سرویس: اقتصادی » کشاورزی و دامپروری 08:23 - یکشنبه 25 مرداد 1394

احیای روش‌های سنتی آبیاری؛ راه حلی برای کم آبی

کشور ما اقلیمی خشک و نیمه خشک دارد و وجود همین شرایط موجب شده تا ایرانیان از دیرباز و با دانش بومی خود به طراحی روش‌هایی کارامد و مطابق با اقلیم هر منطقه برای آبیاری و کشت و زرع روی آورند

به گزارش اصقهان شرق؛ آبیاری کوزه ای، از روش های قدیمی و باستانی آبیاری در ایران و مربوط به دوره ساسانیان است که در آن از کوزه های سفالی برای آبیاری استفاده می شود و به دلیل مصرف بسیار کم آب و ارزان قیمت بودن این نوع آبیاری از دیرباز در مناطق خشک و نیمه خشک ایران همچون حاشیه کویر لوت و اطراف شهرهای یزد و اردکان کاربرد زیادی داشته است.

در این روش کوزه ها در پای درختان در خاک چال می شده و سر آنها بیرون از خاک قرار می گرفته و به دلیل خاصیت متخلخل بودن کوزه، آب درون آن بتدریج و با توجه به نیاز درخت جذب می شده است.

چند سال پیش یکی از محققان یزدی این روش را به روز رسانی کرد و با کارگذاشتن کپسول های سفالی تراوا در زیر زمین و اتصال آنها به شلنگ هایی که به یک منبع آب متصل می شود، آن را در چند باغ و مزرعه آزمایش کرد که موفق بود و نتیجه آن مصرف بسیار کم آب و راندمان و عملکرد بالای محصول بود. باغداران زیادی در استان یزد و چند استان دیگر از این شیوه استقبال کردند و خواستار اجرای آن در باغات خود شدند، اما این روش هنوز با اما و اگرهای بسیار در وزارتخانه جهادکشاورزی همراه است و حامی و مدافعی در این وزارتخانه ندارد.

طراح و مجری طرح نوین آبیاری کوزه ای دراین باره به جام جم می گوید: طرح را برای اولین بار شش سال پیش برای آبیاری درختان آرامستان های شهر یزد که زیر نظر شهرداری اداره می شود، اجرا کردیم که موفقیت آمیز بود و همچنان آبیاری درختان آرامستان ها از این طریق صورت می گیرد.

محمدیاسر انتظاری به مزایای استفاده از این روش آبیاری اشاره می کند و می افزاید: در این روش نه تنها مصرف آب به نصف میزان مصرف در روش آبیاری قطره ای تقلیل می یابد، بلکه این آب قابل تنظیم در ساعات و دوره های مختلف است. میزان محصول تولیدی نیز دو برابر تولید در سایر روش هاست و از آنجا که همزمان با کارگذاشتن کپسول های سفالی، عملیات اصلاح خاک نیز انجام می شود، نیاز به کود و شخم نیز از دوره هر ساله به سه سال یکبار تغییر می کند. ضمن این که آفات کم شده و علف هرز در باغ و مزرعه نیز به دلیل نبود آب در سطح زمین تولید نمی شود.

استقبال کشاورزان

این طرح بتدریج با استقبال باغداران مواجه شد و افراد زیادی برای آبیاری باغات خود به وی مراجعه کردند، به طوری که اکنون بیش از ده هکتار از باغات استان های یزد، فارس و باغ شهرهای تبریز و کرمان با این روش آبیاری می شود. اما ده هکتار نسبت به وسعت زیرکشت در این استان ها میزان مطلوبی نیست و به گفته انتظاری دلیل آن حمایت نکردن بخش دولتی از این طرح و اختصاص نیافتن تسهیلات برای اجرای آن است، چراکه تاکنون جهادکشاورزی به عنوان متولی کشت و زرع با اجرای این طرح موافقت نکرده و طرح به صورت کارگاهی اجرا شده است.

مجری طرح آبیاری کوزه ای با اشاره به این که اداره جهادکشاورزی استان یزد موافق اجرای این طرح است، اما وزارت جهادکشاورزی مخالف آن است، می گوید: به نظر وزارتخانه این طرح بومی بوده و آکادمیک نیست، بنابراین ابتدا باید در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی بررسی علمی و تائید شود، سپس مصوب و برای اجرای آن اعتبار اختصاص یابد.

کاوه صالحی، کارشناس مسئول مدیریت حفظ نباتات جهاد کشاورزی استان یزد با اشاره به مزیت های این طرح و کارآمدی آن حتی در مقایسه با آبیاری قطره ای، تنها مشکل آن را رسوب ناخالصی های آب در منافذ کپسول های سفالی در درازمدت می داند و به جام جم می گوید: با این حال این روش از آبیاری قطره ای بسیار کارآمدتر است، زیرا در روش آّبیاری قطره ای فقط به انتقال آب توجه شده و ایرادات زیادی به آن وارد است که پیامدهای آن در آینده نزدیک مشخص می شود.

در همین حال مدیر آب و خاک اداره جهاد کشاورزی استان یزد نیز ضمن تائید طرح آبیاری کوزه ای، به جام جم می گوید: این طرح برای باغات و مزارع کوچک تا وسعت 2 الی 3 هکتار بسیار مفید و کارامد است، اما در مزارع بزرگ به دلیل هزینه بر بودن توصیه نمی شود. با این حال وزارتخانه حتی با اجرای آن در مزارع کوچک هم موافق نیست و به آن اعتبار و تسهیلات نمی دهد.

سیدعلی اصغر مصطفوی با اشاره به این که وزارتخانه معتقد است برای استان هایی نظیر یزد که تبخیر آب در آنها زیاد است، روش آبیاری قطره ای زیرسطحی مناسب است، می افزاید: این روش گرچه برای مزارع بزرگ مقرون به صرفه بوده و روش خوبی است، اما برای مزارع کوچک روش مطلوبی نیست و بهترین روش همان روش آبیاری کوزه ای است که متاسفانه مورد تائید مرکز نیست.

روش چاله ای

روش بومی دیگر که نیاکان ما در مناطق خشک و کویری و حتی برای تولید محصولات آب بری همچون هندوانه از آن استفاده می کردند، روش چاله ای است. روشی که بویژه در منطقه «چال سنبک» آران و بیدگل شهرستان کاشان رایج بوده و هم اکنون نیز کمابیش در این منطقه مورد استفاده قرار می گیرد.

رئیس هیات مدیره کانون سبز فارس در این باره به مهر می گوید: مزارع دیم چال سنبک حدود ۸ کیلومتری شمال شرق بیدگل و در میان تپه های ماسه بادی واقع شده و با تکیه بر دانش اکولوژی محلی از حدود ۳۰۰ سال پیش شکل گرفته است و اکنون نیز نسل ششم کشاورزان قدیم در چال سنبک همچنان و البته به صورت محدود در این زمینه مشغول فعالیت اند و چراغ این نوع کشاورزی پایدار را بدون دخالت در منابع آب های زیر زمینی، روشن نگه داشته اند.

بهمن ایزدی می افزاید: از گذشته های دور زارعان چال سنبک به جای دستکاری در سفره های آبی، به تسطیح چاله هایی 8 تا 30 متری اقدام کردند که اطراف آنها را توده های ماسه بادی در ارتفاعات متغیر تا ۴۰ متر ودارای شیب هایی تا ۶۰ درجه فرا گرفته اند و زارعان مجبورند برای جلوگیری از هجوم ماسه ها به کف چاله های زراعی، شیب های ماسه بادی اطراف چاله ها را به وسیله فروبردن نی های متسلسل در ماسه ها تثبیت کنند.

همکاری محیط زیست جهانی

به گفته این فعال محیط زیست، با توجه به اهمیت جهانی و ویژگی منحصر بفرد مزارع چال سنبک، در سال ۲۰۰۷ میلادی صندوق کمک های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی با همکاری کارشناسان ایرانی وکشاورزان موفق شدند در طول سال های متمادی بخش قابل توجهی از چاله های متروک و مخروبه را احیاء و اصلاح کنند، به طوری که اکنون ۱۰۰ چاله مزرعه جمعا به مساحت ۷۱ هکتار در منطقه سنبک براساس روش های گذشته، عموما به کشت هندوانه دیم اختصاص دارد و در کنار هندوانه در سطوح کوچکی، خیار، کدو و خربزه نیز کشت می شود.

ایزدی با اشاره به این که ۹۰ درصد وزن هندوانه آب است و به همین دلیل این گونه از جمله گیاهان بسیار آب بَر در کشاورزی است، می گوید: این موضوع نشانگر هوشمندی و دانش بومی کشاورزان چال سنبک است که با بهره بردن از دانش اکولوژی اجدادشان، بدون دخالت در سفره آب های زیرزمینی و همچنین روان آب ها و بدون استفاده از قطره ای آب، بهترین محصول پر آب را تولید می کنند.

چاره ای برای خشکسالی

«بیش از 90درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی و به دلیل روش های ناپایدار و غیراصولی در این بخش مصرف و حتی هدر می رود»؛ اتفاق تلخی که همه به آن اذعان دارند، اما تاکنون چاره اساسی برای جلوگیری از آن اندیشیده نشده، این درحالی است که ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته و از دیرباز با کم آبی مواجه بوده، با این حال نیاکان ما بخوبی توانسته بودند با حداقل آب موجود و از طریق روش هایی همچون حفر قنات، آبیاری کوزه ای و چاله ای حتی به کشت محصولات آب بر مبادرت کنند؛ روش هایی که اگر امروز هم مورد توجه جدی مسئولان قرار گیرد می تواند کشور را از بحران کم آبی و بی آبی نجات دهد.

منبع:جام جم

همچنین بخوانید:

دیدگاهتان را بنویسید

توجه: از انتشار نظرات توهین آمیز معذوریم.