اصفهان شرق- باقری ورزنه
در فرآيند تعليم و تربيت رشد، يكي از اثربخش‌ترين روشها، برقراري رابطة انساني با نوجوان و حفظ عزت‌نفس و احساس خودارزشمندي اوست.
داشتن يك رابطه خوب و انساني، مقدماتي‌ترين مرحله كار با نوجوان است. رعايت اصولي كه مي‌تواند چون قاعده و يا «سرنخي» والدين را هدايت كند تا بتوانند ميان خود و فرزند رابطه مطلوب برقرار سازند، الزامي به نظر مي‌رسد، بنابراين در اين مقاله، اصول و روشهاي برقراري رابطة انساني والدين با فرزندان را به اختصار مطرح مي‌كنيم.

 
برخورد با واقعيت

 
والدين بايد نوجوان را براي زندگي در دنياي واقعي آماده كنند.
گاهي اوقات، نوجوان تقاضايي از پدر و مادر مي‌كند و بدون دليل با مخالفت روبرو مي‌شود اين رفتار نادرست است. براي مثال نوجواني دوچرخه، موتوسيكلت و يا رايانه مي‌خواهد و پدر و مادر پاسخ مي‌دهند: «صلاح نيست» و يا «نمي‌توانيم».
نوجوان دليل مي‌خواهد و مي‌پرسد: «چرا صلاح نيست؟ چرا نمي‌توانيد؟»
در اين شرايط بايد صميمانه و مستدل با نوجوان صحبت كرد، درآمد واقعي و هزينه‌هاي واقعي خانواده را براي او تشريح كرد تا او متقاعد شود. نوجوان بايد صبر كردن را ياد بگيرد، موانع را بشناسد، با ناملايمات و مشكلات دست و پنجه نرم كند و ياد بگيرد كه چگونه با وضع موجود كنار بيايد.

 
الگوپذيري و همانندسازي

 
نوجوان در گستردة رشد خويش با الگوهاي اطراف خود همانندسازي مي‌كند، اين فرايند به او كمك مي‌كند تا هنجارها، قواعد و ارزش‌هاي حاكم بر خانواده و جامعه را فراگيرد؛ بنابراين به والدين توصيه مي‌شود سعي كنند در قدم اول با رفتار و اعمال خود، الگوهاي شايسته‌اي براي فرزندانشان باشند. در قدم دوم سعي كنند فرزند نوجوان خود را با الگوهاي شايسته ديگر مانند معلمان شايسته، نويسندگان، دانشمندان، هنرمندان به خصوص با سيرة ائمه معصومين آشنا و دربارة زندگي و خصلت‌هاي مردان و زنان بزرگ اسلام با آنها صحبت كنند.

ايجاد امنيت رواني

توصيه مي‌شود بين خود و فرزند نوجوانتان رابطه‌اي ايجاد كنيد كه او بتواند آزادانه احساسات، اضطراب‌ها و نگرانيهاي خود را بدون احساس ترس يا طرد شدن با شما در ميان گذارد. به طور معمول تحقير كردن، سرزنش كردن، مقايسه كردن، داشتن انتظارات نابجا، دعواهاي خانوادگي و تنبيه كردن موجب ناامني دروني يا آشفتگي عاطفي نوجوان مي‌شود.

 
انديشه مثبت

 
هنگام رويارويي با يك مشكل و يا مسئله رفتاري، همواره اين نكته را در نظر داشته باشيد كه مسئله در يك طرف و شيوه برخورد با مسئله در طرف ديگر قرار دارد. چه بسا يك برخورد درست و مثبت با مسئله موردنظر در يك فضاي صميمانه و محرمانه به روشن و حل شدن مسئله منجر مي‌شود. نكته مورد توجه اين است كه در بدترين انسانها، آنقدر خوبي وجود دارد و در بهترين انسانها، آن قدر بدي هست كه از چشم ما و شما پنهان مانده‌اند. بنابراين شايسته نيست در جستجوي خطاها و نقاط ضعف فرزندتان باشيد، بلكه موفقيت‌ها، نقاط مثبت و توانايي‌هاي او را ببينيد و يادآور شويد.

 
برقراري ارتباط عاطفي

 
گاهي اوقات، در طول روز با فرزند نوجوان خود خلوت كنيد و چند ساعت را با او بگذرانيد (براي مثال ديدن فيلم سينمايي، در پارك قدم زدن، خريد رفتن، ورزش كردن و مشاهده يك مسابقه ورزشي.) اين وضعيت، فرصت خوبي است كه فرزندتان با شما درددل كند. فعالانه به حرفهاي او گوش كنيد و واكنشهاي مناسب نشان دهيد. در ابتداي صحبت به او آزادي كامل بدهيد تا از هر جا كه دلش مي‌خواهد صحبتش را شروع كند. لازم نيست هرچه را كه او مي‌گويد تفسير يا حرفهاي او را تصحيح كنيد، بلكه او را تشويق كنيد كه حرف بزند و در صورت لزوم با او هم احساسي و هم‌دردي كنيد.

 
پرهيز از تحميل كردن

 
متأسفانه گاهي اوقات والدين نظرها، رغبتها و علايق خود را به فرزندان تحميل مي‌كنند و حتي بدون توجه به سن و موقعيت آنان، رنگ و مدل لباس براي آنها انتخاب مي‌كنند. در چنين موقعيتي، بروز رفتارهايي از قبيل لجبازي، مقاومت منفي و سركشي قابل پيش‌بيني است. بايد به نوجوان اعتماد كرد و به وي اجازه داد كه به تدريج پس از كسب آگاهي‌هاي لازم، خود تصميم بگيرد و تصميم‌گيري در امور زندگي، تحصيلي و شغلي را تمرين كند.

 
پرهيز از مقايسه كردن:

اغلب اوقات هدف از مقايسه كردن ، طرح ناتوانايي‌هاي فرد و تحقير و سرزنش كردن اوست. حتي به نوجوان بايد تذكر داد كه او اجازه ندارد خود را با فرد ديگري مقايسه كند و در صورت لزوم توصيه مي‌شود هر فردي را با خودش و وضعيت او در گذشته و حال مقايسه كنيد.

 
توجه به كسب هويت نوجوان

 
دوره نوجواني، زمان آن است كه مشخص شود نوجوان واقعاً كيست و چه مي‌خواهد باشد. در اين شرايط والدين وظيفه دارند با رعايت اصول برقراري رابطة انساني، با شكيبايي و بردباري با فرزند نوجوانشان رابطه برقرار و با ا و مدارا كنند تا نوجوان به سلامت اين دوره را پشت سر گذارد و آن را طي كند، به نوجوان بايد كمك كرد تا خويشتن خويش را همان طور كه هست، ببيند و بپذيرد و به «خودشناسي» لازم برسد.

 
توجه به نيازهاي همه‌جانبه

 
پدر و مادر موظف هستند همان‌قدر كه به نيازهاي جسماني فرزندشان اهميت مي‌دهند (مانند غذا و لباس) ، به نيازهاي رواني آنها نيز توجه كنند. عدم توجه به نيازهاي رواني فرزندان موجب عدم تعادل رواني مي‌شود و در نتيجه احتمال بروز اختلالهاي رواني و عاطفي وجود خواهد داشت.

 
ثبات عاطفي والدين:

 
نوجوان نياز به آرامش دارد. نوجوان نياز دارد كه پدر و مادري با عواطف كم و بيش پايدار داشته باشد، هر قدر روابط والدين با يكديگر و روابط آنها با نوجوان از ثبات و استحكام برخوردار باشد، نوجوان احساس آرامش بيشتري مي‌كند.

 
حفظ عزت نفس نوجوان:

 
عزت‌نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن والدين كه به فرزند نوجوان خود روحيه و اميد مي‌دهند، تواناييهاي اورا تحسين و تمجيد مي‌كنند، اين نياز را به خوبي در او ارضاء مي‌كنند و موجب مي‌شوند كه اعتمادبه نفس فرزند آنها تأمين شود تا فرزند يا فرزندانشان با اطمينان مسير پرفراز و نشيب زندگي را طي كنند و با روحيه‌اي مقاوم با مسائل و مشكلات و مسئوليتها مواجه شوند.
نوجواني كه از عزت‌نفس بالايي برخوردار است:
مستقل عمل مي‌كند، احساس مسئوليت مي‌كند و خود تصميم مي‌گيرد، به ديگران در صورت لزوم كمك مي‌كند، به پيشرفتهايش افتخار مي‌كند و گاهي از خود تعريف مي‌كند، از تغيير مثبت و نوآوري استقبال مي‌كند، عواطف و هيجانهاي خود را نشان مي‌دهد و ابراز مي‌كند، مسائل و مشكلات و ناكامي‌ها را با شكيبايي تحمل مي‌كند.
صداقت:
بياييد ميان آنچه مي‌گوييدو آنچه عمل مي‌كنيد و آنچه واقعاً هستيد، هماهنگي ايجاد كنيد. جوهرة يك رابطه سالم و انساني، جلب اعتماد و زمينه اساسي جلب اعتماد، رعايت اصل صداقت در گفتار و رفتار است.

قاطع و جدي بودن

 
قاطع و جدي بودن شما به رفتار و شيوة برخورد شما، اصول‌گرايي در امر تعليم و تربيت و رعايت هنجارها و ارزشها در زندگي فردي و خانوادگي مربوط مي‌شود. بر طبق آيات شريفة قرآن ، بيان متين را بايد با زبان قاطع و صريح، به نيكوترين وجه و قابل فهم‌ترين روش به كار برد. زماني كه توصيه مي‌شود با فرزند يا فرزندان خود دوست شويد، اين توصيه به اين معنا نيست كه با آنها جدي نباشيد و اجازه دهيد آنها هر كاري خواستند بكنند، هر جايي خواستند بروند و از دوستي شما سوءاستفاده كنند.
محبت:

به نوجوان خود اطمينان بدهيد كه وجود او را با تمام ويژگيهايش دوست داريد چه نمره بدست بياورد چه نياورد، چه در تحصيل موفق باشد، چه نباشد، محبت كردن بايد بدون قيد و شرط باشد تا موجب رشد كودك باشد و در درون او امنيت رواني ايجاد كند. ويژگيهاي نوجواني كه به قدر كافي از محبت بهره‌مند بوده است:
ـ قدرت سازگاري خوبي دارد.
ـ احساس امنيت رواني و آرامش مي‌كند.
ـ بانشاط و روحيه است و از زندگي لذت مي‌برد.
ـ فردي واقع‌بين است و به خود اعتماد و اطمينان دارد.
ـ بر ديگران اعتماد مي‌كند و تمايل به همكاري با ديگران دارد.
ـ از استقلال انديشه برخوردار است و به كسي متكي نيست.
ـ فردي خلاق، مبتكر و فعال است.
مسئوليت دادن به نوجوان:
به نوجوان گوشزد كنيد كه هر كس در مقابل آنچه انجام مي‌دهد، مسئول و پاسخگوست. با دادن مسئوليت به نوجوان، به او فرصت مي‌دهيد تا او خود را به طريق درست نشان دهد و شخصيتش رشد كند. براي مثال، ‌نوجوان شما مي‌تواند در لوله‌كشي، تعمير شيرهاي آب، سيم‌كشي و تعمير وسايل برقي به شما كمك كند. در دادن مسئوليت به نوجوان بايد دقت كرد كه امور محوله آنقدر دشوار نباشد كه نوجوان از عهدة انجام دادن آن برنيايد و در نتيجه دچار نااميدي و سرخوردگي شود.

 
مشورت كردن:

اكنون زمان آن رسيده است كه با نوجوان به عنوان فردي بزرگسال رابطه برقرار كنيد، با او مشورت كنيد، در انجام امور از او نظرخواهي كنيد و برخي از مسايل خانوادگي را با وي در ميان گذاريد (مانند زمان تماشاي تلويزيون، مهماني رفتن، مسافرت رفتن، تعمير خانه و نظاير آن.)
موقعيت‌هايي ايجاد كنيد تا فرزند شما با مشكل روبرو شود و ملزم به تصميم‌گيري شود. در اين زمينه شرايط، او را به طور غيرمستقيم همراهي كنيد و راههاي متفاوت را نشان دهيد؛ امّا اجازه دهيد كه او خود تصميم بگيرد و به حل مشكلش بپردازد.
همكاري عاملان تربيتي:
در خانواده‌هايي كه بين پدر و مادر هماهنگي‌هاي ضروري در امر تربيت و تعليم فرزندان وجود ندارد، براي مثال مادر، پدر را تحقير مي‌كند و يا پدر با مادر مخالفت مي‌كند، درون فرزندان سرشار از تعارضهاي رواني است. در چنين شرايطي نوجوان نمي‌تواند به حيات سالم خود ادامه دهد و دچار اضطراب و ناامني مي‌شود.
بدين ترتيب اگر بين خانه و مدرسه، خانه و جامعه، مدرسه و جامعه، هماهنگي لازم برقرار نباشد، نوجوان دچار سردرگمي و تناقض مي‌شود. به منظور تربيت درست نوجوان بايد بين عاملان تربيتي‌ هماهنگي و همكاري باشد.

 
همدلي و همفكري:

 
همزباني با نوجوان به معناي شناخت زبان و منطق او و برقراري ارتباط براساس ويژگيهاي شناختي و عاطفي است.
سعي كنيد شرايط اجتماعي و زماني فرزند نوجوانتان را درك كنيد و به علل رفتار او پي ببريد. به نوجوان فرصت دهيد تا حرف دلش را با شما در ميان گذارد. از رفتار و گفتار شما انتقاد كند و شما واكنش مناسب نشان دهيد. بديهي است كه عصباني شدن واكنش مناسبي نيست، بلكه پذيرش منصفانه اشتباهات، واكنش درست به شمار مي‌آيد.
نتيجه‌گيري:
در اين مقاله سعي كرديم روش‌هاي آشنايي والدين به اصول و روشهاي برقراري رابطة انساني با فرزندان را مطرح كنيم. هر يك از اين تكنيك‌ها خود مي‌تواند راهگشاي قسمتي از مشكلات بين والدين و نوجوانان باشد. براي تكميل بحث، چند نكته را به والدين پيشنهاد مي‌كنيم:
1ـ سعي كنيد براي فرزند يا فرزندان خود، پرونده‌اي تشكيل دهيد كه در آن بسياري از خصوصيات آنان نظير وضعيت جسماني، تحصيلي و رفتاري به تدريج درج شود، به گونه‌اي كه از طريق اين اطلاعات، شناخت بهتر فرزندان شما ممكن شود.
2ـ سعي كنيد با استفاده از فنون و روشهاي مختلف كسب اطلاع نظير مشاهده ، مصاحبه، پرسشنامه، بررسي كارنامه تحصيلي و … نسبت به توانايي‌ها، محدوديت‌‌ها و موقعيت تحصيلي و رفتاري فرزند خودآگاهي بيشتري به دست آوريد.
3ـ سعي كنيد از مشكلات فرزند يا فرزندان خود، نظير مشكلات جسماني، بهداشتي، اخلاقي ، تحصيلي، عاطفي ، ذهني و اجتماعي آگاه شويد و براي كاهش آنها به سرعت اقدام و در حد ممكن از تشديد مشكل و حاد شدن آن جلوگيري كنيد.

4ـ سعي كنيد از طريق مشورت با يكديگر و تماس با كاركنان مدرسه، به تناسب نوع و درجه مشكل از افراد صالح و عالم و با تجربه در داخل و خارج از مدرسه كمك بگيريد.
5 ـ با مذاكره راهنمايي و مشاوره و نوع خدماتي كه ارائه مي‌دهند، آشنا شويد.
نشاني شماره تلفن و ساير مشخصات اين مراكز را تهيه و به موقع و به تناسب نياز از آنها استفاده كنيد.
6 ـ در كلاسهاي آموزش خانواده مدارس فرزندتان شركت كنيد و با فنون شناخت فرزندان، راههاي كمك به آنان و منابعي كه در اين زمينه وجود دارد آشنا شويد.