به گزارش اصفهان شرق، جواد غیاثی/ «سانتریفیوژ باید بچرخد، چرخ اقتصاد و زندگی مردم هم باید بچرخد»؛ این روزها و در یک سالگی برجام بسیاری از مردم این سوال را از دولتمردان و تحلیلگران می پرسند که این شعار انتخاباتی دکتر حسن روحانی تا چه حد محقق شده است.سوالی که پاسخ دادن به آن در میان انبوه مباحث فنی از سویی و شعارها و فضاسازی های سیاسی گروه های سیاسی، از سوی دیگر، چندان آسان نیست. اما به هرحال واقعیت ها و شواهدی وجود دارد که می توان بر اساس آن پاسخی قابل قبول به این سوال داد.

ازجمله روحانی، رئیس جمهور گفت: تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانک‌ها احیا شوند (اظهارات رئیس جمهور در مراسم گرامیداشت هفته محیط زیست، ۱۷ خرداد ۹۴).

همان روزها که همه چیز اقتصاد و زندگی مردم به مذاکرات گره می خورد، حتی برخی از دولتمردان و مشاوران دولت هم هشدار دادند که بزرگنمایی آثار اقتصادی برجام، بر عمق انتظار فعالان اقتصادی و رخوت اقتصاد خواهد افزود. چرا که خریداران و سرمایه گذارانی که منتظر یک اتفاق بزرگ و متحول کننده هستند، دست از اقدام می کشند تا در دوران جدید، از مزایای تحولات رخ داده استفاده کنند، این بی عملی یعنی تعلیق خرید، سرمایه گذاری و تولید داخلی و همه اینها یعنی تعمیق رکود. لذا باید اذعان کرد که بزرگنمایی آثار آن توسط بخشی از دولت بر عمق انتظار و رخوت اقتصادی افزود.

موسسه نیاوران و سازمان مدیریت در گزارش هایی به آثار منفی بزرگنمایی این انتظارات بر اقتصاد اشاره کردند. نیلی، مشاور ارشد اقتصادی رئیس جمهور هم با تاکید بر اینکه رفع تحریم ها معجزه نمی کند، اعلام کرد که تفاوت انتظارات مردم از لغو تحریم ها با آنچه در واقعیت رخ خواهد داد ممکن است شرایطی بدتر از تحریم را رقم بزند. نیلی در این رابطه گفت: “لغو تحریم‌ها هرچند امکاناتی را برای ما فراهم می‌کند اما معجزه نمی‌کند.

شاید شکاف بزرگی میان آنچه انتظارات عمومی از اثر لغو تحریم ها تلقی می کند با آنچه واقعیت دارد، وجود داشته باشد اگر این شکاف را درست مدیریت نکنیم، ممکن است آن شرایط بدتر از شرایط فعلی که تحریم است، بشود.

یعنی شکل‌گیری انتظارات فراتر از واقعیت برای شرایط پس از توافق این خطر را دارد که در صورت مواجهه با واقعیت اعتماد عمومی خدشه دار شود. (مسعود نیلی در گفتگو با صدا، اسفند ۹۳).

به نظر کارشناسان مختلف، یکی از علل اصلی تعمیق رکود در سال ۹۴ – که عمدتا ناشی از کمبود تقاضا در اقتصاد بود- همین موضوع انتظارات مردم و بزرگنمایی دستاوردهای احتمالی برجام بود. موضوعی که با ایجاد اختلافات داخلی در دولت و نامه ۴ وزیر به اجرای عجولانه و بی ثمر بسته خروج از رکود در نیمه دوم سال گذشته انجامید.

خلاصه آنکه، در فضای غلبه سیاست و دعواهای سیاسی بر اقتصاد، برجامی که آمده بود تا چرخ کارخانه ها را بچرخاند، خود حداقل در برهه ای از زمان، به خاطر حواشی سیاسی و بزرگنمایی های صورت گرفته، باعث تعمیق رکود شد.

صرف وقت و توان اجرایی کشور به مذاکرات و بی‌توجهی به اقدامات داخلی
اما نکته منفی دیگر در رابطه با اثر برجام بر اقتصاد مربوط به بی‌عملی دولت در سه سال گذشته است. متاسفانه طی سه سال گذشته، عملا هیچ سیاست فعال اقتصادی برای مقابله با رکود (سیاست کوتاه مدت ضد چرخه ای) و همچنین اصلاحات بلندمدت ( سیاست‌های اصلاحی) اتخاذ نشد. اولین بسته خروج از رکود عملا اجرا نشد و دومی به صورت عجولانه و بی‌برنامه اجرا گردید که   تاکنون اثری نداشته است.

شاید بتوان گفت، تنها دستاورد ملموس دولت در سه سال گذشته به غیر از برجام، طرح تحول سلامت بود. موضوع یارانه‌ها هنوز ساماندهی نشده است. نظام بانکی دچار مشکلات عدیده‌ای است که سرانجام طی هفته قبل، طرحی برای رفع این معضل چندین ساله ارائه گردید.از اصلاحات بلندمدت مثل بودجه عملیاتی، اصلاح قیمت‌های نسبی، اتخاذ رویکردهای فعال و عمودی رشد اقتصادی نظیر انتخاب بخش‌های هدف و پیشران، مبارزه منسجم با فساد و قاچاق و بهبود فضای اقتصادی هم خبری نیست.بسیاری از کارشناسان این بی‌عملی را مستقیما مرتبط با برجام می‌دانند.

یکی از آن جهت که به اشتباه دستاوردهای برجام بسیار بزرگ انگاشته شد به گونه‌ای که بعضا تصور می‌شد برجام بزنگاهی است که تمام مناسبات معیوب و نازای فعلی اقتصادی را بر هم زده و نظمی جدید و زاینده ایجاد خواهد کرد. دیگر آنکه توان اجرایی، عملیاتی و نظارتی دولت و افکار عمومی بیش از این نبود.

مثلا قاطبه رسانه‌ها به جای مطالبه مسائل مهم اقتصادی – مثل اینکه سرنوشت اولین بسته خروج چه شد یا چرا دومی شکست خورد- و فشار بر دولت از طرف افکار عمومی و مجلس برای پاسخگویی در این رابطه، درگیر زیر و بم برجام بودند. البته می‌پذیریم که هر دستاوردی هزینه‌هایی دارد و دستاوردهای برجام هم بدون صرف این وقت و هزینه دور از دسترس بود. اما مشکلات متعدد درونی اقتصاد کشور هم نیاز به توجه بیشتری داشت که نباید مغفول می‌ماند.

حتی برنامه ریزی‌های لازم برای بهره بردن از منافع برجام هم انجام نشد

این بی‌عملی اقتصادی، حتی در مواردی که به بهره گیری مستقیم از برجام مربوط بود نیز رخ داد. اگر برنامه وزارت نفت برای طراحی قراردادهای جدید نفتی را کنار بگذاریم عملا برنامه منسجم دیگری به این منظور دیده نمی‌شود.

بسیاری از سرمایه گذارانی که به فکر بازار پر رونق ایران در پسابرجام هستند از یک “راهنمای جامع سرمایه گذاری یا کسب و کار در ایران” محروم اند.

اصلاحات نظام بانکی کشور در رابطه با مبارزه با پولشویی از سال گذشته و بعد از برجام با تصویب قانونی شروع شد. موضوعی که دستاویز خارجی‌ها برای قراردادن ایران در لیست سیاه پولشویی است و اصلاح آن هم زمانبر است.

جمع بندی؛ اقتصاد هنوز منتظر است . . .

خلاصه آنکه با وجود دستاوردهای برجام برای اقتصاد باید پذیرفت که هنوز دو مشکل بزرگ وجود دارد که اجازه نداده است مردم آثار آن را در زندگی خود ببینند؛ اول بدعهدی آمریکا و رفع نصف و نیمه تحریم‌ها و دوم؛ بی‌عملی در اصلاحات و برنامه ریزی‌های داخلی برای اقتصاد.

می توان اینگونه گفت که با یک ساله شدن برجام، رفع تحریم‌های فروش نفت، سرمایه گذاری در نفت، بیمه و کشتیرانی، آزادسازی برخی از دارایی‌های بلوکه و . . .  انگار اقتصاد هنوز منتظر است؛ منتظر اتفاقی که نظم رخوت آور و نازای فعلی را بر هم زند و رونق ایجاد کند.

تا قبل از یک سال پیش، بسیاری از فعالان اقتصادی و مردم توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها را این اتفاق می‌دانستند و برخی هم آن را بزنگاه و نقطه عطف اقتصاد نامیدند. البته همان موقع بسیاری هم می‌گفتند رفع تحریم‌ها دستاوردهایی خواهد داشت اما توان بر هم زدن رخوت فعلی اقتصادی را ندارد.

رفع تحریم فروش نفت، هواپیمایی، بیمه و بخشی از تحریم‌های بانکی، دارایی‌های بلوکه و سرمایه گذاری در نفت و پتروشیمی امیدهایی ایجاد کرده است اما نگرانی‌ها هم برجاست؛ یکی از محل بدعهدی آمریکا در رفع کامل تعهدهای انجام شده و دیگری به خاطر بیماری‌ها و رخوت درونی اقتصاد که با تلنگر بیرونی درمان نمی‌شود. چرا که اساسا ارتباطی با آن ندارد.

اقتصاد هنوز منتظر است؛ منتظر اتفاقی در داخل مرزهای کشورمان، منتظر بر هم زدن نظم فعلی که در آن رقابت سالم اقتصادی مهجور است، نظمی که رانت دولتی رگ حیات آن است. اهالی اقتصاد که روزی منتظر امضای توافق هسته‌ای بودند و روزهای بعد منتظر فرارسیدن روز اجرا و رفع تحریم ها، امروز دیگر کمتر منتظر رفع این چند تحریم باقی مانده هستند.

اقتصاد منتظر اتفاقی از جنس دیگر است. اقتصاد هنوز  منتظر است . . . .

خراسان