اصفهان شرق/ مهدی نجفی

آیین مقدس اسلام برای پرورش و رشد پیروان خود عباداتی را قرار داده است که بعضی از آنها واجب و برخی دیگر مستحب است، اعتکاف یکی از مهمترین عبادات مستحب است که با شرایطی خاص بر فرد واجب می شود و به نوبۀ خود نقش بسزایی در تکامل معنوی انسانها ایفا میکند و موجبات نزدیکی او به خداوند متعال می­گردد، از این رو بررسی کارکردهای اعتکاف می تواند در شناخت هرچه بیشتر آموزه های دینی در اسلام و حصول تکامل معنوی جامعه موثر واقع گردد.

واژۀ اعتکاف مفهوماً به معنی گوشه گیری کردن برای عبادت ، در مسجد مقیم شدن برای اعمال عبادی و بازداشتن خود از خروج به غیر از ضرورت از مسجد است[1].

بدیهی است اعتکاف در ابعاد مختلف دارای کارکردهای متعددی است که می تواند انسان سرگشته را از بسیاری از رذایل اخلاقی باز دارد و زمینه را برای توبۀ واقعی و بازگشت به فطرت خداجوی فراهم سازد، که در ادامه به مهمترین کارکردها اشاره می گردد:

دل دادگی به خداوند

انسان تا به شایستگی عبادت خداوند نرسد نمی تواند از اهل نجات قرار گیرد، لذا قرآن کریم شعار  همۀ انبیاء را دعوت به پرستش خدای یگانه معرفی کرده است[2]، و ازطرفی تحقق این هدف را به عبادت منحصر ساخته است[3] ، که سبب شناخت خدای هستی بخش می شود.[4]

لذا اعتکاف از جمله مهمترین اعمال و عبادات مستحبی است که دربطن خود بسیاری از واجبات و محرمات را در پی دارد ، با مراجعه به سیرۀ انبیاء عظام به ویژه پیامبر اکرم(ص) می توان دریافت این عمل سنتی نبوی و البته رایج درآن زمان بوده است.

بنابراین در گوشه ای خلوت کردن و به عبادت خدا مشغول شدن جلوه ای از دل دادگی انسان به خدای یگانه است که بستر مناسب اندیشه و خردورزی است و تلاشی است برای انسان های  فرورفته درروزمرگی تا از التهاب روزانه به سوی «خویش» و «خدای خویش» بازگردند.

شفابخشی دل و جان

در عصر و زمانه ای به سر می بریم که بسیاری از رذائل اخلاقی و پستی و پلشتی ها در جامعۀ معاصر به انحاء مختلف در میان عموم مردم رخنه کرده است، لذا باید به دنبال راه فراری از این آلودگی ها و بحران های اخلاقی بود، زیرا در کمترین زمان ممکن این آلودگی ها زنگارهایی را در دل  و قلب انسان ایجاد خواهد کرد ، لیکن اعتکاف می تواند همچون نسخه ای شفا بخش زنگار را از دل ها بزداید.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: دل ها چون فلزات زنگار دارند ، زنگار آنها را با استغفار و تلاوت قران بزدایید.[5]

حال می توان به نقش حیاتی اعتکاف در تطیر دل ها از زنگار بیماری گناهان و پیشگیری از کارهای ناشایست واقف گردید، زیرا در اعتکاف انسان به خویشن می پردازد و معایب و کاستی های خود را شناسایی خواهد کرد و برای معالجۀ آن اقدام خواهد نمود.

معنویت گرایی

بدون شک معنویت گرایی مهمترین ویژگی  انقلاب اسلامی ایران نسبت یه سایر انقلاب های جهان است به نحوی که  امام خمینی(ره) با محوریت معنویت و پیوند آن با سیاست، این انقلاب را به پیروزی رساند، لیکن دشمنان اسلام با شناسایی این شاخصۀ استراتژیک در انقلاب اسلامی در صدد برآمدند تا گرایش به معنویت را در میان آحاد مردم مورد خدشه قرار دهند ، که تهاجم همه جانبۀ فرهنگی و جنگ نرم قدرت های استکباری به ویژه آمریکا، از جمله توطئه هایی است که برای مقابله با موج معنویت گرایی در جهان اسلام و نظام اسلامی در حال پیگیری است.

لکین سیاستگذاران نظام اسلامی باید با حمایت فراگیر از مناسبت ها یی عبادی و معنوی همچون اعتکاف در راستای بازتولید معارف ناب اسلامی و مقابله با جنگ نرم دشمنان اقدام نمایند.

هم چنین باید اذعان نمود اعتکاف در ایران دارای پشتوانۀ غنی حضور مردمی و عالمان دینی بوده است،  به نحوی که در هر عصری که عالمان برجستۀ دینی  به اعتکاف اهتمام ورزیده اند مردم مسلمان نیز از آنان پیروی کرده اند و به اعتکاف به طور ویژه بها داده اند.

به عنوان نمونه در عصر صفوی تلاش های دو عالم بزرگ آن زمان یعنی مرحوم شیخ بهایی و شیخ لطف الله میسی عاملی اصفهانی  به اعتکاف در شهرهای ایران به ویژه قزوین و اصفهان رونق خاصی بخشید.

در زمان معاصر نیزعالمانی هم چون مرحوم آیت الله بروجردی دیگر مراجع عظام تقلید  و نیز اهتمام به اعتکاف  پس از پیروزی انقلاب اسلامی  از سوی علما و مراجع تراز اول همچون  امام خمینی(ره) ، و دیگر مراجع عظام تقلید به ویژه تأکیدات ویژۀ مقام معظم رهبری به اعتکاف، حضور مردمی در این مراسم با شکوه عبادی را به اوج خود رساند  به نحوی که درسال های اخیر موج حضورعاشقانه و عارفانه مردم به ویژه نسل جوان در مساجد برای اعتکاف به شدت خود نمایی می کند که این ویژگی ممتاز در نهایت به تقویت معنویت گرایی در جامعه اسلامی منتهی خواهد گردید.

لذا شناخت دقیق کارکردهای اعتکاف می تواند دلالت بر تحقق معنویت درجامعه بر اساس مبانی اصیل اسلام است و تهدیداتی هم چون جهانی شدن و حاکمیت فرهنگ واحد جهانی در سایۀ سست تر شدن  ریشه ها فرهنگی دیگر ملت ها،  نخواهد توانست نظام اسلامی را تهدید نماید.

از این رو بر همۀ متولیان فرهنگی جامعۀ اسلامی لازم است با بهره گیری از فرصت کلیدی اعتکاف در راستای معرفی هر چه بهتر آثار و فواید این عمل عبادی مهم  اقدام نمایند تا در سایۀ ترویج سیرۀ  نبوی، همۀ مردم به رشد و کمال معنوی نایل گردند.

 

[1]فرهنگ دهخدا، ج1، ص281

[2]سورۀ نحل آیۀ 36

[3]سورۀ ذاریات آیۀ 56

[4] (تفسیر المیزان، طباطبائی، ج18، ص582)

[5]بحارالانوار، ج77، ص174