14 شرط ارشاد برای خرید کتاب از ناشران
دبیر هیئت انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد با برشمردن 14 شرط مندرج در آئین‌نامه‌ای که این هیئت بر اساس آن فعالیت می‌کند، درباره انتقادهای ناشران بخش خصوصی به سنگین بودن وزنه خرید کتاب از ناشران دولتی، ضمن اشاره به برخی پیشنهادها برای توقف خرید از ناشرانی که از بودجه‌های دولتی و عمومی استفاده می‌کنند، گفت: با توجه به اینکه ناشران دولتی هم کتاب‌های مناسبی تولید می‌کنند، اگر هیچگونه خریدی از آنها صورت نگیرد، ممکن است دسترسی کتابخانه‌ها و موسسات فرهنگی و پژوهشگران ما در سراسر کشور به این آثار دشوارتر شود.
به گزارش اصفهان شرق ،۱۸ آذر سال ۹۲ برای اولین بار اسامی اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شد. اعضای اولیه این هیئت را آقایان كامران فانی، محمدعلی مهدوی‌راد، علی‌اصغر محمدخانی، علی اوجبی، محمدكاظم شمس، احمد كمالی‌نژاد، مصطفی امیدی و حمیدرضا ارباب سلیمانی تشکیل می‌دادند. اگرچه حکمی که معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد برای این ۸ نفر صادر کرد، دوساله بود، اما این ترکیب در همین چند ماه گذشته و در پی برخی جابجایی‌های مدیریتی در وزارت ارشاد، دستخوش تغییراتی شده است. مسئله مهم اما تلاش وزارت ارشاد برای شفاف سازی در سیستم خرید کتاب از ناشران بوده است. بر اساس اعلام هیات انتخاب و خرید کتاب، از آغاز به کار این هیئت در اوایل دیماه ۱۳۹۲ تاکنون یعنی در ۶ ماهه گذشته، ۳۹۴۹ عنوان کتاب چاپ اول ناشران سراسر کشور، در فهرست انتخاب برای خرید قرار گرفته است. درباره نحوه فعالیت هیات انتخاب و خرید کتاب و برخی انتقادها از سوی ناشران به روند انتخاب این آثار و مسائل پیرامونی آن با «مصطفی امیدی» دبیر این هیئت گقتگویی انجام داده‌ایم که در ذیل از نظر می‌گذرد:
قدری درباره نحوه برگزاری جلسات هیئت انتخاب و خرید کتاب توضیح می‌دهید.
جلسات هیئت انتخاب و خرید کتاب معمولاً دو هفته یک بار تشکیل می‌شود ولی در صورتی که تعداد کتاب‌های رسیده به دبیرخانه هیئت بیشتر باشد، جلسات به صورت هفتگی هم تشکیل می‌شود.
* ظاهراً تغییراتی در ترکیب هیئت به وجود آمده است.
هیئت انتخاب و خرید کتاب شامل آقایان محمدعلی مهدوی‌راد، حمیدرضا ارباب سلیمانی، علی شجاعی‌صائین، علی‌اصغر سیدآبادی، علی‌اصغر محمدخانی، محمدکاظم شمس، علی اوجبی و بنده (مصطفی امیدی) – به عنوان دبیر هیئت – است. طبق آئین‌نامه «نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتب مناسب» جلسات هیئت انتخاب و خرید کتاب با حضور حداقل ۵ نفر از اعضا مشروط به حضور دبیر هیئت، رسمیت می‌یابد و کلیه تصمیمات هیئت با حداقل ۴ رای معتبر است. معمولاً همه اعضای هیئت در جلسات آن حضور می‌یابند اما طبیعی است در برخی جلسات از بین ۸ نفر ممکن است یکی، دو نفر به دلایل موجه حضور نداشته باشند. خوشبختانه آئین‌نامه دست هیئت را باز گذاشته و خوشبختانه در سال‌های اخیرع وقفه‌ای در کار انتخاب و خرید کتاب ایجاد نشده است.
اعضای هیئت چگونه کتاب‌ها را برای خرید، انتخاب می‌کنند؟
یک نسخه از کلیه کتاب‌های چاپ اول پس از اعلام وصول از دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی یا ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها، در اختیار دبیرخانه هیئت انتخاب و خرید کتاب قرار می‌گیرد و پس از ثبت مشخصات کتاب‌ها، اصل آن در اختیار اعضای هیئت قرار می‌گیرد و آنها هم پس از بررسی کتاب‌ها، تعداد خرید از هر کتاب را مشخص می‌کنند. بعد از اینکه عناوین و تعداد کتاب‌ها مشخص شد، مجموعه مصوبات هیئت صورتجلسه و از سوی دبیر هیئت انتخاب و خرید کتاب به معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام می‌شود. بعد از تائید معاونت امور فرهنگی، مصوبات جلسات در سامانه اینترنتی این معاونت بارگذاری می‌شود و برای عموم افراد از جمله ناشران، قابل مشاهده است و تا این لحظه هم مصوبات جلسات هیئت تا جلسه ۵۱۶ اطلاع‌رسانی شده است.
بعد از طی این مراحل، ناشران چه کار باید بکنند؟
بعد از اینکه ناشر اطلاع پیدا کرد که کتابش برای خرید مصوب شده است، مراجعه می‌کند به ارشاد و حواله را از هیئت انتخاب و خرید کتاب تحویل می‌گیرد و با حواله‌ای که دریافت می‌کند، کتاب را تحویل می‌دهد و رسید انبار را به معاونت ارائه می‌کند و بر اساس رسید انبار، قیمت کتاب به تعدادی که خریداری شده، محاسبه می‌شود و بخش امور مالی معاونت امور فرهنگی، کار پرداخت مبلغ مربوطه را به ناشران انجام می‌دهد.
* برخی ناشران در تماس با ما گله می‌کنند که از انتخاب آثارشان در هیئت انتخاب و خرید کتاب مطلع نمی‌شوند. فکر نمی‌کنید سیستم اطلاع‌رسانی هیئت باید چابک‌تر شود؟
این اشکال وارد است و راهکاری هم برای آن در دست انجام داریم. قرار است سامانه جامع انتخاب، خرید و توزیع کتاب راه‌اندازی شود که با این کار برخی اشکالات از جمله همین مورد برطرف می‌شود. درست است که ما مصوبات را روی سایت معاونت فرهنگی می‌گذاریم اما با توجه به اینکه ممکن است جلسه دو هفته یک بار باشد یا هفتگی، این احتمال هست که ناشر از کتاب‌های مصوب مطلع نشود و لذا قرار است به زودی از طریق سیستم پیامک به ناشرانی که کتابشان برای خرید به تصویب رسیده است، این اطلاع‌رسانی انجام شود. ضمن اینکه در سامانه جدید ما رایانامه یا ایمیل ناشران را هم خواهیم گرفت و در صورت نیاز از این طریق با آنها ارتباط برقرار خواهیم کرد. امکان دیگری که در این سامانه پیش بینی شده، این است که بتوانند کتابشان را در یک کاربرگ در حجمی در حدود ۱۵۰ کلمه معرفی کنند. این مسئله در روند انتخاب و توزیع کتاب هم موثر خواهد بود.
به چه شکل؟
پیشنهاد ما این است که نظر اعضای هیئت انتخاب و خرید کتاب در روند انتخاب کتاب، توسط گروه‌های دیگری هم تقویت شود؛ مثلاً بعد از اینکه ناشر کتاب خودش را معرفی کرد، ما نظر کارشناس کتاب دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت ارشاد و همچنین نظر کارشناسان ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های مربوطه را هم جویا شویم. ما کوشش خواهیم کرد که در سامانه جدید، این افراد بتوانند به کتاب‌ها امتیاز بدهند. البته انجام این کار شیوه‌نامه خاصی می‌خواهد که بر اساس سهمیه خاصی که به هر استان برای دریافت کتاب داده می‌شود، اِعمال می‌شود به این شکل که امتیازی که هیئت انتخاب و خرید کتاب به یک کتاب می‌دهد، به اضافه امتیاز کارشناس کتاب دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی به اضافه نظرهای دریافتی از ادارات کل که همگی آنها به صورت عدد است، محاسبه می‌شود و به نسبت مجموع امتیازات داده شده به هر کتاب، تعداد نسخه‌هایی که از آن کتاب خریداری می‌شود، مشخص خواهد شد. به عنوان مثال اگر سقف امتیاز یک کتاب را ۱۰۰ بگیریم، درصدی از امتیاز را هیئت انتخاب و خرید کتاب می‌دهد، درصدی از امتیاز را دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی و درصدی هم برای ادارات کل استانی ارشاد در نظر گرفته می‌شود. کتابی که بین ۹۰ تا ۱۰۰ امتیاز بگیرد، بالاترین میزان ضریب خرید را کسب می‌کند و به همین ترتیب کتابی که امتیازش بین ۸۰ تا ۹۰ باشد، ضریب پائین‌ترین کسب می‌کند و به همین ترتیب حد نصابی تعریف می‌شود که بر مبنای آن چنانچه کتابی در هیئت انتخاب و خرید کتاب مطرح شده اما خریداری نشده، امتیاز آن در سامانه مشخص و اعلام خواهد شد که این کتاب حد نصاب را به دست نیاورده است و مشخص خواهد شد که چرا از یک کتاب ۵۰۰ نسخه خریداری شده، از یک کتاب دیگر ۵۰ نسخه؟ در هر حال سعی ما بر این است که این فرآیند به عدالت و انصاف نزدیک باشد.
به رعایت عدالت اشاره کردید اما باز هم دیده می‌شود که وزنه خرید کتاب از ناشران دولتی یا ناشرانی که از بودجه‌های عمومی استفاده می‌کنند، نسبت به خرید از ناشران خصوصی سنگین‌تر است. این نقص را قبول دارید؟
من نمی‌توانم درباره کلیات این مسئله نظر بدهم اما یک اصل کلی که هست، این است که ناشران ما در دو بخش فعالیت می‌کنند؛ ناشران بخش خصوصی و ناشران بخش دولتی. این پرسش هم بارها مطرح شده و برخی هم پیشنهاد داده‌اند که هیئت انتخاب و خرید کتاب فقط از ناشران بخش خصوصی حمایت کند و ناشران دولتی نیاز به حمایت ندارند. اما از طرفی با توجه به اینکه ناشران دولتی هم کتاب‌های شایسته و مناسبی را تولید می‌کنند، اگر هیچگونه خریدی از آنها صورت نگیرد، ممکن است دسترسی کتابخانه‌ها و موسسات فرهنگی و پژوهشگران ما در سراسر کشور به این آثار دشوارتر شود. به هر حال ما فعلاً بر اساس آئین‌نامه‌ای تحت عنوان «آئین‌نامه نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتاب مناسب» که در تاریخ اول اسفند ۱۳۸۴ به تصویب رسیده و در اختیار ما هست، عمل می‌کنیم و البته خود این موضوع و موضوعات دیگر هم در دستور کار ما قرار دارد و اگر راهکار و پیشنهاد مناسبی هم دریفت کنیم، قطعاً بررسی می‌کنیم و در صورتی که نیاز باشد که آئین‌نامه‌ای هم اصلاح شود، هیئت انتخاب و خرید کتاب می‌تواند پیشنهاد این اصلاحات را بدهد و در صورت تائید مسئولان مربوطه، این مسئله ابلاغ و اجرا شود. طبیعی است که هر اقدامی که صورت می‌گیرد، ممکن است برخی اشکالات و موانع بر سر راهش به وجود بیاید که این اشکالات و موانع قاعدتاً باید با راهکار مناسبی برطرف شود که این راهکار مناسب هم از طریق مشورت با افراد صاحب نظر صورت می‌گیرد که ما هم داریم این کار را انجام می‌دهیم و با مجموعه‌های داخل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آنهایی که درگیر انتخاب و خرید و توزیع کتاب هستند، جلساتی را داشته‌ایم و گفتگوهایی را انجام داده‌ایم که راه‌اندازی سامانه جامع انتخاب، خرید و توزیع کتاب، یکی از این راهکارهایی است که در این جلسات مطرح شده و در دست بررسی است. کلیت این پیشنهاد مورد موافقت معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفته و ما الان وارد جزئیات آن شده‌ایم تا طرح تفصیلی آن را ارائه کنیم تا با هماهنگی واحدهای دخیل در این موضوع از جمله هیئت انتخاب و خرید کتاب، دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی، ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها، موسسه نمایشگاه‌هی فرهنگی ایران، انبار کتاب معاونت امور فرهنگی و در بخش راه‌اندازی سامانه هم مرکز توسعه فناوری و رسانه‌های دیجیتال، ظرفیت‌ها و امکانات لازم این سامانه را بررسی و پیشنهاد دقیق‌تر و تفصیلی را ارائه کنیم و بعد از موافقت نهایی، اقدام به نوشتن برنامه‌های مورد نیاز و ایجاد امکانات لازم بشود. همزمان با این روند، شیوه‌نامه‌های مربوط به هر بخش هم تدوین و ابلاغ می‌شود.
بر اساس آئین‌نامه‌ای که اشاره کردید، چه کتاب‌هایی واجد شرایط انتخاب و خرید شناخته می‌شوند؟
کتاب‌هایی که واجد این شرایط باشند، مشمول استفاده از موضوع «آئین‌نامه نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتاب مناسب» می‌شوند: ۱- کتاب‌هایی که در جهت تقویت و ترویج فرهنگ اسلامی باشند ۲- کتاب‌هایی که موجبات ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه بر اساس تعاریف مندرج در مصوبات شورای فرهنگ عمومی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی را فراهم آورند ۳- کتاب‌هایی که در حفظ، گسترش و غنای زبان و ادبیات فارسی موثر باشند ۴- کتاب‌های ازشمندی که در ارتباط موضوعی با دین، فرهنگ و تمدن ایران و اسلام، تاریخ و ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس باشند ۵- کتاب‌هایی که موجب ارتقای علمی در حوزه‌های مختلف شوند ۶- کتاب‌هایی که موجب ارتقای فرهنگ اسلامی و تعالی دانش اجتماعی زنان شوند ۷- کتاب‌هایی که موجب گسترش پیوندهای فرهنگی کشور با جوامع دیگر در جهت تقویت فرهنگ ایران و اسلام شوند ۸- کتاب‌های ارزشمند حوزه نظری هنر به ویژه هنر اسلامی ۹- فرهنگ‌ها و دایره‌المعارف‌ها یا کتب مرجع ارزشمند ۱۰- کتاب‌های ارزشمندی که ارتباط موضوعی با حوزه مخاطبان جامعه روستایی و عشایری دارند ۱۱- کتاب‌هایی که در استمرار یادگیری مطالعه و یادگیری نوسوادان موثر باشند ۱۲- کتب کودکان و نوجوانان که به منظور آشناسازی این گروه سنی با تاریخ و تمدن و فرهنگ ایران و اسلام، مقابله با تهاجم فرهنگی، ترویج و تبیین فرهنگ و معارف اسلامی و متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان تهیه شده باشند ۱۳- کتاب‌های داستان و شعر مناسب ۱۴- کتاب‌های متناسب با موضوعات مهم فرهنگی سال که از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران اعلام شده باشد.
این آئین‌نامه تبصره‌هایی هم دارد و از جمله اینکه در موارد فوق در صورتی که کتابی به عنوان کتاب برگزیده یکی از جوایز مهم کشوری انتخاب شده باشد، از اولویت برخوردار است مانند کتاب سال جمهوری اسلامی ایران.
تا الان صحبت‌های شما متمرکز بر انتخاب و خرید کتاب بود. درباره توزیع کتاب‌های خریداری شده هم توضیح می‌دهید؟
در حال حاضر ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با توجه به سهمیه‌ای که به آنها اختصاص داده می‌شود، نمایندگانی را به انبار کتاب معاونت امور فرهنگی می‌فرستند و کتاب‌ها را از موجودی انبار انتخاب می‌کنند در حالی که در صورت راه‌اندازی سامانه جامع انتخاب، خرید و توزیع کتاب، ارتباط برخط و آنلاین بین ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها، انبار معاونت امور فرهنگی و هیئت خرید کتاب و نهادهای دیگری که به آنها اشاره کردم، به وجود خواهد آمد و همانگونه که ما نظر ادارات کل را در انتخاب کتاب، مد نظر قرار می‌دهیم، در توزیع کتاب هم این فرصت را برایشان ایجاد خواهیم کرد که به محض اینکه کتاب‌ها خریداری شد، فهرست کتاب‌های موجود در انبار و مشخصات آنها و کاربرگ‌ها مربوطه را در فضای مجازی و از طریق سیستم اتوماسیون، مشاهده و تقاضای خودشان را برای دریافت کتاب در سامانه مذکور ثبت کنند.
البته این توضیحات مربوط به زمانی است که این سامانه راه‌اندازی شود. منظور من این بود که در حال حاضر، رویه توزیع کتاب‌ها به چه شکل است؟ یعنی کتاب‌ها چگونه در کشور توزیع می‌شود؟
بخش عمده‌ای از کتاب‌ها در اختیار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ها قرار می‌گیرد و آنها هم با توجه به ارتباطات و تعاملاتی که با موسسات فرهنگی و موسسات پژوهشی و آموزشی دارند، در توزیع این کتاب‌ها ایفای نقش می‌کنند. بعضی وقت‌ها هم تقاضا از طریق موسسات فرهنگی و موسسات آموزشی و پژوهشی به ادارات کل ارشاد ارسال می‌شود و ادارات کل هم بر اساس این تقاضاها اقدام می‌کنند. در واقع در حال حاضر ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت بازوی اجرایی همکاری خوبی با هیئت انتخاب و خرید کتاب دارند اما ما می‌خواهیم هم این همکاری را بیشتر کنیم، هم آن را دقیق‌تر کنیم و هم نظر این عزیزان را اِعمال کنیم.
نحوه اجرای طرح انتخاب و خرید کتاب در دوره جدید، با توجه به اینکه در یک فرآیند شفاف صورت می‌گیرد و نوع خرید‌ها، کتاب‌هایی که خریداری می‌شوند، میزان آنها و غیره، شفاف است، قابل تقدیر است. آیا مانع یا موانعی سر راه فعالیت هیئت انتخاب و خرید کتاب وجود دارد؟
وظیفه اصلی هیئت، بیتشر انتخاب کتاب‌ها برای خرید است. مراحل بعدی برای خرید کتاب و اینکه از یک کتاب چه تعداد خریداری شود، با توجه به اعتبارات مالی اختصاص یافته به این بخش انجام می‌شود و بر همین اساس نسخه‌هایی که از یک کتاب خریداری می‌شوند، قابل افزایش یا کاهش است. این را از این جهت گفتم که ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا در یک بازه زمانی، تعداد کتاب‌های خریداری شده بیشتر یا کمتر بوده است؟ به هر حال پرداخت‌ها از طریق بخش مالی معاونت امور فرهنگی انجام می‌شود.
منبع: مهر
