اصفهان شرق- احمد صبوری نژاد/ ایران و عربستان سعودی دو بازیگر اصلی منطقه خلیج فارس و حتی اسیای غربی هستند. سطح و نوع روابط این دو کشور میتواند تعیین کننده بسیاری از تحولات و وقایع اخیر منطقه باشد. متأسفانه روابط دو کشور بعد از انقلاب ۵۷ ایران با فراز و نشیب های فراوانی روبه رو شد. بعد از انقلاب، ایران از یک کشورحامی وضع موجود به کشوری با سیاست برهم زننده وضع موجود تبدیل شد و این درست بر خلاف سیاست عربستان بود.

از سوی دیگر عربستان به شدت از تحت تاثیر قرار گرفتن مردم خود از انقلاب ایران و در نتیجه شورش بر علیه نظام موجود نگران بود به خصوص از ناحیه شیعیان واقع در منطقه شرق که منابع نفتی اش در آنجا واقع بود. این شرایط و بر هم خوردن توازن قوا در منطقه، عربستان و ایران را رو در روی یکدیگر قرار داد.

روابط دو کشور در طول ۳۵ سال بعد از آن هیچ وقت دوستانه نبود، تنها مقاطعی در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و خاتمی بهبودی اندکی یافت که آن هم بر پایه یک چارچوب منسجم بنا نشده بود. در دوران احمدی نژاد روابط بازهم تیره تر شد و این روابط تا به امروز همچنان تیره است. روابط تیره دو کشور و رقابت استراتژیک و ارزشی دو کشور تا به امروز مانع از آن شده است که این دو کشور بتوانند پشت میز مذاکره در مورد وقایع و مشکلات منطقه با یکدیگر به گفتگو بنشینند.

به عقیده بسیاری از کارشناسان در صورتی که روابط دو کشور رو به بهبودی برود می توان امید داشت که بسیاری از مشکلات منطقه که اتفاقا ناشی از رقابت ایدئولوژیک و استراتژیک این دو کشور است حل شود و کشورهای منطقه از جمله عراق، لبنان، بحرین، یمن و در آخر سوریه روی آرامش به خود ببیند. حتی اگر مشکلات این کشورها ریشه در رقابت منطقه ای این دو کشور نداشته باشد که دارد، این دو بازیگر توانایی مدیریت بحران های منطقه را دارند.

روابط دو کشور و تاثیر آن بر تحولات منطقه

طی سال های گذشته رقابت و تنش بین دو کشور تاثیرات مخربی بر کشورهای همسایه ای دو بازیگر اصلی گذاشته است. این دو (به خصوص عربستان) برای تضعیف قدرت طرف مقابل خود دست به یک جنگ نیابتی در کشورهای همسایه زده اند. هر یک با حمایت از گروههای طرفدار خود در کشورهای دیگر سعی می کنند که موضع خود در آن کشور را در جایگاه بالاتری بنشانند و اگر یکی از این دو دست بالاتر را در یکی از این کشورها داشته باشد، دیگری اقدام به تخریب وجه و حتی اختلال در دولت مورد حمایت دیگری می کند. بعد از سقوط صدام و شکل گیری یک سیستم دموکراتیک در عراق، شیعیان(گروه مورد حمایت ایران در منطقه)قدرت را در اختیار گرفتند. این موضوع علاوه بر اینکه یک دشمن سرسخت ایران را از صحنه معادلات حذف کرد، یک دوست منطقه ای برای ایران به ارمغان اورده است حداقل در کوتاه مدت و این موضوع عصبانیت عربستان را برانگیخته است. در طی سال های تشکیل دولت جدید در عراق این کشور همواره با حمایت از قبایل سنی و مناطق سنی نشین، آن ها را تشویق به مقاومت و حتی شورش بر علیه دولت مرکزی می کنند. این کشور حتی با حمایت از گروهای تروریستی همچون داعش در تلاش برای اعمال فشار بر دولت جدید عراق برای تجدید نظر در روابط خود با ایران است. این کشور حتی از اینکه از تجزیه کشور عراق صحبت به میان آورد ابایی ندارد.

در بحرین یک اقلیت سنی برای سال هست که بر اکثریت شیعه حکومت می کند. در سال های گذشته این روند بعد از وقایعی که به بهارعرب شهرت یافت مورد اعتراض واقع شد و مردم دیگر حاضر به ادامه این وضعیت نشدند. رژیم مستقر در بحرین مدت هاست که شیعیان را به عنوان شهروند درجه دوم محسوب می کند. بعد از شورش مردم این دولت عربستان بود که با فرستادن نیرو مانع از فروپاشیدن رژیم مستقر شد. در تمام این مدت سرکوب و اعتراض رژیم مستقر در بحرین عامل شورش در کشورش را ایران می داند. در واقع از دید بسیاری از تحلیل گران بحرین صحنه ای دیگر از رقابت بین ایران و عربستان است. دولت عربستان سقوط دولت آل خلیفه را پیروزی ایران می داند زیرا در صورت سقوط دولت ال خلیفه شیعیان که اکثریت را در بحرین در اختیار دارند حکومت را در اختیار می گیرند. در واقع اگر روند اتفاقات در بحرین به جنگ داخلی تبدیل نشده است خویشتنداری ایران در مسلح کردن گروههای معارض بوده است و تا به اینجا تنها به حمایت سیاسی و معنوی از معترضان اکتفا کرده است.

یمن دیگر کشوری است که در سال های اخیر از این رقابت و تنش بین ایران و عربستان زیان دیده است. رقابت و جنگ های قبیله ای دراین کشور فقیر واقع در جنوب شبه جزیره عربستان این فرصت را در اختیار این دو بازیگر منطقه ای قرار داده تا یکدیگر را محک بزنند. لبنان نیز از این رقابت و جنگ سرد دو کشور زیان فراوان دیده است. یکی از مشکلات اصلی این کشور برای سال ها تشکیل یک دولت قدرتمند در کشور بوده است، گروه های بسیاری در این کشور کوچک مدیترانه ای با یکدیگر بر سر تشکیل دولت در رقابتند که هر کدام از طرف یکی از بازیگران منطقه و فرا منطقه ای حمایت می شوند همچون شیعیان که از طرف ایران حمایت می شوند و گروههای سنی که از طرف عربستان و مسیحیان که غالبا از طرف غرب حمایت می شوند.

اما مشکل اصلی عدم تشکیل یک دولت قوی، رقابت بین سنی ها و شیعیان و حامیان منطقه ایشان است. در این کشور در حال حاضر شیعیان از قدرت بسیار زیادی برخوردارند همین عامل عربستان را به سمت ایجاد رعب و وحشت و ترور دراین کشور کشانده است. در واقع اقدامات تروریستی اخیر در لبنان و کشته شدن دیپلمات ایرانی نیز در همین راستا تابیر می شود. این رقابت و درگیری حتی به افغانستان و کشورهای یکدیگر نیز در حال گسترش است تا جایی که این دو از اقلیت های یکدیگر نیز حمایت مالی و سیاسی به عمل می آورند.

تاثیر روابط دو کشور بر تحولات سوریه

سوریه از جمله کشورهای منطقه است که همیشه قدرت تاثیر گذاری بر تحولات منطقه را داشته و به عنوان یک متحد منطقه ای از ارزش قابل ملاحظه ای برای کشورهای منطقه برخوردار بوده است. این کشور در دوران حافظ اسد توانست به یک بازیگر تاثیر گذار در منطقه تبدیل شود و بعد از انقلاب ایران و جنگ عراق و ایران به خاطر رقابت با عراق و همچنین مسائل ارزشی تنها کشور عرب بود که از ایران حمایت می کرد. در دوران جدید بعد از وقایع بهار عرب سوریه نیز از جمله کشورهایی بود که مردم دست به اعتراض زده و خواهان حکومت دموکراتیک شدند. دولت بشار اسد تن به این خواسته نداده و روند شورش ها وارد فاز جدیدی شد. سقوط بشار برای ایران به معنی از دست دادن یک متحد قدیمی و خاکریز خط مقدم بود. بعد از اینکه سوریه دچار حرج و مرج شد عربستان و دیگر کشورهای عرب خلیج فارس فرصت را غنیمت شمردند و روند اعتراضات در سوریه را وارد فاز نظامی کردند.

عربستان و دیگر کشورهای ثروتمند عرب خلیج برای ضربه زدن به ایران حمایت همه جانبه ای را از معترضان به عمل آوردند و حتی اقدام به استخدام مزدور برای اعزام به سوریه کردند. اقدامات کشورهای عرب خلیج و به خصوص عربستان با حمایت کشورهای غربی سوریه را وارد جنگ ویرانگر داخلی کرد. در حال حاضر انچه در سوریه اتفاق می افتد اعتراضات ازادی خواهانه مردم بر علیه حکومت بشار نیست بلکه یک جنگ نیابتی بین ایران و عربستان در سطح منطقه است.

ایران و عربستان تمام تلاش خود را برای پیروزی در این جنگ نیابتی انجام دادند اما اتفاقات سوریه خبر از یک جنگ فرسایشی می دهد که نشان از پیروزی هیچ طرفی نمی دهد. بعد از سه سال جنگ و ویرانی گسترده و آورارگی میلیون ها انسان، حال نشانه هایی از بهبودی روابط دو کشور ایران و عربستان به وجود آمده است و قرار است یکی از محورهای مذاکرات دو طرف مدیریت بحران در سوریه باشد اما چه اتفاقی افتاده که این دو کشور تمایل به همکاری از خود نشان می دهند؟ واقعیت این است که تغییر دولت در ایران و روند بهبودی روابط با غرب در خصوص مسائل هسته ای در این تمایل دو طرفه بسیار تاثیر گذار است.

واقعیت این است که مذاکرات ایران با غرب در مذاکرات ایران با کشورهای عرب منطقه تاثیر گذار است. در واقع سفر وزیر امور خارجه به کشورهای منطقه و در این روزها به عربستان نشان از این می دهد که شاید زمان مدیریت بحران های منطقه فرا رسیده است. شاید انچه در حمص اتفاق افتاد و همچنین تاخیر در باز شدن جبهه جدید علیه ارتش بشار نشان از یک همکاری در جهت به نتیجه رساندن مذاکرات دو طرف باشد. البته اختلافات ایران و عربستان در مورد سوریه بسیار زیاد است و بعید است که مذاکرات دو طرف به حل مشکل ختم شود ولی می توان امید داشت در صورتی که این مداکرات روند مثبتی به خود بگیرد و تنها ظاهر سازی رسانه ای برای جهانیان نباشد بحران سوریه به سمت مدیریت شدن حرکت کند.

منطقه با مشکلات فراوانی روبه رو است که بسیاری از این مشکلات ناشی از رقابت ایدئولوژیک دو کشور ایران و عربستان است. در صورتی نیز که این مشکلات ناشی از این رقابت نباشد ادامه و تشدید آن از این رقابت ناشی می شود. به نظر می رسد که منطقه بیش از هر چیزی به یک سیستم امنیتی مورد قبول بازیگران اصلی نیاز دارد تا در هنگام بروز مشکل بتوان در چارچوب آن به مذاکره پرداخت. در صورتی که مذاکره ایران و عربستان روند مثبتی به خود بگیرد و این دو کشور در مورد یک سیستم جامع به توافق برسند می توان امید داشت که بسیاری از بحران های پبش گفته در مورد کشورهای منطقه به خصوص سوریه رو به مدیدریت شدن و حتی حل شدن برود. البته نباید نقش آمریکا و اسرائیل از نظر پنهان شود به خصوص آمریکا که که چه بخواهیم و چه نخواهیم از بازیگران اصلی و حتی اصلی ترین بازیگر منطقه است. البته بهبودی روابط ایران و عربستان بدون هماهنگی بین اعراب و آمریکا اتفاق نخواهد افتاد.

منبع: صاحب نیوز