اصفهان شرق/ مهدی نجفی

باید اذعان نمود رؤیت هلال ماه از جمله موضوعات عرفی است و تشخص آن از هر شخصی ساخته است، لذا همگان باید بدانیم نفس ثبوت هلال ماه نیازمند به متخصص ندارد و یک فرد شخصاً می تواند به جستجوی هلال ماه بپردزد و طلوع هلال ماه را مشاهده نماید.

در تبیین مسألۀ چیستی حکم رؤیت هلال اول ماه شوال و اعلام عید فطر باید به این مسأله اشار ه نمود که مردم در ابواب مختلف فقهی و شرعی همچون نماز، روزه، حج، زکات ، خمس…و بسیاری از عبادات و معاملات باید به فقهای گرامی مراجعه نمایند و در راستای انجام حکم شرعی و رفع تکلیف خود اقدام نمایند، لیکن برخی مسائل اجتماعی و سیاسی همچون اعلام عید فطر، اعلام جهاد و صلح،تشکیل حکومت اسلامی و هزاران مسألۀ سیاسی و اجتماعی دیگر از این دست از جمله مصادیق و موضوعاتی است که تنها باید باحکم حکومتی شارع اسلامی یعنی ولی فقیه جامعۀ اسلامی صورت پذیرد و لاغیر.

لذا می توان این پرسش را مطرح نمودکه آیا مسائلی همچون اعلام روز اول ماه مبارک رمضان یا اعلام روز عید فطر ، عید قربان…به مانند احکام فقهی است؟

به راستی از آنجا که مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه که غالباً مرتبط با شئونات اختصاصی حاکم شرع اسلامی است آیا مقوله ای قابل تقلید است؟ بدیهی است در این صورت باید بین وظایف مراجع عظام تقلید و شئونات انحصاری رهبری سیاسی مذهبی تفاوت بنیادین قائل شد، با این اوصاف اعلام عید فطر از جمله مسائلی است که باید بر مبنای تفکیک مذکور میان رسالت مراجع معظم تقلید و وظایف وشأنیت حاکم  شرعی جامعه قائل گردید.

در تشریح این مسأله باید گفت وجوب تقلید از فقهای گرامی از باب رجوع جاهل به عالم است که تنها در محدودۀ بیان احکام فقهی معتبر است و شامل مصادیق و موضوعات احکام فقهی نیست، زیرا تشخیص مصداق با شخص مکلف است و تقلید بردار نیست، لذا یکی از راه های تشخیص اثبات اول ماه به خود مکلف واگذار شده است و از آنجایی که رؤیت هلال در موضوعات و مصادیق است بنابراین نمی توان در این امر تقلید نمود.

هم چنین باید به این مسأله مهم توجه نمود که در احکام فقهی رأی و نظر فقیه و مرجع تقلید به عنوان معیار و ملاک اثبات رؤیت هلال ذکر نگردید و اثر شرعی نیز به قول فقیه و مرجع تقلید دراین زمینه وارد نشده است.

حال باید به این نکته کلیدی اذعان نمود که در این صورت احکام حکومتی از جمله اختیارات و شئونات حاکم شرع اسلامی است که از باب نقش تعیین کنندۀ ولی فقیه جامعۀ اسلامی در صدور اینگونه احکام درموضوعات کاملاً دارای حجیت شرعی است و اطاعت از آن حکم بر همگان واجب است.

اما از آنجا که درخصوص اعلام عید فطر حاکم شرع از جمله شاخصه های اثبات کننده  حکم شرعی و به عنوان یکی از مهترین راه های ثبوت رؤیت هلال ماه حتی به اذعان فتوای مراجع معظم تقلید مورد نظر می باشد از این رو اعلام عید فطر و مباحثی از این دست از اختیارات ذاتی حاکم شرع یعنی ولی فقیه جامعۀ اسلامی است.

بنابراین اعلام عید فطر را باید از جمله احکام حکومتی ولی فقیه در جامعه دانست، لذا این مسأله اختلاف بردار و قابل تکثّر نیست، زیرا ثبوت رؤیت هلال اول ماه  بر خلاف احکام شرعی فقهی است که قابلیت اختلاف و تکثر آراء و نظرات را در خود جای داده است.

برخی افراد گمان می کنند اینگونه مسائل(اعلام عید فطر..) به مانند احکام شرعی  فقهی  است و با مراجعه به یکی از مراجع تقلید ثبوت رؤیت اول ماه و اثبات عید فطر یا عدم اثبات عید فطر بری مکلّفین اثبات خواهد شد، در حالی که مراجع معظم تقلید با فتوای صریح خود در خصوص راه های اثبات اول ماه تشخیص موضوع و مصداق را به عهدۀ مقلد قرار دادند و حتی بسیاری از فقهای عظام تقلید یکی از راه های اثبات اول ماه را حکم حاکم شرع می­دانند

لذا در وهلۀ نخست رؤیت هلال ماه یک موضوع کاملاً عادی است و هیچ نیاز به اجتهاد ندارد وا اگر شخصی هلال ماه شوال را رؤیت کند بر او حجیت دارد و واجب است فردا را افطار نماید و روزه بر او حرام می شود.

هم چنین علاوه بر رؤیت شخصی می توان به گفتار افراد نیز تکیه نمود یعنی آن چنان خبر رؤیت هلال ماه درمیان مردم شایع شود که برای انسان علم به ثبوت رویت هلال ماه حاصل گردد.

هم چنین از دیگر راه های قطعی ثبوت هلال ماه را باید درگذراندن سی روز از هلال ماه قبل دانست، وقتی که سی روز از ماه رمضان گذشته باشد دیگر نیازی به رؤیت هلال ماه شوال نیست زیرا در ماه های قمری سی و یک روز وجود ندارد و حدأکثر سی روز محسوب می شود، از این رو در عید فطر امسال نیز این قاعده اجرایی خواهد شد، لذا ستاد استهلال مقام معظم رهبری با وجود شاخصه های مذکور در ماه رمضان امسال، با درصد بسیار بالایی از هم اکنون زمان دقیق روز عید فطر را برای مومنان روزه دار تبیین نموده است.

لیکن در کنار این مسائل در ثبوت هلال ماه شوال، نقس کلیدی  حکم حاکم شرع است که به عنوان بدیل امامان معصومین(ع) و به عنوان ولی امر مسلمین عید فطر را اعلام می کند و مومنین باید افطار نمایند، در این صورت بر همۀ مسلمین اطاعت از حکم حاکم شرع واجب است و در این مسأله عوام و خواص، مقلد و مجتهد حکمی واحد دارند.

گفتنی است احکام را می توان به حکم عادی و حکومتی تقسیم نمود، بعضی از احکام وجهۀ سیاسی و اجتماعی و حکومتی دارند و با نظر و حکم حاکم شرع ارتباط مستقیم دارند اگر چه این امور عبادی است لیکن در نوع خود دارای ماهیت سیاسی و حکومتی است همچون نماز جمعه، حج.

بدین ترتیب این امور با حکومت اسلامی مرتبط است، لذا در امت اسلامی مسأله ای پذیرفتنی است که موضوعاتی از این دست با امر حکومت پیوند ناگسستنی دارد ،مسألۀ عید فطر و عید قربان از چنین ماهیتی برخوردار است، به ویژه عید فطر که یقیناً ماهیت سیاسی آن بر وجهۀ دینی و عبادی آن ترجیح دارد، از این رو  مناسب شأن و منزلت و جایگاه ولی امر مسلمین است که عید را اعلام نماید.

بی شک ثبوت رؤیت هلال ماه نزد حاکم شرع و حکم حاکم بر افطار مسلمین از جمله مسائل بنیادین است که روایات و نیز آموزه های فقهی اسلامی به صراحت بر آن تأکید نموده اند.

زیرا حکم حاکم شرع در این زمینه برای همگان حجیت دارد و در عرض حکم حاکم شرع، شخص دیگری حق حکم کردن را ندارد که در این صورت اختلال نظام لازم  می آید و این آسیب در نظام مورد تأیید عقل و شرع نیست.

باید اذعان نمود منظور از حاکم شرع ، ولی فقیه جامعۀ اسلامی است وقتی که شخص صلاحیت ولایت امر مسلمین را دارا گردید کسی درعرض او بالفعل حق ولایت ندارد.

بی شک مراجع عظام تقلید گرچه عهده دار مقام و منصب ولایت امر نیستند لیکن این استوانه های فقهی به عنوان سنگربان مردم و حافظ عزتمندی نظام شیعی مورد توجه اند، زیرا پشتیبانی از نظام اسلامی و وحدت گرایی از مهمترین شاخصه های مرجعیت دینی در کشور است.

بنابراین فتوای صریح اکثر مراجع عظام تقلید در مورد نقش کلیدی حاکم شرع در اعلام عید فطر غیر قابل انکاراست که در ادامه به چند نمونه از آن اشاره می شود:

به عنوان نمونه؛ در مسئله1740 رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله صافی گلپایگانی تأکید شده است: اگر حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است، كسى هم كه تقليد او را نمى كند، بايد به حكم او عمل نمايد.[1]

همچنین در مسئله ۱۴۵۶ رساله آیت‌الله مکارم شیرازی نیز راه پنجم ثبوت اول ماه، حکم حاکم شرع دانسته شده و آمده است: «۵ـ حكم حاكم شرع، به اين صورت كه براى مجتهد عادلى اوّل ماه ثابت شود و سپس حكم كند كه آن روز اوّل ماه است، در اين صورت پيروى از او بر همه لازم است.[2]

آیت‌الله موسوی اردبیلی نیز در مسئله ۱۸۱۲ رساله عملیه خود، راه پنجم ثابت شدن اول ماه را حکم حاکم شرع خوانده و در مسئله ۱۸۱۳ نیز تصریح می‌کند: «اگر حاكم شرع حكم كند كه اوّل ماه است، كسى كه از او تقليد نمى‏كند نيز بايد به حكم او عمل نمايد.[3]

آیت الله روحانی در پاسخ به استفتائی درباره اختلاف مرجع تقلید و حاکم شرع پیرامون اعلام عید فطر فرموده اند؛ مسأله ثبوت هلال نه ربطى به ‏مرجع دارد و نه مجتهد؛ بلکه موضوع خارجى‏است. اماراتى در شرع براى ثبوت آن قرار داده‏شده است. بلى! چنانچه مجتهد جامع الشرايط حکم کند به ثبوت ماه و اين‏که فردا عيد است، تمام‏افراد حتى مجتهدين ديگر بايد اطاعت کنند.[4]

لذا اکثر مراجع معظم تقلید به اثبات اول ماه با حکم حاکم شرع استناد نمودند که آیات عظام: امام خمینی(ره)،اراکی،تبریزی،مقام معظم رهبری،صافی،فاضل،گلپایگانی، مکارم،نوری،بهجت(ره)…از جملۀ  استوانه های دیانت و فقاهت می باشند که بر حجیت قول و حکم حاکم شرع بر ثبوت هلال ماه و اعلام عید فطر اذعان نمودند.[5]

نباید فراموش نمود مراجع معظم تقلید در راستای تحقق معارف ناب شیعی همۀ سعی و تلاش خود را به کار بسته اند تا حکم حکومتی حاکم شرع نظام اسلامی یعنی ولی فقیه جامعۀ اسلامی به عنوان تنها مرجع اعلام حکم سیاسی و اجتماعی همچون اعلام عید فطر مورد اهتمام همۀ مومنین  واقع گردد که این نگاه مراجع نیز منبعث از آموزه های ناب شیعی و روایات و احادیث معتبر می باشد.

.بنابراین نظام اسلامی شک و تردید و سرگردانی دراعمال شرعی مکلّفین و مومنین  را بر نمی تابد، زیرا وجود این آسیب در جامعه موجبات هرج و مرج و اختلال نظام شیعی به ویژه موجبات سوء استفاده بیگانگان و دشمنان نظام اسلامی را فراهم خواهد ساخت.

با این اوصاف نقش حاکم شرع در ورود به هنگام به احکام سیاسی و اجتماعی توأم با مناسک عبادی از قبیل اعلام عید فطر.. از جمله مولّفه هایی است که به روشنی در روایات و بیانات و فتاوای مراجع معظم تقلید مورد تأکید قرار گرفته است، که حصول این امر حاکی از کارکرد بی نظیر جایگاه ولی فقیه جامعۀ اسلامی در شأنیت حکم حکومتی در مسألۀ رؤیت هلال ماه و اعلام عید فطر برای تقویت حکومت اسلامی است.

 منابع:

 [1] http://www.rajanews.com/news/ 21330

[2] همان.

[3] همان.

[4] http://www.rohani.ir/

[5] توضیح المسائل مراجع؛ مسألۀ 1730 و 1731.