اصفهان شرق- مهدی نجفی طلبه سطح خارج حوزه علمیه قم
مسألۀ خاتمیت در بحث شناخت پیامبر(ص) از جمله موضوعات اساسی و مهم اعتقادی است که در تعالیم و آموزه های اسلامی ،صاحب نظران و دین پژوهان با رویکردهای مختلف دربارۀ آن سخن گفته و تحلیل های سودمندی را ارائه داده اند،لیکن ضرورت بررسی هر چه بیشتر این مسأله و تبیین نقش و جایگاه آن در سرنوشت جوامع بشری اصلی ضروری به نظر می رسد لذا سعی خواهد شد این اصل مهم با دلایل و استنادات مختلف از قرآن،روایات به مخاطبان ارائه گردد:

 
چیستی مفهوم خاتمیت

 
مفهوم واژۀ خاتَم یا خاتِم در باب نبوّت پیامبر(ص) به معنی ختم شده و مُهر خورده است که پس از رسول اکرم(ص) ،دیگر پیامبر جدید با دین و شریعت جدید نخواهد آمد،چنانچه در قرآن نیز واژه هایی از قبیل«نختم»، «مختوم»،«ختام» به معی به پایان و به نهایت رسیدن دلالت دارد.
لذا به طور اجمال باید گفت خاتم یعنی هر آنچه(از دین و شریعت) برای انسان ها مورد نیاز بود گفته شد و بیان گردید. حال برای اثبات این مدّعا می توان استدلال های مختلفی از قرآن و احدیث بیان نمود.

 
خاتمیت در قرآن
بدیهی است از مهمترین آموزه هایی که در قرآن آمده،این است که پیامبر اسلام خاتم پیامبران است و پس از او پیامبر و دین جدیدی نخواهد آمد، لذا در قرآن کریم آمده است: ﴿ما كان محمّد أبا أحد من رجالكم ولكنْ رسول اللّه وخاتَمَ النّبيّين وكان اللّه بكلّ شي‏ء عليماً﴾ (محمّدصلي الله عليه و آله و سلم پدر هيچ يك از مردان شما نيست، ولي فرستاده خدا و خاتم پيامبران است و خدا همواره بر هر چيزي داناست.).
در این آیۀ شریفه به صراحت ذکر شده است که حضرت محمد (ص) خاتم النبیین است و در پایان آیه نیز خداوند متعال خود را با واژه دانائی وصف کرده است،یعنی این مدّعا(خاتمیت پیامبر) بر گرفته از حکمت و داناائی خداوند متعال است، لذا امام محمّد باقر(عليه‌السلام) در تفسير آيه «ما كان محمّد أبا أحد من رِجالكم ولكنْ رسول اللّه و خاتَمَ النّبييّن» مي‏فرمايد: خاتم النّبيّين يعني پيامبري پس از حضرت محمّدصلي الله عليه و آله و سلم نيست: «يعني لا نبيّ بعد محمّد» .

خاتمیت در آئینۀ احادیث
هم چنین در روایات متعددی مفهوم مورد نظر از خاتمیت به چشم می آید، به عنوان نمونه «انس» گويد: از رسول‏خداصلي الله عليه و آله و سلم شنيدم كه مي‏فرمود: «أنا خاتم الأنبياء…» ، هم چنین حضرت موسي بن عمران(عليه‌السلام) نيز مانند ساير پيامبران، اين حقيقت را بر زبان آورده است كه پيامبر اسلام، حضرت محمّدصلي الله عليه و آله و سلم خاتم پيامبران است: «قال رسول اللّه: وفيما عهد إلينا موسي بن عمران(عليه‌السلام) إنّه إذا كان آخر الزّمان يخرج نبيّ يقال له «أحمدصلي الله عليه و آله و سلم خاتم الأنبياء لا نبيّ بعده، يخرج من صلبه أئمّة أبرار عدد الأسباط» ؛ پس از او پيغمبري نيست و از صلب او دوازده پيشوا به تعداد اسباط بني اسرائيل خارج مي‏شوند.
حضرت مسيح(عليه‌السلام)، بنا به نقل انجيل يوحنّا فرمود: «إنّي سائل ربّي أن يَبعَث إليكم «فارقليط» آخر يكون معكم إلي الأبد و هو يعلّمكم كلّ شي‏ءٍ» ؛ من از پروردگارم خواستم كه براي شما «فارقليط» ديگري (يعني حضرت محمّدصلي الله عليه و آله و سلم) را مبعوث فرمايد كه تا ابد با شما باشد و هر چيز را به شما بياموزد.

خاتمیت ؛شاخصۀ برتری پیامبر(ص)بر دیگر پیامبران الهی
حال باید به این نکتۀ مهم اشاره نمود که خاتمیت از جمله مهمترین مزایا و برتری پیامبر اکرم(ص)بر دیگر انبیاء الهی است، قرآن كريم در اين مورد مي‏فرمايد: ﴿ما كان محمد أبا أحد من رجالكم و لكن رسول‏الله و خاتم النبيين﴾ ،(محمّدصلي الله عليه و آله و سلم پدر هيچ يك از مردان شما نيست، ولي فرستاده خدا و خاتم پيامبران است).

 
لذا در تبیین این مدّعا می توان گفت مقصود از خاتمیت هم تأخر و خاتمیت از لحاظ زمان و هم خاتمیت رتبه و درجه فضل و کرامت به نسب دیگر پیامبران الهی است،زیرا اوج رسالت و هدف نهائی خداوند از ارسال پیامبر(ص) و هدایت انسانها با پیامبر اکرم(ص) تحقق یافت، از آن جهت که رسول اکرم(ص) خاتم انبیاست،لذا می توان اینگونه گفت پیغمبر اکرم (ص) نه تنها از همۀ ویژگی های دیگر پیامبرن الهی برخوردار است بلکه بعضی از ویژگی های اختصاصی را داراست که پیامبران قبلی از آن برخوردار نبوده اند،لذا «تا روز قيامت احدي بهتر از پيغمبر اسلام نخواهد آمد، زيرا رسول خدا انسان كامل است و هر چند ميليونها سال بگذرد كاملتر از او نخواهد آمد، و اگر كاملتر از وي يافت مي‏شد، حتماً او به مقام خاتميّت مي‏رسيد نه رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم» .
لذا حضرت رسول(ص) ، شخصيت ممتازي است كه نه در گذشته تاريخ همانند داشت و نه در آينده تاريخ مماثل‏دارد. او مظهر ﴿ليس كمثله شي‏ء﴾ و مظهر ﴿ولم يكن له كفواً أحد﴾ است…… وجود مبارك پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم چون در بين انسانها و جهان امكان انسان كاملي است مظهر ﴿ليس كمثله شي‏ء﴾ خداي سبحان است.

——————————————–

کتاب وحی و نبوت در قرآن، آیت الله جوادی آملی

کتاب وحی و نبوت در قرآن، آیت الله جوادی آملی

———————————————-

ـ سوره شوري، آيه 11.
ـ سوره اخلاص، آيه 4.
کتاب وحی و نبوت در قرآن، آیت الله جوادی آملی