حکایت شیرزنانی که سنگ زیرین آسیاب زندگی هستند
حکایت، حکایت زخم روزگار است، ساز ناکوک زندگی، حکایت روی ناملایم زندگی به زنانی که در کشاکش دهر، مردانه و صبورانه سنگ زیرین آسیاب زندگی هستند.
به گزارش اصفهان شرق؛ به نقل از فاس، قصه، قصه پرغصه‌ای است، حکایت، زندگی شیرزنانی که از زن بودن فقط در قاب زندگی رنج و سختی دیده‌اند، حکایت، زنانی که سایه بالای سر خود را از دست دادند و خود مردانه و استوار چتری برای زندگی شدند، اما حکایت، حکایت فقط یک زن نیست،حکایت،حکایت جسارت شیرزنانی است که در کشاکش دهر و ناملایمات زندگی سنگ زیرین آسیاب هستند.
«زندگی ما به سختی می‌گذشت، هیچ حرفه‌ای بلد نبودم و چند ماهی از سوی بعضی از فامیل و نزدیکانم کمک‌هایی می‌رسید، اما کم‌کم با بزرگ شدن فرزندانم و افزایش سطح خواسته‌ها و نیازهای آن کمک اقوام نزدیک جوابگوی نبود و مجبور شدم برای اینکه استقلال خود را حفظ کنم به کمیته امداد مراجعه کنم تا از طریق کمکهای آنان بتوانم چرخ زندگی را بچرخانم.
راهی برای بیرون رفتن از مشکلاتم ندیدم جز اینکه تحت پوشش کمیته امداد بروم، از آن زمان با راهنمایی و کمک کمیته امداد و یادگیری حرفه خیاطی زندگی خود و فرزندانم را تا حدی تامین کردم.»
این بخشی از صحبت‌های خانم زهرا مرادیان است، یکی از زنان سرپرست خانوار که همسرش حدود 12 سال پیش به دلیل بیماری سرطان فوت کرده است و این زن از آن زمان هم مادر و هم پدر چهار فرزند خود شده و تمام مسئولیت‌های زندگی بر دوشش افتاده است.
زندگی اوایل بر آنها به سختی می‌گذشت و هیچ پس‌انداز و سرمایه مالی نداشتند، چرا که تمام درآمد خانواده نیز صرف بیماری و درمان مرد سرپرست خانوار هزینه شده بود.
همسر خانم مرادیان کمک راننده کامیون بود که در زمان حیات توانسته بود اندک پولی تهیه و خانه کوچک نیمه‌کاره‌ای را خریداری کند که پس از فوت به دلیل بدهی مجبور به فروش شدند تا اقساط بانکی و بدهکاری‌های طلبکاران را بدهند.
این زن سرپرست خانوار با بیان اینکه دو فرزند دختر خود ازدواج کرده و دو فرزند دیگر دانشجو هستند، گفت: در این مدت با کمک کمیته امداد توانستم یک خانه کوچک با وام بانکی تهیه و اقساط آن را از طریق اشتغال به خیاطی پرداخت کنم.
وی ادامه داد: اکنون سه سالی می‌شود که به صورت حرفه‌ای کارآموز قبول و کارگاه کوچکی در زیر زمین خانه خود راه‌اندازی کرده‌ام که 6 شاگرد اکنون در حال آموزش هستند.
مرادیان گفت: یک زن تنها با چندین فرزند یتیم با این خرج و مخارج سنگین نمی‌تواند به مستمری کمیته امداد اکتفا کند و باید حتما یک حرفه‌ای یاد بگیرد و درآمدی کسب کند که بتواند زندگی خود را بچرخاند.
وی بیان کرد: تمام تلاش خود را می‌کنم که شرمنده فرزندانم نشوم و آنها هم نسبت به هم سن و سالان خود احساس کمبود نکنند و خدا هم تاکنون به من کمک کرده است.
*زنان سرپرست خانوار مادرانی هستند که نقش پدر را هم بازی می‌کنند
نقش زن و خانواده بر کسی پوشیده نیست و این دو مورد مقوله غیر قابل تفکیک از یکدیگرند و در چهارچوب رفاه خانواده نیز زنان سرپرست خانوار دارای مسئولیت سنگین اقتصادی و اجتماعی در خانواده هستند چرا که آنان هم مادران فرزندان خود هستند و هم پدران آنان.
اما واقعیات موجود در جامعه نشان می‌دهد که با وجود تاسیس نهادها و سازمان‌های ملی و بین‌المللی مختلف در تحقق حقوق زن، مسئولیت و هزینه‌های قابل توجه و طاقت‌فرسای تامین معاش خانواده که بر عهده این قشر آسیب پذیر اجتماعی می‌باشد، در بسیاری از موارد سخت و یا حتی غیر ممکن است و در صورت تحقق نیز، زندگی سرشار از سختی‌ها و محنت‌ها را تحمیل این مادران پدر گونه می‌کند.
طبق تعریف کارشناسان، زنان سرپرست خانوار: زنان بیوه، زنان مطلقه (اعم از زنانی که پس از طلاق به تنهایی زندگی می‌کنند و یا به خانه پدری بازگشته، ولی خود امرار معاش می‌کنند)، همسران مردان معتاد، همسران مردان زندانی، همسران مردان بیکار، همسران مردان مهاجر، همسران مردانی که در نظام وظیفه مشغول خدمت هستند، زنان خود سرپرست(زنان سالمند تنها)، دختران خود سرپرست(دختران بی‌سرپرستی که هرگز ازدواج نکرده‌اند)، همسران مردان از کار افتاده و سالمند را شامل می‌شوند.
* بوم فقر در خانوارهای زن سرپرست پر رنگ‌تر است
همواره مشکل فقر در خانوارهای زن سرپرست، بیشتر از خانوارهای با سرپرست مرد بوده است. عامل فقر اقتصادی، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم خود را بر وضعیت فرهنگی، اجتماعی و همین‌طور وضعیت بنیان خانواده بر جای می‌گذارد. بسیاری از این زنان، از فقدان یک چتر امنیتی،حمایتی و تأمین مالی و اجتماعی رنج می‌برند. از میان نزدیک به دو میلیون و 500 هزار زن سرپرست خانوار در ایران، تنها بخشی تحت پوشش طرح بیمه اجتماعی زنان قرار گرفته‌اند.
تحقیقات نشان می‌دهد، زنان سرپرست خانوار زمان بیشتری را صرف کار می‌کنند که چنین امری موجب ایجاد فقر زمانی و بی‌توجهی به جنبه‌های فرهنگی، آموزشی و تربیتی خود و فرزندان می‌شود.
متاسفانه در جامعه کنونی ما زندگی زنان پس از ترک شوهر غالبا با ابهامات و مخاطراتی روبروست؛ از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی، سختی مشکلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی و همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در فقدان همسرشان آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌کند:نگاه‌های معنی‌دار، سخنان تلخ و گزنده، از دست دادن حمایت‌های عاطفی همسر، فقر اقتصادی و تمایل به تنها ماندن و حفظ حیثیت و شخصیت خود پاره‌ای از مشکلات تمام ناشدنی این قشر زحمت‌کش است و باری با تمام این مشکلات نیاز به توجه جدی در این باره احساس می‌شود.
*وضعیت بد اقتصادی، زنان سرپرست خانوار را در معرض آسیب قرار می‌دهد
از سوی دیگر، آنچه اغلب در مورد زنان سرپرست خانوار نادیده گرفته شده است، نیازهای روانی و عاطفی آنها بوده است. بر اساس بررسی‌های انجام شده، نگرانی، اضطراب و ناامنی، بیشترین دغدغه زنان سرپرست خانوار نسبت به آینده خود و فرزندانشان بوده است.
وضعیت بد اقتصادی موجب شده است که هم زنان سرپرست خانوار و هم فرزندان آنها از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه در برابر آسیب‌های اجتماعی باشند و عمدتاً یکی از علائم بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و پرخاشگری در آنها دیده شود.
فرزندان این خانواده‌ها به طور بالقوه در معرض مسائلی مانند کار کودکان در مشاغل سیاه و غیر رسمی، بزهکاری اجتماعی، محرومیت از تحصیل و سوء تغذیه قرار دارند.
برای سر و سامان دادن به وضعیت این زنان، علاوه بر آنکه لازم است تعدد مراکز تصمیم‌گیری مهار شود و از انجام فعالیت‌های موازی جلوگیری شود، باید برای نهادهایی مانند کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی اقدام جدی صورت گیرد و کمک اصلی در چارچوب توانمندسازی آنان مورد توجه قرار گیرد.
از آنجایی که فرآیند توانمندسازی زنان در چارچوب مباحث توسعه اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است،این امر، راهی برای ورود زنان به فعالیت‌های مشارکت‌آمیز اجتماعی است و زنان سرپرست خانواده در مقایسه با دیگر زنان، از تحصیلات و مهارت‌های فنی و آموزشی کمتری برخوردارند. بنابراین، احتمال بالاتری وجود دارد که این زنان حتی در صورت انجام فعالیت اقتصادی، در مشاغل پست و با مزد کم مشغول به فعالیت شوند.
از واقعیت‌های اجتماع نمی‌توان دور ماند، اما زنان سرپرست خانوار همانند یک شیر زن پای زندگی و فرزندان ایستاده‌اند و تمام تلاش خود را می‌کنند که با ساز ناکوک زندگی بسازند.
* 43 هزار و 601 خانوار به دلیل فوت سرپرست تحت پوشش کمیته امداد هستند
یکی از راه‌های مهم در راستای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، سوق دادن کمک‌ها به آنها از سوی سازمان‌های حمایتی به خدمات بیمه‌ای و اجتماعی است. اجرای طرح بیمه اجتماعی این زنان، علاوه بر کمک به ارتقای امنیت روحی و روانی این زنان در اداره زندگی و کاهش دغدغه‌ها، می‌تواند به عنوان پشتوانه محکمی برای حمایت از آنها در شرایط سخت آینده و در دوران کهولت و از کارافتادگی محسوب شود.
کمیته امداد امام خمینی یکی از سازمان‌های حمایتی بزرگ در امر زنان سرپرست خانوار است که در راستای توانمندسازی و تامین قسمتی از معیشت،خدمات بیمه‌ای و مستمری به زنان سرپرست خانوار انجام وظیفه می‌کند.
جمعیت افراد زیر پوشش کمیته امداد امام خمینی در استان اصفهان 96 هزار و 116 خانوار است که از این تعداد 62 هزار و 533 خانوار توسط زن سرپرست خانوار اداره می‌شود.
از این تعداد زن سرپرست خانوار 43 هزار و 601 خانوار فوت سرپرست، 10 هزار و 599 خانوار طلاق، 4 هزار و 938 خانوار زندانی و متارکه و 3 هزار و 595 سرپرست بیمار را شامل می‌شوند.
کمیته امداد علاوه بر تحت پوشش قرار دادن زنان بی‌سرپرست و در راستای ایجاد اشتغال و خودکفایی برای آموختن مهارت آموزشی،این افراد را به فنی و حرفه‌ای معرفی و به صورت رایگان دوره‌های آموزشی برگزار می‌کند.
همچنین مبالغی را به عنوان وام در حوزه اشتغال در اختیار زنان سرپرست خانوار بعد از دریافت مجوز قرار داده می‌شود که می‌توانند فعالیت خود را آغاز و توسعه دهند.
این نهاد به فرزندان این بانوان خدماتی ارائه می‌کند که از جمله اعطای وام قرض‌الحسنه، کمک هزینه بلاعوض ازدواج به دختران، هدیه ازدواج به پسران، خدمات فرهنگی، کمک هزینه تحصیلی، وسایل تحصیلی مناسب، طرح‌های حمایتی اکرام و محسنین برای یتیمان که در طول سال اجرا می‌شود، از جمله خدمات این نهاد برای فرزندان زنان سرپرست خانوار است.
در کمیته امداد همچنین اعطای مبالغ بلاعوض برای تعمیر، بازسازی، مقاوم‌سازی تا هشت میلیون ریال و وام‌های قرض‌الحسنه از دیگر خدماتی است که به زنان سرپرست خانوار ارائه می‌شود.
*ایجاد 1772 مورد مشاغل خانگی برای زنان سرپرست خانوار
حسن ملکوتی‌خواه معاون اشتغال و خودکفای کمیته امداد استان اصفهان درباره طرح‌های اشتغال کمیته امداد گفت: سال گذشته در کمیته امداد استان اصفهان تعداد یک هزار و 772 مشاغل خانگی و یک هزار و 484 مورد خود اشتغالی و نیز 642 مورد اشتغال از طریق کاریابی برای زنان سرپرست خانوار ایجاد شده است.
وی افزود: همچنین در این مدت 3 هزار و 898 نفر از زنان سرپرست خانوار در دوره‌های آموزشی فنی و حرفه‌ای کمیته امداد شرکت کردند که 6 هزار و 815 نفر زن سرپرست در دوره کوتاه مدت و 3 هزار و 127 نفر از زنان سرپرست خانوار در دوره‌های بلند مدت شرکت کردند.
* 12 درصد به جمعیت زنان مطلقه سرپرست خانوار افزوده شده است
هرگونه برنامه‌ای که زنان سرپرست خانوار در متن آن قرار می‌گیرند، باید در راستای توانمندسازی آنان باشد و نه صرفا کمکهای محدود مالی به آنها. البته مشکل اصلی در کمکهای حمایتی مالی است که بودجه مناسب برای آن در نظر گرفته نشده و پیش‌بینی برای تأمین اعتبار آن مد نظر قرار نمی‌گیرد.
در صورتی که با انتقال خدمات حمایتی و پرداخت مستمری به خانواده‌های تحت پوشش به حمایت‌های بیمه‌ای و تامین اجتماعی، زمینه مناسبی فراهم می‌گردد که این زنان روی پای خود بایستند.
مهدی مجلس‌آرا مدیرکل کمیته امداد استان اصفهان در این زمینه گفت: از سال گذشته تاکنون 12 درصد به جمعیت افراد زیر پوشش کمیته امداد اصفهان در بخش زنان سرپرست خانوار مطلقه اضافه شده و ورود این افراد سن نیازمندان کمیته امداد را پایین آورده است. این در حالی است که درصد کمک به این افراد توسط خیران کمتر از ایتام است.
وی درباره وضعیت زنان سرپرست خانوار ایتام در استان، افزود: کمیته امداد استان اصفهان برای تمام فرزندان زیر 18 سال و دانشجویان زیر 25 سال این خانوارها در قالب طرح اکرام ایتام، حامی و نیکوکار پیدا کرده و مشکلات اینگونه خانواده‌ها نسبت به دیگر نیازمندان کمتر است.
مدیر کل کمیته امداد استان اصفهان با اشاره به تعداد زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اظهار کرد: متوسط پرداختی حامیان به هر یتیم ماهانه 160 هزار تومان است،اما کمیته امداد هم مستمری و خدمات به صورت ماهانه به این افراد پرداخت می‌کند تا آنها را در سطح متوسط جامعه نگه دارد.
* کمیته امداد سال گذشته بیش از 15 میلیارد تومان برای بیمه تأمین اجتماعی زنان هزینه کرده است
مجلس‌آرا در ادامه با بیان اینکه برای اکثر زنان سرپرست خانوار زیر 45 سال بیمه تأمین اجتماعی لحاظ شده است،بیان کرد: تا زمانی‌که آنها به سن 55 سالگی می‌رسند، این بیمه اجرایی شده تا زنان سرپرست خانوار، پس از آن، مستمری‌بگیر تأمین اجتماعی شوند.
وی تاکید کرد: کمیته امداد استان اصفهان با هزینه خود و بخشی از صدقات مردم دیگر زنان زیر پوشش کمیته را بیمه تأمین اجتماعی کرده و سال گذشته 15 میلیارد و 500 میلیون تومان برای پرداخت بیمه تأمین اجتماعی این زنان هزینه شده است.
مدیرکل کمیته امداد استان اصفهان با بیان اینکه تمام زنان سرپرست خانوار از بیمه کمیته امداد بهره‌مند هستند و کمیته امداد برای اشغال این زنان فعالیت می‌کند، تصریح کرد: هر زن سرپرست خانوار یا فرزندان آنها که کار و حرفه‌ای آموخته باشند، تا سقف 15 میلیون تومان وام بدون سود برای توسعه شغل خود دریافت می‌کنند.
وی خاطر نشان کرد: برای زنان سرپرستی که فاقد مهارتی باشند، کمیته امداد با هزینه خود کلاس‌های آموزشی بلند مدت 6 ماهه برگزار می‌کند.
* چتر حمایت کمیته امداد بر سر فرزندان زنان سرپرست خانوار
یکی از دغدغه‌های اصلی این نهاد، حمایت از جوانانی است که در خانواده‌های با زن سرپرست خانوار اداره می شود.
مدیر کل کمیته امداد استان اصفهان از وجود 18 هزار دانش آموز و دانشجوی تحت پوشش کمیته امداد خبر داد و گفت: از این تعداد 5هزار و 263 دانشجو هستند که هر ترم یک میلیارد و 200 میلیون تومان شهریه دانشگاه دریافت می‌کنند.
کمک به تحصیل دانش‌آموزان و اسکان دانش‌آموزان بی‌سروسامان در خوابگاه‌های دانش‌آموزی کمیته امداد ، شرکت دادن رایگان این خانواده‌ها در فعالیت‌های تربیتی – پرورشی کانون‌های دائم و اعزام خانواده‌ها و فرزندان آنها به اردوهای چند روزه سیاحتی و زیارتی به صورت رایگان از اهم امور فرهنگی این نهاد برای زنان سرپرست خانوار است .
* «ازدواج مجدد زنان سرپرست خانوار» سایه‌ای بر‌پناهی
از آنجایی که زنان سرپرست خانوار به واسطه وابستگی حمایتی و مالی که داشته‌اند در معرض خطرات و آسیب‌های فراوانی بودند لذا تحت پوشش قرار دادن و تامین مالی این زنان بسیار مشکل است و کمیته امداد به عنوان یک نهاد حمایتی تنها بخشی از نیازهای این خانواده‌ها را می‌تواند برآورده کند.
شاید علاوه بر اشتغال که منبع درآمدی برای سرپرست خانوار است باید فکری برای رفع مسائل و مشکلات اجتماعی این زنان در جامعه کرد.
یکی از مواردی که کمیته امداد به عنوان بحث جدی مطرح کرده است، «ازدواج مجدد زنان سرپرست خانوار» است که بسیار اصرار بر این دارد که در این راستا به صورت جدی سرمایه‌گذاری شود و کمک به ازدواج مجدد زنان سرپرست خانوار در دستور کار قرار گیرد.
و نکته آخر اینکه مسئولان امر باید به این راهکار توجه داشته باشند که توجه به ازدواج مجدد زنان سرپرست خانوار از مسائل بسیار مهمی است که سبب می‌شود علاوه بر پیدا شدن سرپرست برای این زنان و فرزندان آنها، منجر به ایجاد امنیت و آرامش در خانواده‌ها شده و به خودکفایی خانوارهای تحت حمایت کمک شایانی کند.
