تدابیر طب سنتی برای فصل پاییز/ تولید سودا در پاییز بیشتر است
منظور از تدابیر یک سری آداب و به طور کلی سبک زندگی است که به ما کمک می‌کند تا از فواید بیشتری بهره‌مند شده و از ضرر و زیان‌های احتمالی در امان بمانیم به عبارتی راه‌های دفع ضرر و جذب منفعت را به ما آموزش می‌دهند.
به گزارش اصفهان شرق، ابوالفضل منتظری نسب/ منابع غنی طب ایرانی اسلامی و همچنین سایر ملل از چین و هند تا یونان که مجموع آنها را طب سنتی می‌نامیم در حقیقت سرمایه و رأس المال طب جدید به شمار می‌رود که متاسفانه بعضی از بی‌خردان امروزی به جای آنکه به این گنجینه ارزشمند و بی‌نظیر، نگاهی محققانه داشته باشند، به هر کسی که حرفی از طب سنتی بزند او را کهنه‌پرست می‌نامند.
تاسف برانگیزتر اینکه غربی هایی که عده‌ای تا این حد مقلد کورکورانه آنها هستند پزشکی را وامدار بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و ابن سینا هستند و بسیاری از اکتشافاتی که داشته‌اند و روش‌هایی که برای درمان به کار می‌برند الهام گرفته از طب سنتی است که در مجالی مناسب به آن خواهم پرداخت و اما در این مقال به بحث تدابیر فصل پاییز می‌پردازم.
در کتاب‌های طبی قدیم مباحثی تحت عنوان «تدابیر» وجود داشته است که به فصل‌ها و بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شده برای مثال تدابیر دوران طفولیت، تدابیر دوران بارداری، تدابیر دوران کهولت، تدابیر دوران نقاهت، تدابیر فصل‌های چهارگانه سال، تدابیر شهرهای گرمسیر، تدابیر مسافرت و… که در اینجا بحث ما بر سر تدابیر فصل پاییز است.
منظور از تدابیر یک سری آداب و به طور کلی سبک زندگی است که به ما کمک می‌کند تا از فواید بیشتری بهره‌مند شده و از ضرر و زیان‌های احتمالی در امان بمانیم به عبارتی راه‌های دفع ضرر و جذب منفعت را به ما آموزش می‌دادند.
اما قبل از اینکه بخواهم وارد این بحث شویم چاره‌ای نداریم جز اینکه یک سری اصطلاحات و مفاهیم اولیه و پرکاربرد طب سنتی را به طور اجمالی شرح دهم.
عناصر چهارگانه
از نظر طب سنتی جهان از چهار عنصر بسیط و غیر مرکب تشکیل شده است که عبارتند از: آتش، هوا، آب و خاک؛ یعنی هر چیزی در این جهان از ترکیب این چهار عنصر است و هر یک از این چهار عنصر دارای طبعی هستند. آتش: گرم و خشک، هوا: گرم و تر، آب: سرد و تر و خاک: سرد و خشک.
مزاج
از ترکیب این عناصر چهارگانه در اشیاء گوناگون، کیفیت‌های مختلفی حاصل می‌شود که آن را مزاج نامند برای مثل هندوانه که مثل سایر چیزها از ترکیب این چهار عنصر بوجود آمده چون عنصر آب در آن بیشتر است مزاج آن سرد و تر است.
مزاج‌ها ۹ تا هستند: گرم، سرد، تر، خشک، گرم و خشک، گرم و تر، سرد و تر، سرد و خشک و معتدل
اخلاط چهارگانه
بدن انسان از ترکیب اخلاط چهارگانه تشکیل شده است. خلط مایع روانی است که در کبد تولید می‌شود. وقتی غذا وارد معده می‌شود پس از عملیات هضم به مایع گوارشی تبدیل شده و از طریق رگ‌های باریکی به نام «ماساریقا» جذب کبد می‌شود و در آنجا دوباره توسط کبد هضم شده و به چهار خلط یا مایع روان تبدیل می‌شود.
مایع صفرا که در کیسه صفرا جمع می‌شود. مایع سودا که در طحال جمع می‌شود. مایع بلغم که در تمام بدن وجود دارد و مایع دم که در عروق جریان دارد.
پس اخلاط اربعه (چهارگانه) عبارتند از: صفرا که گرم و خشک است (آتش)، دم که گرم و تر است (هوا)، بلغم که سرد و تر است (آب) و سودا که سرد و خشک است (خاک).
نکته ۱) هر یک از این اخلاط برای بدن ضروری است و فایده‌های بی‌شماری دارد برای مثال ریختن سودا بر دهانه معده باعث تحریک اشتها می‌شود. حال اگر هر یک از این اخلاط به مقدار مناسب در بدن وجود داشته باشند می‌گوییم مزاج آن شخص معتدل است اما اگر اندازه یک یا چند تا از این اخلاط بر سایر آنها غلبه کند مزاج آن شخص از اعتدال دور می‌شود برای مثال اگر بلغم غلبه کند می‌گوییم مزاج او بلغمی است و یک بخش مهم از بیماری‌ها به خاطر همین غلبه اخلاط است که با حفظ حالت اعتدال می‌توانیم از بروز آنها پیشگیری کنیم.
نکته ۲) غلبه هر یک از این اخلاط نشانه‌هایی را در جسم و روان شخص به وجود می‌آورد که از آن نشانه‌ها می‌توانیم بفهیم که چه مزاجی داریم، برای مثال به برخی از نشانه‌های غلبه صفرا اشاره می‌کنم که عبارتند از:
* رنگ چشم، زبان و پوست مایل به زردی می‌شود.
* شخص پرخاشگر می‌شود و به اصطلاح زود از کوره در می‌رود اما زود پشیمان می‌شود.
* ادرار شخص زرد پر رنگ و بوی تندی دارد.
و…
نکته ۳) اینگونه نیست که فقط ما انسان‌ها و یا غذاها دارای مزاج باشیم بلکه رنگ‌ها، مزه‌ها، اشیاء و فصل‌های سال هم دارای مزاج هستند برای مثال مزه ترش دارای مزاج سرد و خشک است، رنگ سفید دارای مزاج سرد و تر است و اگر خود را در معرض رنگ سفید قرار دهیم مزاج ما به سردی و تری میل می‌کند.
حال خلاصه مطالب بالا و مزاج فصل‌های سال را در این جدول می‌توانید مشاهده کنید.
نکته ۴) آنچه بسیار مهم است اینکه شخص سعی کند با تشخیص مزاج خود، غذا، فصل و سایر موارد، حالت اعتدال را در خود حفظ کرده و از بروز بیماری‌ها جلوگیری کند.
البته از آنجا که با یک جستجوی ساده توضیح مفصل این مطالب را می‌توان در اینترنت پیدا کرد به همین مقدار بسنده کرده و به سراغ بحث تدابیر فصل پاییز می‌روم.
فصل پاییز را بیشتر بشناسیم
فصل پاییز زمانی است که وارد فصل سرما می‌شویم و طبیعت به خواب فرو می‌رود و گرما به عمق زمین رفته و سطح زمین سرد می‌شود به همین دلیل می‌بینید که آبی که در فصل سرما از دل زمین می‌جوشد گرم است بر خلاف آبی که در فصل گرما از دل زمین می‌جوشد که سرد است زیرا در فصل گرما، حرارت زمین از عمق به سطح حرکت کرده و باعث بیدار شدن و رویش مجدد درختان و سایر گیاهان می‌شود.
چنین حالتی دقیقاً در انسان‌ها هم که عالم صغیر و نمونه‌ای کوچک از جهان کبیر هستند وجود دارد یعنی با آغاز فصل سرما گرما از سطح بدن به عمق می‌رود بنابراین باید سطح بدن خود را از همان ابتدای فصل سرما بپوشانیم و از طرفی چون گرما به عمق می‌رود معده نسبت به فصل گرما به راحتی می‌تواند غذاهای سنگین را هضم کند.
همان‌طور که اشاره شد در فصل سرما بدن انسان به خواب می‌رود و خون حالت سکون پیدا می‌کند و با آغاز بهار خون مجدداً به جوشش در می‌آید و از طرفی در نیمه نخست سال به خاطر مصرف متنوع میوه‌ها و محصولات طبیعت، فضولات زیادی در خون جمع می‌شود که اگر با آغاز فصل سرما آنها را پاکسازی نکنیم سیستم دفاعی بدن را تضعیف خواهند کرد به همین دلیل توصیه می‌شود با آغاز فصل پاییز حجامت انجام شود که از آن با عنوان حجامت پاییزه یاد می‌شود.
نکته جالب‌تر اینکه چون در فصل سرما اشتها بیشتر می‌شود غذاهای بیشتر و سنگین‌تری مصرف می‌شود که در طول نیمه دوم سال در بدن فضولات زیادی را به جا می‌گذارند حال اگر در ابتدای فصل بهار بدن را پاکساری نکنیم با جوشش خون و بیداری بدن این فضولات به صورت جوش و بثورات پوستی پدیدار می‌شود که با انجام حجامت بهاره تا حد زیادی می‌توان از آن پیشگیری کرد.
پاییز روزهای گرم و شب‌های سردی دارد و هوا و بادهای مسموم دارد به طوری که در روایات اشاره شده است که تن خود را از باد پاییز بپوشانید و از باد بهاری نپوشانید چرا که باد بهاری باعث رویش گیاهان و باد پاییزی باعث ریزش و خشکی گیاهان می‌شود و این بادها با بدن‌های ما هم چنین می‌کنند.
از همه مهم‌تر اینکه مزاج فصل پاییز سرد و خشک و به عبارتی سوداوی است و تولید سودا در بدن در این فصل نسبت به سایر فصل‌ها بیشتر است.
تدابیر فصل پاییز
البته به یک سری از تدابیر فصل پاییز، ضمن توضیح خصوصیات فصل پاییز اشاره شد اما در اینجا به طور کامل لیستی از تدابیر مربوط به فصل پاییز را می آورم.
۱) انجام حجامت پاییزه
۲) پوشاندن بدن مخصوصاً بعد از حمام حتماً سر خود را بپوشانید و بلافاصله بعد از حمام از منزل خارج نشوید.
۳) سعی کنید شب‌ها قبل از خواب در بینی خود یک تا دو قطره روغن بنفشه بچکانید تا از گرفتگی بینی و زکام جلوگیری شود.
۴) از محصولات ویژه طبیعت در این فصل به طور مرتب و هفتگی مصرف کنید چرا که خداوند حکیم برای مقابله انسان در برابر بیماری‌های این فصل این میوه‌ها و گیاهان را در اختیار انسان‌ها قرار داده است که عبارتند از: شلغم، ترب سیاه، کدو حلوایی، کدو آشی، انار، عناب، به، سیب، مرکبات، برگ چغندر به صورت آش یا بورانی، خاکشیر، قدومه، نخود
۵) سعی کنید از آب یخچال استفاده نکنید و از آبی که با یخ سر شده باشد که به طور مطلق پرهیز کنید بهترین گزینه این است که از آبی که در کوزه سفالین و بدون لعاب سرد و گوارا شده باشد مصرف کنید.
۶) به خاطر اینکه هوا مسموم است صبح در خانه اسفند دود کنید و یا اینکه اگر ممکن است در فضای کار هم اسفند دود کنید البته گاهی هم می‌توانید سیاهدانه را مثل اسفند دود کنید.
۷) از آنجا که هوا در این فصل خشک است یک کتری آب روی بخاری بگذارید تا رطوبت هوا تامین شود و اگر داخل کتری کمی گل بابونه و یا برگ اکالیپتوس بریزید که دیگر فوق العاده است.
۸) در روایات توصیه شده هر روز صبح یک انگشت عسل به صورت لیسیدن مصرف شود.
۹) به صورت مرتب و هفتگی سوپ و آش با سبزیجات فصل تهیه کرده و میل کنید.
۱۰) از خوردن خوراکی‌هایی که با این فصل سازگاری ندارد به طور مطلق پرهیز کنید مثل هندوانه، خیار، گوجه مخصوصاً به صورت سالاد
۱۱) از خوراکی‌های گرم و تر بیشتر استفاده کنید مخصوصاً کسانی که سوداوی مزاج هستند مثل: انجیر خشک، خرما، شیر و عسل، روغن زیتون، سوپ و آش‌های آبکی و خوراکی‌هایی که در شماره ۴ به آن اشاره شد.
۱۲) گاهی اوقات کندر را بجوید تا مغز گرم شود و از زکام جلوکیری کند.
۱۳) از عطرهای گرم مثل عطر گل محمدی و مانند آن استعمال کنید.
۱۴) از دمنوش‌های گیاهی گرم استفاده کنید به ویژه گیاهانی مثل اسطوخدوس، بادرنجبویه، بابونه، آویشن، بهارنارنج، عناب، سنبل الطیب، به لیمو، گل محمدی و…
۱۵) از غذاهای سرد پرهیز کنید و آنها را با مصلح مصرف کنید برای مثال در خوردن برنج سفید، مرغ، دوغ، ماهی و مانند آن افراط نکیند.
۱۶) قرقره آب نمک و استنشاق با محلول رقیق آب نمک را هر شب قبل از خواب و صبح بلافاصله بعد از بیدار شدن انجام دهید. (استنشاق یعنی آب را از بینی بالا کشیده و از دهان به بیرون بریزیم که با این کار فضای پشت حلق خود را شستشو می‌دهیم)
۱۷) از غذاهای سرخ کرده، چرب و فست و فود دوری کنید.
۱۸) در وعده صبحانه ارده و شیره میل کنید چرا که هم گرم و تر است و هم انرژی لازم را برای شما در یک روز سرد فراهم می‌کند.
۱۹) هویج را بخارپز نموده و با روغن زیتون و لیموترش تازه میل کنید تا مزاج شما را نرم کند.
۲۰) صبح مویز و بادام میل کنید.
۲۱) گاهی از انفیه استفاده کنید. (انفیه پودری است که در دماغ می‌کشند تا با عطسه‌های مکرری که ایجاد می‌کند فضولات سینوس‌ها و مغز تخلیه شود)
۲۲) کف پاهای خود را با پوشیدن جوراب‌های پشمی گرم نگه دارید مخصوصاً اگر منزل شما سرامیک است در بعضی جاها جوراب‌هایی که با پشم گوسفند تهیه شده عرضه می‌شود.
۲۳) از نشستن در جاهای سرد بپرهیزید.
۲۴) یک چفیه یا شال پشمی دور کمر خود ببندید مخصوصاً کسانی که استعداد سنگ کلیه دارند.
۲۵) گاهی اوقات شب قبل از خواب کف پاها و ملاج سر را با روغن‌های گرم ماساژ دهید.
۲۶) صبح یک قاشق غذاخوری خاکشیر را با یک لیوان آبجوش و کمی نبات یا عسل همراه با چند قطره گلاب میل کنید بسیار مفید است.
۲۷) راه انداختن کرسی در خانه بسیار مفید است که شرح فواید آن در این مقال نمی‌گنجد.
۲۸) انجام بادکش گرم به خصوص در ناحیه کمر و ریه‌ها بسیار مفید است و باعث تقویت سیستم دفاعی بدن می‌شود.
۲۹) صبح ناشتا در فصل سرما مصرف یک استکان آب جوش بسیار مفید است و از نوشیدن آب سرد یخچالی در این هنگام اکیداً اجتناب شود.
انتهای پیام/ کاشان اول
