به گزارش اصفهان شرق؛ محسن منصوری/ هسته روابط امنیتی سیاسی پر تنش روسیه و ترکیه با پوسته زیبای روابط تجاری و اقتصادی مناسب و تاثیر گذار همواره مخفی نگهداشته شده است. اما در تحولات سوریه و بویژه با حمله به هواپیمای سوخو 24 روسیه توسط ترکیه ، این پوسته شکافته شد و هسته نمایان گردید . تنش لفظی به جایی رسید که دو طرف همدیگر را متهم می کنند که از قواعد بازی تبعیت نکرده اند ترک ها مدعی هستند هواپیمای روس در فضای ترکیه قرار داشته است و روسیه این ادعا را رد کرده و منتظر عذر خواهی مقامات دولت ترکیه می باشد دو کشور خود را تجهیز می کنند اما در شرایط فعلی جنگ بعید است اما به اعتقاد نگارنده روسیه ابزارهای اقتصادی لازم جهت تنبیه ترکیه را دارد.

روابط ترکیه و روسیه در طول تاریخ همواره تیره بوده است اما از آن جایی که حجم روابط تجاری اقتصادی بین دو کشور از نسبت قابل توجهی برخوردار بوده است مسائل امنیتی و نظامی و تیرگی روابط چندان به چشم نمی خورده است این موضوع زمانی آشکار گردید که در تحولات سوریه دو کشور در نقطه مقابل هم قرار گرفتند ترکیه به حمایت از داعش پرداخت و تلاش کرد تا بشار اسد از قدرت کنار رود و روسیه بر ماندن سوریه اصرار دارد.

روابط ترکیه و روسیه همواره تیره بوده است پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 میلادی شرایط برای بهبود روابط فراهم گردید مقامات روسیه و ترکیه دیدارهای پیاپی ایجاد کردند. این دیدارها با سفر ح انگیزه های اقتصادی سبب شد که روسیه و ترکیه همکاری را بر تعرض با یکدیگر ترجیح و مقدم بدارند سفر حجکت چتین وزیر خارجه وقت ترکیه در ژانویه 1992 به مسکوو کم تر از یکماه بعد کوزیروف به ترکیه سفر کرد.

در سال 1995تنش های سیاسی مسکو و آنکارا افزایش یافت سفرهای پی در پی مقامات ترکیه به جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز باعث حساسیت روسیه گردید از سویی مسکو نیز تلاش کرد پارلمان در تبعید کردهای ترکیه را تشکیل دهد این عمل تا بدانجا برای ترکیه نگران کننده بود که سفیر روسیه را احضار نمود. بطور کلی در سراسر دهه 1990 روسیه و ترکیه کاملا در دو اردوگاه متضاد قرار داشتند روس ها همواره ترکیه را به حمایت از شورشیان و جدایی طلبان چچنی متهم می کردند و ترک ها نیز نسبت به پشتیبانی روسیه از کردها اعتراض داشتند. افزون بر این مناقشه قره باغ، موضوع بوسنی و کوزوو و چچن بعلت رابطه مذهبی ترکیه با مسلمانان منطقه و همچنین پیوندهای تاریخی با منطقه بالکان و قفقاز و موقعیت ترکیه در ناتو و مسائل مرتبط با گسترش این پیمان به شرق در عمل دو کشور را در برابر یکدیگر قرار داده بود.

با روی کار آمدن پوتین در روسیه و حزب عدالت و توسعه در ترکیه نشانه هایی از بهبود روابط مشاهده گردید تا جایی که پوتین درخواست نمود که ترکیه نهادهای خیریه های که از شبه نظامیان جدایی طلب چچن پول و اسلحه تهیه می کردند را سرکوب کند و ترکیه نیز از روسیه خواست حزب کارگزان کردستان ترکیه PKK را به عنوان یک سازمان تروریستی شناسایی نماید. همچنین در سال 2010 صدور روادید جهت تردد لغو گردید. در همین سال ترکیه با تدوین سند ملی خویش که آن را “کتاب سفید” می نامند ، روسیه از فهرست کشورهایی که برای آنکارا تهدید محسوب می شدند خارج شد وهمه این نشانه های بهبود روابط بود.

نگرش های موجود در بین دو کشور

نگرش روس ها به ترکیه : در میان روس ها ، تصویر سنتی ترکیه همواره نگران کننده بوده است . روس ها معتقدند که ترکیه جانشین امپراتوری عثمانی و متحد آمریکا و عضو ناتو است. این دیدگاه بویژه در بین ملی گرایان و چپ های کمونیست وجود دارد که ترکیه از غرب رویگردان نیست. این گروه در اثبات ادعای خود می گویند که این کشور از زمان کمال آتاتورک رویه غربگرایی را پیش گرفته و از آن رویگردان نیست بویژه در زمینه تجهیزات نظامی به غرب وابسته است بطوریکه تقریبا کل نیروی هوایی ترکیه از هواپیماهای آمریکا تشکیل شده است .البته در مقابل این نگرش بدبینانه عده ای از نخبگان روسیه به ویژه اوراسیاگراها با نگاه خوشبینانه معتقدند که این روابط می تواند بهتر و قویتر گردد.

نگرش ترکیه به روسیه : در ترکیه نیز نگاه سنتی به روسیه به دلیل جنگ های تاریخی عثمانی ها با تزارها و همچنین خاطره های منفی دوران جنگ سرد تقریبا بدبینانه است . ترک ها می گویند روسیه برای مدت 500 سال عامل تهدید تمامیت ارضی ترکیه بوده و در فروپاشی امپراتوری عثمانی نقش مهمی داشته است. هر چند در این کشور عده ای معتقدند روسیه می تواند یک شریک راهبردی و مهم باشد و در پی روابط با مسکو هستند. از نظر این دسته کشورهایی مانند روسیه ، ایران ، چین و هند به هراه مناطقی مانند خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز باید اولویت سیاست خارجی ترکیه قرار گیرد.

روابط تجاری و اقتصادی مناسب علیرغم نگرش منفی سیاسی و امنیتی

اما آنچه این اختلافات را در طول تاریخ بویژه در سالیان اخیر مخفی نگهداشته و بروز نداده است مبادلات تجاری و معادله های انرژی بوده است بعبارتی هسته روابط امنیتی سیاسی این دو کشور با پوسته روابط تجاری و اقتصادی زیبا جلوه می کرده است. بطور کلی معادله های انرژی نقش مهمی در گسترش روابط دو کشور داشته است حدود دو سوم گاز ترکیه و 76 درصد انرژی مورد نیاز آنکارا از مسکو تامین می شود. ترکیه در سال 1986 قراردای برای خرید 6 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی برای مدت 25 سال و همچنین قراردادی مشابه برای خرید 8 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در سال 1998 بسته شد حدود دو هزار شرکت ترکیه ای در روسیه فعالیت می کنند که سرمایه گذاری آن ها حدود 7 میلیارد دلار بر آورد شده است روسیه با داشتن بیش از 33 در صد گاز طبیعی، 1 درصد نفت خام 20 درصد اورانیوم در مجموع مالک نزدیک به یک پنجم منابع انرژی جهان است از طرفی موقعیت ترکیه به روس ها اجازه می دهد بی آنکه به گذر از تنگه بسفر نیاز باشد انرژی خود را فراسوی مدیترانه عرضه کند. روسیه بزرگترین شریک تجاری ترکیه و آنکارا نیز هفتمین شریک بزرگ مسکو است . افزون بر نفت و گاز ،کالاهای ساخته شده و فلزات و مواد شیمیایی در فهرست صادرات روسیه به ترکیه قرار دارد از طرفی صادرات ترکیه به روسیه را نیز وسایل نقلیه، منسوجات و محصولات غذایی و محصولات شیمایی تشکیل می دهد . ترکیه محبوب ترین مقصد گردشگران روسی است بطوریکه در سال 2011 حدود 5/3 میلیون نفر از شهروندان روسیه به ترکیه سفر کرده اند.

نتیجه : روابط ترکیه و روسیه به لحاظ امنیتی و سیاسی همواره پر تنش و تیره بوده است بطوریکه همواره این دو کشور در دو نقطه مقابل هم بوده اند هنگامی که در سوریه جنگ آغاز گردید از همان ابتدا ترکیه مخالف دولت سوریه گردید این در حالی بود که روسیه نظر دیگری داشت در بسیاری از میادین این اختلاف مشاهده گردید تا این که جنگنده سوخوی24 روسیه با اف 16 ترکیه سرنگون می شود و این اوج تنش را نشان می دهد.

در حال حاضر و با توجه به سابقه تاریخی بیان شده در بالا انتظار می رود دو کشورهر چه بیشتر خود را تجهیز نمایند آنکارا بدون شک پای ناتو را به این جریانات باز می کند و روسیه نیز تدابیر جدیدی را اتخاذ خواهد نمود به عبارتی روسیه بین مرگ و زندگی است و چنانچه نتواند جواب قاطع کننده ای به افکار عمومی دنیا و روسیه بدهد با مشکلات مهمی روبرو خواهد شد با توجه به قرائن موجود ، بعید است که وضعیت دو کشور به سوی جنگ پیش برود. داوود اوغلو هم برای کاهش تنش ها اعلام کرده است: «روسیه کشور دوست و همسایه ماست و روابط ما قربانی این گونه سوء ارتباطات نخواهد شد.» لاوروف هم در سخنانی گفت: «ما قصد جنگ با ترکیه نداریم. دید ما نسبت به مردم ترکیه تغییر نکرده است. روسیه می تواند با ابزارهای اقتصادی ترکیه را واکنش به عذرخواهی نماید.