حاج هاشمی با اشاره به اینکه یکی از بزرگترین مشکلات امروز بشر این است که بیماری های ویروسی و میکروبی را تفکیک نمی کنند گفت: در بسیاری از بیماری های ویروسی مانند انواع سرماخوردگی نیازی به مصرف آنتی بیوتیک نیست ولی بسیاری ا ز افراد به صورت خودسرانه اقدام به مصرف این نوع دارو می کنند که این امر در بعضی موارد سبب میشود فرد به عفونت میکروبی جدیدی مبتلا شود.

وی با بیان اینکه بسیاری از مردم برای صرفه جویی اقتصادی و همچنین در دسترس بودن و ارزانی این داروها به مصرف خودسرانه آن اقدام می کنند ادامه داد: ایجاد مقاومت میکروبی به پارامترهایی از قبیل کامل نکردن دوره مصرف و درمان ناقص، مناسب نبودن میزان مصرف و استفاده خودسرانه و بدون تجویز پزشک بستگی دارد و این امر سبب می شود که نسل مقاوم میکروب ها در بدن بیمار تکثیر شده و به جامعه انتقال داده شود.

در ادامه این گفتگو با عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه اصفهان همراه شدیم.

دکتر بهروز عطایی با تاکید بر اینکه ایران از جمله کشورهایی است که مصرف خودسرانه دارو در آن بالاتر از استانداردهای جهانی است افزود: مصرف آنتی بیوتیک در جهان از سال 2000 تا 2010 به میزان 36 درصد افزایش داشته و این عدد درکشورمان در طول این 10 سال 3/3 درصد بوده است به طوریکه در سال 2000 میزان مصرف آنتی بیوتیک در کشور 1/39 درصد بوده که در سال 2010 به 8/51 درصد رسیده است.

وی با تاکید بر اینکه بیشتر انواع آنتی بیوتیک ها در کشور خودمان تولید شده و در بسیاری موارد به کشورهای منطقه نیز صادر می شود تصریح کرد: در ایران 10 نوع داروی پر مصرف داریم که تعداد 4 نوع از آنها را آنتی بیوتیک ها تشکیل می دهند.

دکتر عطایی در ادامه بیان کرد: برای جلوگیری از ایجاد مقاومت میکروبی باید جامعه را از عوارض مصرف خودسرانه اگاه کرد و جامعه پزشکی کشور هم باید درنظام آموزشی و راهنمایی پزشکی راه های تجویز اصولی آنتی بیوتیک ها آموزش ببینند.

وی در پایان تاکید کرد: مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها سبب می شوند بعضی از باکتری های مفید بدن از بین رفته و باکتری های مضر شروع به تکثیر نمایند، با ورود آنتی بیوتیک به بدن، فعالیت سیستم دفاعی بدن کمتر شده و همین امرسبب فعالیت بعضی از میکروب های دیگر در بدن می شود، همچنین با ایجاد مقاومت میکروبی و انتشار ان در جامعه باید به فکر ایجاد انتی بیوتیک های جدید و قویتر باشیم.

در پایان باید به برخی مواردی که برای جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی باید انجام دهیم اشاره می کینم:

· در هر سرماخوردگی و آنفلوانزایی آنتی‌بیوتیک مصرف نکنید! اغلب این بیماری‌ها ویروسی هستند و آنتی‌بیوتیک به درمان آنها کمکی نمی‌کند. وقتی پزشک می‌گوید که بیماری شما یا فرزندتان ویروسی است، تقاضای تجویز آنتی‌بیوتیک نکنید!

· اگر پزشک برای شما آنتی بیوتیک تجویز کرده است، آن را مطابق دستور پزشک به میزان توصیه شده و به موقع مصرف کنید. هرگز به بهانه‌ی بهبود علایم بیماری خود و بهتر شدن حالتان، مصرف آنتی‌بیوتیک را قطع نکنید. مصرف آنتی بیوتیک باید تا زمانی که پزشک توصیه نموده است ادامه یابد! برای مثال وقتی پزشک برای یک عفونت گوش برای مدت دو هفته کپسول آموکسی‌سیلین تجویز نموده و شما در روز پنجم مصرف آن گوش دردتان خوب شده، هرگز نباید مصرف آموکسی‌سیلین را قطع کنید و باید آن را تا انتهای روز چهاردهم به شکل منظم مصرف کنید.

· هرگز آنتی‌بیوتیک‌هایی را که در خانه باقی مانده برای مصرف به کس دیگری ندهید یا هرگز از آنتی‌بیوتیک‌های اضافه‌ی فرد دیگری استفاده نکنید! ممکن است آنتی‌بیوتیکی که برای بیماریِ فردی تجویز شده، برای فرد دیگری مناسب نباشد.

انتهای پیام/خبرنگاران جوان