به گزارش اصفهان شرق، محققان دهه های متوالی است که در حال تحقیق و مطالعه بر روی رابطه بین پزشکان و بیماران هستند. دلیل علاقه شدید محققان به این موضوع، کشفیاتی است که نشان می دهد یک رابطه مثبت و با کیفیت بالا بین پزشک و بیمار، اثرات سودمند و پر منفعتی را برای بیمار در پی دارد و احساسات و ادراک بیمار از رابطه پزشک–بیمار نقشی محوری در بازده و پی آمدهای سلامتی دارد.

رابطه پزشک-بیمار رابطه ای پیچیده است و اهمیت و ارزش بسیار زیادی در درمان بیماری و ناخوشی دارد. علی رغم اینکه این موضوع به عنوان یکی از به روزترین و مهم ترین موضوعات در تحقیقات اجتماعی در دنیا مطرح است، در ایران کمتر مورد توجه بوده است و تقریباً تمام مطالعات چه بسا اندکی که در ایران انجام شده بیشتر به روش های کمّی و تنها به بررسی میزان رعایت حقوق بیماران توسط پزشکان و پرسنل بیمارستان ها و یا به بررسی میزان رضایت بیماران در بیمارستان های دولتی، خصوصی و آموزشی پرداخته شده است.

فرهنگ «سلسله مراتبی» یا همان «فرهنگ تعارف»، از جمله عوامل مهمی است که بر ارتباط پزشک و بیمار در ایران تأثیر می گذارد. «احترام سلسله مراتبی» و طبقاتی به افراد مسن و کسانی که در موقعیت اجتماعی بالایی قرار دارند، در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه ای دارد و تأثیر بسیاری بر روابط اجتماعی افراد می گذارد. این نوع احترام معمولاً منجر به تأکید بر ایجاد یک توافق ظاهری (تعارف) به جای یک رابطه باز و طولانی مدت، می شود.

ویلیام بیمن درباره «فرهنگ تعارف ایرانی» در کتاب “زبان، پایگاه اجتماعی و قدرت در ایران” (۱۹۸۶) می نویسد: یکی از اصول ارتباط اجتماعی در ایران، آن است که در جریان ارتباط دو فرد، نمی توان شکل پیام (آنچه گفته می شود) و محتوای آن (آنچه منظور گوینده است) را با معیار واحدی سنجید.

به عبارت دیگر نباید منظور گوینده را از معانی واژگانی که به زبان می آورد فهمید، بلکه معنای آن بر اساس تفسیر طرفین معلوم می شود. در رابطه ی پزشک و بیمار هم نوعی توافق ظاهری یا همان تعارف وجود دارد. پزشک و بیمار گاه در تضاد شدید با یکدیگر به گونه ای رفتار می کنند که از دید ناظر بیرونی می تواند چنین برداشت شود که در وفاق کامل با یکدیگر هستند.

آگاه بودن از این مسئله مهم است که درایران واژه “بله” همواره یک “بله” واقعی نیست بلکه صرفا یک کلام خودکار، از روی آداب اجتماعی و برای احترام می باشد. این مورد زمانی که بیمار در پاسخ به پزشک که از او می پرسد آیا متوجه چگونگی روش درمان یا نوع بیماری خود شده است؟ از واژه ی «بله» استفاده می کند، نیز قابل تأمل است.
در واقع یکی از عواملی که باعث می شود بیماران در عمل نیازی به وجود رابطه ای مشارکتی با پزشک خود احساس نکنند و در برابر رفتار غیر مشارکتی پزشک و شرایط حاکم بر رابطه سر تعظیم فرود آورند و راهبرد «سازگاری» یا «تحمل» در پیش گیرند، «فرهنگ سلسله مراتبی» یا همان احساس درونی و نهادینه شده ی «احترام سلسله مراتبی» است.

این دسته از بیماران افرادی هستند که به دلیل ویژگی های خاص فرهنگی خود که در آن رشد یافته اند و البته فرهنگ غالب در جامعه ی ایران نیز است، پزشکان را به دلیل تخصص علمی شان در مرتبه ای بسیار بالاتر و در نتیجه محترم تر از خود می یابند. لذا در تعامل خود با پزشکان خود را در سطحی نمی بینند که بخواهند به خود این جسارت را بدهند که در تصمیمات مهم پزشک دخالت کنند. که البته این حس با برخی رفتار های خواسته یا ناخواسته ی پزشکان نیز تشدید می یابد.

این مسئله می تواند به گونه ای بازتاب یابد که پزشک در هنگام ملاقات، حس برتری نسبت به بیمار داشته یا به کلی به فاصله بسیار زیاد علمی و تحصیلاتی با بیمار خویش فکر کند و این عقیده ی خود را با رفتار کلامی یا غیر کلامی خود به بیمار منتقل می کند. این دسته از پزشکان خواسته یا ناخواسته رفتاری انجام می دهند که باعث برجسته شدن فاصله اجتماعی آنها با بیمارانشان می شود.

آتول گاواند در این رابطه می گوید ” همچنان که عرصه های علم و دانش گسترده تر می شود، پیچیدگی ها و فن آوری آن نیز بیشتر می شود. وظیفه و کار اصلی در این گستره از بین بردن یا نفی اقتدار عمل پزشک نیست بلکه وظیفه اصلی و مهم در اینجا، علاقه و توجه به بیمار است “.
روابط متقابل پزشک-بیمار یک فرایند پیچیده است و یک ارتباط نامناسب می تواند به یک معضل تبدیل شود، خصوصاً این امر در مورد موضوع شناخت بیمار از بیماری خود، چگونگی مراقبت ها، انگیزه و امید و پیشبرد روند درمان می تواند بروز یابد. مهارت های خوب ارتباطی که توسط پزشکان اعمال می گردد، به بیماران این امکان را می دهد که کاملا احساس کنند در این بحث و گفتگو که درمورد سلامتی آنان است، نقش مهمی در بیان جزئیات وضعیت خود دارند.

بیماران اغلب ارتباط با پزشکان خود را مهم ترین منبع دریافت پشتیبانی روحی و اطلاعات روانشناختی می دانند. همدلی یکی از قدرتمندترین راه های بهبود کیفیت این پشتیبانی، برای کاهش احساس فاصله داشتن بیماران از پزشک خود و تصدیق احساسات آنها و یا درواقع معقول و مورد انتظار دانستن این احساسات است.

نیاز است پزشکان به بیماران برای بحث و تبادل نظر با آنان و فرصت گزینش راه درمان، برای پاسخگو بودن و کنترل بیماری با آنان، زمانی اختصاص دهند.
همدلی یک مجموعه و یک سازه چندبعدی است که احساسات، رفتارها و ابزارهای رفتاری را در بر می گیرد. هوگارد معتقد است غمخواری و همدلی هردو برای کیفیت بهداشت لازم بوده و هردو معمولاً مورد توجه واقع نمی شوند. پرسش اصلی این است که چرا این موارد مهم در موقعیت های درمانی فراموش می شوند؟ برخی محققان معتقدند که پزشکان برای دوری از خستگی و فرسودگی، بین خود و بیمار فاصله می اندازند. استدلال آنها این است که این فاصله به آنها برای مدیریت زمان کمک می کند، تمرکزشان را افزایش می دهد، حس بی طرفی را تداوم بخشیده و بیماران را از دید یک جانبه به پزشک و تصمیمات از روی هیجان و احساسات، دور می کند.

تحقیقات جدید حاکی از آن است که این اعتقادات سفسطه آمیز بوده، به خصوص زمانی که برای دوری از خستگی به کار گرفته می شوند. دوری و جدایی احساسی اوضاع را بدتر نموده و خود باعث فرسودگی و خستگی می گردد. خستگی به دیگر عوامل استرس زا مانند مسائل سازمانی ای که متخصص بالینی را از رابطه پایدار پزشک-بیمار دور می کند، وابسته است. راه دوری از خستگی و راه حل مشکل فرسودگی این است که پزشکان برای برخورد دلسوزانه با بیماران ترغیب شوند، مشکلات اداری آنها کاهش یابد و اجازه داده شود تا به نقش قبلی خود- مانند یک بهداشتیار دلسوز- باز گردند.

آنها همچنین می بایست توسط یک شبکه پشتیبانی حرفه ای حمایت شده و یک محیط کار بهداشتی که حامی آنها و کارکنانشان باشد، برایشان فراهم گردد.

زمانی که یک درمانگر از درک و فهمیدن ماهیت شکایت ها و ناله های بیمار خود عاجز و ناتوان است و یا زمانی که بیمار توانایی درک شیوه درمان را ندارد، نتیجه ای جز پیامدهای منفی سلامتی نخواهد داشت.

رابطه بین پزشک و بیمار باید به رسمیت شناخته شود و مهم قلمداد شود نه فقط به خاطر اهمیت تشخیص بیماری بلکه به این دلیل که ارتباطات خوب و قوی و تعاملات مثبت بین پزشک و بیمار مزایای درمان شناسی بسیاری دارد.

انتهای پیام/راه دانا