اصفهان شرق- نعمت اللّه یوسفیان، عضو هیئت علمی پژوهشکده تحقیقات اسلامی ، در مقاله موجز جایگاه پاسداری را تبیین کرده اند.

مـقـام مـعـظـم رهـبـری خـطـاب بـه پـاسداران می فرماید: ((من اصرار دارم که شما عزیزان پـاسـدار در هـر جـا کـه هـسـتـیـد، روح و حـقـیـقت مسئله پاسداری و سپاه را مورد توجه قرار دهید.))۲

در زنـدگـی هـر فـرد و مـلّتـی امـوری ارزشـمـنـد وجـود دارد کـه شایسته است همواره مورد مـحـافـظت و حراست قرار گیرند. شاید کمتر کسی را بتوان یافت که در این گونه امور، احساس وظیفه نکند و در حفظ آنها نکوشد.

پاسداری در لغت به معنای نگهبانی ، محافظت و حراست از چیزی است و بر این مبنا، انواع و مـصـادیـقـی گـونـاگـون دارد؛ گـاه پـاسـداری ، مـحـافـظـت و حـراسـت از جـان ، مال ، ناموس و آبروست که عقل و شرع به آن توصیه می کند.

قرآن کریم ، مؤ منان را به پاسداری از خود و خانواده دعوت کرده ، می فرماید:

یَا اءَیُّهَا الَّذِینَ اَّمَنُوا قُوا اءَنفُسَکُمْ وَاءَهْلِیکُمْ نَاراً (تحریم : ۶)

ای کسانی که ایمان آورده اید، خودتان و کسانتان را از آتش دوزخ حفظ کنید.

رسول اکرم (ص ) کسی را که در پاسداری و دفاع از مالش کشته شود، شهید شمرده است ((مَنْ قُتِلَ دُونَ مالِهِ فَهُوَ شَهیدٌ))۳

آبـرو در اسـلام بـه قـدری ارزشـمـنـد اسـت کـه هـر گـاه امـر دایـر شـود بـیـن حـفـظ مال و آبرو، باید مال را فدای آبرو کرد. همان حضرت می فرماید:

قُوا بِاَمْوالِکُمْ عَنْ اَعْراضِکُمْ.۴

آبرویتان را به وسیله اموالتان حفظ کنید.

گـاهـی پـاسـداری ، مـحـافـظـت و حـراسـت از نـعـمـتـهـایـی اسـت کـه خـداونـد مـتـعـال در اخـتـیـار انسان قرار داده است و جا دارد که انسان از آنها به عنوان امانتهای الهی محافظت کند. رسول خدا(ص ) می فرماید:

اَحْسِنُوا جِوارَ نِعَمِ اللّهِ لاتَنْفِرُوا فَقَلَّما زالَتْ عَنْ قَوْمٍ فَعادَتْ اِلَیْهِمْ.۵

قـدر نـعـمـتـهـای خـدا را بـدانید و آن را از خود مرانید؛ زیرا کمتر ممکن است نعمتی از قومی زایل شود، سپس به آنان بر گردد.

امام علی (ع ) نیز می فرماید:

لَنْ یَقْدِرَ اَحَدٌ اَنْ یُحَصِّنَ النِّعَمَ بِمَثْلِ شُکْرِها.۶

هرگز کسی نمی تواند از نعمتها محافظت و نگهداری کند به [چیزی ] مانند شکر آنها.

گوهر گرانبهای دین و آیین ، آرمانها و ارزشهای اسلامی ، نعمت انقلاب ، ولایت و رهبری از مـهـم تـریـن و ارزنـده ترین این نعمتهاست که شایسته است انسان در حفظ و حراست آنها از جان و مال و آبروی خود مایه بگذارد.

زمانی نیز منظور از پاسداری ، محافظت و حراست از مرزها و سرحدّات کشور اسلامی است . مـوضـوع مـقـاله ، پاسداری از دین و انقلاب ، نظام مقدس جمهوری اسلامی و مرزهای کشور اسلامی است .

عرصه های پاسداری

پـاسـداری از دیـن و انـقـلاب و مـرزهـای اسـلامـی ، حداقل در سه عرصه ، ظهور و بروز می کند که عبارتند از:

۱٫ عرصه فکری و عقیدتی

پـاسـدار اسـلام ، در ایـن عـرصـه ، بـه مـیزان احاطه به مبانی فکری و عقیدتی اسلام و احـسـاس ‍ مـسـئولیـت در بـرابـر مـرزهـای اسـلامـی ، بـا جـهـاد عـلمی و فرهنگی وارد میدان مـرزبـانـی مـی شـود، دیـن خدا را تبلیغ و ترویج می کند، ارزشهای اسلامی را پاس می دارد، بـابـدعـتها مبارزه می کند، به شبهات وارده پاسخ می دهد و با بیان و بنان ، اسلام را یاری می کند.

انـبـیـا و امـامان معصوم (ع ) در راءس مرزبانان فکری و عقیدتی قرار دارند. پس از آنان ، عـالمـان راسـتـیـن ، وارثـان آن بـزرگـواران در ایـن مـرزبـانـی شـمـرده مـی شـونـد. رسول خدا(ص ) می فرماید:

یـَحـْمـِلُ هذَا الدّینَ فی کُلِّ قَرْنٍ عُدُولٌ یَنْفَوْنَ عَنْهُ تَاءْویلَ الْمُبْطِلینَ وَ تَحْریفَ الْغالینَ وَ انْتِحالَ الْجاهِلینَ.۷

مـسـئولیـت ایـن دیـن را در هـر قـرن ، مـؤ مـنـان عـادلی بـه دوش می کشند که توجیه گری بـاطـل گـرایـان و تـحریف افراط گرایان و شیوه دینداری جاهلان را، از حریم دین طرد و نفی نمایند.

اگـر نـبـود مـرزبـانـی عـالمـان وارسـتـه ، در طـول بـیـش از هـزار سـال دوران پـرحادثه که بر مذهب و مکتب اسلام ، گذشته ، اثری از دین و احکام آن باقی نـمی ماند. امام صادق (ع ) در روایتی بر مرزبانی چهره های درخشانی همچون ((زرارة بن اعـیـن ))، ((مـحـمـد بـن مـسـلم ))، ((ابان بن تغلب )) و ((ابی بصیر)) و نقش آنان در حفظ و حراست از اسلام و مواریث ائمه (ع ) تاءکید کرده ، می فرماید:

رَحِمَ اللّهُ زُرارَةَ بْنَ اَعْیَنَ، لَوْلا زُرارَةُ وَ نُظَرائُهُ لَانْذَرَسَتْ اَحادیثُ اَبی .۸

خدا زرارة بن اعین را رحمت کند. اگر زراره و امثال او نبودند، [آثار و] احادیث پدرم بر باد می رفت .

همان حضرت می فرماید:

عـُلَمـاءُ شـیـعـَتـِنـا مـُرابـِطـُونَ فـِی الثَّغْرِ الّذی یَلی اِبْلیسَ وَ عَفاریتَهُ، یَمْنَعُونَهُمْ عَنِ الْخُروجِ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا وَ عَنْ اَنْ یَتَسَلَّطَ عَلَیْهِمْ اِبْلیسُ وَ شیعَتُهُ.۹

علمای شیعه ما، نگهبانان مرزی هستند که در آن سویش ابلیس و دیوهای او قرار دارند. آنان ، از یورش و تسلّط او و پیروانش بر شیعیان [ناتوان ] ما جلوگیری می کنند.

۲٫ عرصه اجتماعی و سیاسی

پـاسـداری در ایـن عـرصـه ، عـبارت است از تلاشی خستگی ناپذیر در حفظ حدود الهی و ارزشـهـای اسـلامـی ، مـجـاهـدت عـلمـی و عـمـلی در راه پـیـشـرفـت و دسـتـیـابـی بـه اسـتـقـلال و خودکفایی در همه ابعاد و قطع ایادی بیگانه از طمع و دست اندازی به مملکت اسـلامـی و خـلاصـه تـلاش و کـوشـش ‍ شـبـانه روزی در جهت عزت و اقتدار اسلامی و پی ریزی تمدن عظیم اسلامی ؛ یعنی همان چیزی که قرآن کریم از آن به ((حیات طیبه )) یاد کرده است .

قرآن کریم ، پاسداران و ملتزمان رکاب پیغمبر اکرم (ص ) را این گونه می ستاید:

مـُحـَمَّدٌ رَّسـُولُ اللَّهِ وَالَّذِیـنَ مـَعـَهُ اءَشـِدَّاءُ عـَلَی الْکـُفَّارِ رُحـَمـَاءُ بـَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یـَبـْتـَغـُونَ فـَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً سِیَماهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِنْ اءَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فـِی التَّوْرَاةِ وَمـَثـَلُهـُمْ فـِی الْإِنـجـِیلِ کَزَرْعٍ اءَخْرَجَ شَطْأَهُ فَاَّزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَی عَلَی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ… (فتح : ۲۹)

محمد(ص ) پیامبر خداست ، و کسانی که با اویند، بر کافران ، سخت گیر [و] با همدیگر مـهـربـانـنـد. آنـان را در رکـوع و سـجـود مـی بـیـنـی . فـضـل و خـشـنودی خدا را خواستارند. علامتِ [مشخصه ] آنان بر اثر سجود در چهره هایشان اسـت . ایـن صـفـت ایـشـان اسـت در تـورات ، و مـَثـَلِ آنـهـا در انجیل چون کشته ای است که جوانه خود برآورد و آن را مایه دهد تا ستبر شود و بر ساقه هـای خـود بـایـسـتـد و دهقانان را به شگفت آورد، تا از [انبوهی ] آنان [خدا] کافران را به خشم در اندازد.

ایـن سـرگـذشـت جـامـعه ای است که در راه پاسداری از دین و انقلاب و مجاهدت و تلاش در مـسـیـر صـراط مـسـتـقـیـم الهـی سـر از پـا نـمی شناسند. مادامی که ملتی بر این اوصاف باشد،رو به رشد و پیشرفت خواهد بود و در صحنه داخلی و عرصه های بین المللی به خوبی خواهد درخشید.

۳٫ عرصه دفاعی

پـاسـداری در ایـن عـرصـه ، عـبـارت اسـت از مـحـافظت و حراست از دین و انقلاب ، مرزها و سـرحـدّات کشور اسلامی از شرّ تهاجم دشمنان . همه آحاد جامعه اسلامی به طور پیوسته بـایـد آمـاده دفاع از اسلام و کشور اسلامی باشند. دستور قرآن کریم ، این است که : تا مـی تـوانـید نیرو جمع کنید و [نیز] جنگ افزار و اسبان آماده ؛ ((وَاءَعِدُّوا لَهُم مَااستَطَعْتُم مِن قـُوَّةٍ وَمـِن رِبـَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَاَّخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَتَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یـَعـْلَمـُهـُمْ وَمـَا تـُنـْفـِقُوا مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَاءَنْتُمْ لاَتُظْلَمُونَ))۱۰ (انفال : ۶۰)

حقیقت پاسداری در نگاه قرآن

بـا تـوجـه به موارد و مصادیق گوناگون پاسداری ، می توان حقیقت پاسداری را در هر مورد، متناسب با آن تعریف و تبیین کرد. منظور از طرح این عنوان ، تبیین حقیقت پاسداری از دین و انقلاب و سرحدّات کشور اسلامی ، آرمانها و ارزشهای اسلامی و مانند آن است .

بـراستی روح و حقیقت پاسداری از دین چیست ؟ آیا صرف محافظت و حراست از چیزی را می تـوان پـاسداری نامید؟ یا اینکه حقیقت پاسداری چیزی فراتر از یک عملِ فیزیکی صِرف است ؟

براساس آیات قرآنی آنچه به پاسداری روح می بخشد، صرف محافظت و حراست نیست . آن انـگـیـزه مـقـدس و الهـی ، ایـمـان ، جـهـاد، شـهـادت فـی سـبـیـل اللّه و امـوری از ایـن قـبـیـل اسـت کـه حـقـیـقـت پـاسـداری را تشکیل می دهد و به پاسدار حریم دین و قرآن ، هویت حقیقی می بخشد.

پـاسـداری بـا چنین حقیقتی مورد توصیه و تاءکید اسلام است . آیات متعدد قرآن مؤ منان را بـه پـاسـداری با مشخصه های یاد شده ، دعوت می کنند. بودند افرادی که در ظاهر وارد مـعـرکه شدند و خواستند خود را در جرگه پاسداران راستین قرار دهند و چه بسا جان خود را دادنـد، ولی بـه جـهـت تـهـی بـودن از آن حـقـیـقـت ، در تـاریـخ اسـلام بـه قتیل حمار ملقب شدند.

حـقـیـقـت پـاسـداری ، مـجـهـز شـدن بـه جـهـاز عـظـیـم ایـمـان ، جـهـاد و شـهـادت فـی سـبـیـل اللّه اسـت . چـنانچه این حقیقت در ملّتی متجلّی شود، معجزه خواهد آفرید و موفقیتهای بزرگی را با خود به ارمغان خواهد آورد.

قـرآن کـریـم ، پـس از نـکـوهـش افـراد بـهـانـه جـو کـه در هنگام ضرورت از ایفای وظیفه پاسداری شانه خالی می کنند، می فرماید:

لکِنِ الْرَّسُولُ وَالَّذِینَ اَّمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَاءَنْفُسِهِمْ وَأُولئِکَ لَهُمُ الْخَیْرَاتُ وَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. (توبه : ۸۸)

ولی پیغمبر و کسانی که با او ایمان آوردند با مالها و جانهای خود جهاد کردند، و خیرات همه خاص ‍ ایشان است ، و ایشان ، آری ، هم ایشانند رستگاران .

مـؤ مـنـان راسـتـیـن را کـه در پـاسـداری از دیـن خـدا از جـان و مال و همه هستی خود می گذرند، این گونه می ستاید:

وَالَّذِیـنَ اَّمـَنـُوا وَهـَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ اَّوَوا وَنَصَرُوا أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَهُم مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ. (انفال : ۷۴)

کـسـانـی کـه ایـمـان آورده و مـهـاجـرت کـردنـد و در راه خـدا جـهـاد نمودند و کسانی که (از اهـل مـدیـنـه بـه مـهـاجـریـن ) مـنـزل داده و یـاری کـردنـد آنـهـا بـه حـقـیـقـت اهل ایمانند و هم آمرزش خدا و روزی نیکوی بهشتی مخصوص آنهاست .

بـدون تـردیـد شـاءن و مـنـزلت پـاسـداران حـریـم دیـن و مـجـاهـدان فـی سبیل اللّه با آنان که از وظیفه خطیر پاسداری روی بر می تابند، همسان نخواهد بود؛

لاَ یـَسـْتـَوِی الْقـَاعـِدُونَ مـِنَ الْمـُؤْمـِنـِیـنَ غَیْرُ أُولِی الضَّرَرِ وَالْمُـجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بـِأَمـْوَالِهـِمْ وَاءَنـْفـُسـِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُـجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَاءَنْفُسِهِمْ عَلَی الْقَاعِدِینَ دَرَجَةً وَکُلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَی وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُـجَاهِدِینَ عَلَی الْقَاعِدِینَ اءَجْرَاً عَظِیماً. (نساء: ۹۵)

مـؤ مـنـان خـانـه نـشـیـن کـه زیـان دیـده نـیـسـتـنـد بـا آن مـجـاهـدانـی کـه بـا مـال و جـان خـود در راه خـدا جـهـاد مـی کـنـنـد یـکسان نمی باشند. خداوند، کسانی را که با مال و جان خود جهاد می کنند به درجه ای بر خانه نشینان مزیّت بخشیده و همه را خدا وعده [پـاداش ] نـیـکـو داده ، ولی مـجـاهـدان را بـر خانه نشینان به پاداشی بزرگ ، برتری بخشیده است .

پاسداری از دین ، تاج کرامتی است که هر قوم و ملتی به آن متصف شود، عزت می یابد و خـداونـد بـه میزان تلاششان در محافظت از دین ، بر عزّت و اقتدارشان خواهد افزود؛ به گونه ای که مایه شگفتی جهانیان گردد.

حـقـیـقـت پـاسـداری در نـگـاه قـرآن کـریـم ، بـهـره وری عـالی از جـان و مال و امکاناتی است که خداوند در اختیار انسان گذاشته است . قرآن ، جامعه ایمانی را به چنین حقیقتی دعوت می کند:

یـَا اءَیُّهـَا الَّذِیـنَ اَّمـَنـُوا هـَلْ اءَدُلُّکـُمْ عـَلَی تـِجَارَةٍ تُنجِیکُم مِنْ عَذَابٍ اءَلِیمٍَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسـُولِهِ وَتـُجـَاهـِدُونَ فـِی سـَبـِیـلِ اللَّهِ بـَاءَمـْوَالِکـُمْ وَاءَنفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ.

(صف : ۱۰ ـ ۱۱)

ای کـسـانـی کـه ایمان آورده اید، آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردنـاک مـی رهـانـد؟ بـه خـدا و فـرسـتـاده او بـگـرویـد و در راه خـدا بـا مال و جانتان جهاد کنید. این [گذشت و فداکاری ] اگر بدانید، برای شما بهتر است .

پس از این آیات ، آثار و برکات وجود این حقیقت را در زندگی یک ملت این گونه بیان می نماید:

یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَیُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الاَنْهَارُ وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عـَدْنٍ ذلِکَ الْفـَوْزُ الْعـَظـِیـمَُ وَاءُخـْرَی تـُحـِبُّونـَهـا نـَصـْرٌ مـِنَ اللَّهِ وَفـَتـْحٌ قَرِیبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ(صف : ۱۲ ـ ۱۳)

تا گناهانتان را بر شما ببخشاید و شما را در باغهایی که از زیر [درختان ] آن جویبارها روان اسـت و [در] سـراهـایـی خـوش ، در بـهـشـتـهـایـی همیشگی در آورد. این [خود] کامیابی بـزرگ اسـت . و [رحـمـتـی ] دیگر که آن را دوست دارید: یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست و مؤ منان را [بدان ] بشارت ده .

حـقـیـقـت پـاسـداری ، سـودایـی اسـت مـقـدس ، کـه در یـک طـرف آن خـداونـد مـتـعـال قـرار دارد و در طـرف دیـگـر انـسـانـی کـه جـان و مـال و تمام هستی خود را در طبق اخلاص نهاده و به محبوب حقیقی اش پیش کش می کند؛ همان که فرمود:

إِنَّ اللّهَ اشـْتـَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اءَنْفُسَهُمْ وَاءَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ (توبه : ۱۱۱)

در حـقـیـقـت ، خـدا از مـؤ منان ، جان و مالشان را به [بهای ] اینکه بهشت برای آنان باشد، خریده است ؛ همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کُشند و کشته می شوند.

پس از آن ، ویژگیهای هویتی اینان را این گونه بر می شمارد:

التَّائِبـُونَ الْعـَابـِدُونَ الْحـَامـِدُونَ السَّائِحـُونَ الرَّاکـِعـُونَ السَّاجِدُونَ الا مِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ… (توبه : ۱۱۲)

[آن مـؤ مـنـان ،] هـمـان تـوبـه کـنندگان ، پرستندگان ، سپاسگزاران ، سیاحت کنندگان ، رکـوع کـنـنـدگـان ، سـجـده آوران ، آمـران به معروف و نهی کنندگان از منکر و پاسداران مقرّرات خدایند.

ایـن گـونـه ویـژگـیـهـاسـت کـه روح و حـقـیـقـت پـاسـداری را تـشـکـیـل مـی دهـد. قـرآن کـریم ، از ملازمان رکاب پیامبران در پاسداری از دین و آرمانهای انـبـیـا، بـه ((رِبّیُّون )) یاد کرده است که به جهت برخورداری از حقیقت پاسداری و شدّت ارتـبـاط و اتـصـال به خدا هرگز در راه پاسداری خسته و فرسوده نمی شوند و خود را تسلیم دشمن نمی کنند:

وَکـَأَیِّنْ مـِنْ نَبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا اءَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَمَا ضـَعـُفـُوا وَمـَا اسـْتـَکـَانـُوا وَاللّهُ یـُحـِبُّ الصَّابـِرِیـنـَ (آل عمران : ۱۴۶)

چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده های انبوه ، کارزار کردند و در برابر آنچه در راه خـدا بـدیـشـان رسـیـد، سـسـتی نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن ] نگردیدند و خداوند، شکیبایان را دوست دارد.

ربّیّون جمع ربّی به معنای کسی است که مختص و ویژه پروردگار عالمیان باشد و به هیچ کاری جز کار خدا اشتغال نمی ورزد.۱۱

هـمـیـن حقیقت است که از جان و مال و آبرو و زن و فرزند و تمام هستی گذشتن را در راه دین بـرای انـسـان آسـان می سازد و افراد برخوردار از آن به راحتی وارد معرکه می شوند و هستی خود را پای دین و آیین الهی قربانی می کنند و این گونه زمزمه سر می دهند که :

دین خدا عزیزتر است از وجود ما

این دست و پا و چشم و سر و جان فدای دوست

حقیقت پاسداری در روایات

مـاهـیـت حـقـیـقـی پـاسـداری در نـگاه روایات نیز از مرز محافظت و حراست سطحی و ظاهری فـراتر رفته ، ابعاد گوناگونی به خود می گیرد. همان ایمان ، انگیزه مقدس ، تلاش و مـجـاهـدت خـستگی ناپذیر در راه خدا، فداکاری در راه دین ، گذشتن از همه چیز در یاری دین در این جا مطرح است .

از حـقـیـقـت پاسداری در نگاه روایات می توان با واژه ((مرابطه )) با ویژگیهای هویتی یـاد شـده بـرای پـاسـداری در آیـات ، تـعـبـیـر آورد. رسول خدا(ص ) درباره اهمیت مرزبانی می فرماید:

رِباطُ یَوْمٍ فی سَبیلِ اللهِ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیا وَ ما عَلَیْها.۱۲

یک روز مرزبانی در راه خدا بهتر است از دنیا و آنچه در آن است .

همان حضرت می فرماید:

عـَیـْنـانِ لا تـَمـَسُّهَا النّ ارُ: عَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَةِ اللّهِ وَ عَیْنٌ با تَتْ تَحْرُسُ فی سَبیلِ اللّهِ.۱۳

دو چشم است که آتش به آنان نمی رسد؛ چشمی که از ترس خدا بگرید و چشمی که شبها در راه خدا نگهبانی دهد.

ابو عبداللّه جُعْفی می گوید:

امـام بـاقـر(ع ) از مـن پـرسید: ((کَمِ الرِّباطُ عِنْدَکُمْ؟ مدّت مرزبانی نزد شما چقدر است ؟)) عرض ‍ کردم : چهل روز. امام (ع ) فرمود:

لکِنْ رِباطُنا رِباطُ الدَّهْرِ.۱۴

لکن مدّت مرزبانی ما تا همیشه است .

((ربـاط)) و ((مـرابـطـه )) بـه مـعنای مرزبانی ، سنگر داری و دیده بانی است و این معنا نوعاً در خطوط مقدم و در مرزهای نزدیک به دشمن و بیگانه صورت می گیرد.۱۵ ولی می تـوان گـفـت کـه این مرزبانی و پاسداری منحصر در مرزهای جغرافیایی نیست و توسعه دارد و هـمـه ابـعـاد مـرزبـانـی از دین ـ اعم از بعد فکری و عقیدتی ، اجتماعی و سیاسی ، نظامی و دفاعی ـ را در بر می گیرد.

از روح ایـن مـرزبـانـی در روایـات بـا عـبـارت ((فـی سـبـیـل اللّه )) تـعـبـیـر آورده شـده اسـت . چـنـان کـه رسول خدا(ص ) فرمود:

کـُلُّ عـَمـَلٍ مـُنْقَطِعٌ عَنْ صاحِبِهِ اِذا ماتَ اِلَّا الْمُرابِطُ فی سَبیلِ اللّهِ فَاِنَّهُ یَنْمی لَهُ عَمَلُهُ وَ یَجْری عَلَیْهِ رِزْقُهُ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ.۱۶

هـر عـمـلی پـس از مـرگ صـاحـبـش از او جـدا مـی شـود، مـگـر عمل کسی که در راه خدا مرزبانی کند، عمل چنین کسی رشد می کند و تا روز قیامت روزی اش داده مـی شـود. امـام زمـان (عج ) نیز در نامه به شیخ مفید، خود را مرابط، مرزبان و مرزدار خوانده ، مرقوم می فرماید:

مِنْ عَبْدِ اللّهِ الْمُرابِطِ فی سَبیلِهِ.۱۷

(این نامه ) از بنده خداست ؛ بنده ای که مرزبان و مرزدار راه خداست .

پـاسـداری بـه مـفهوم مرزبانی دین و راه خدا در ابعاد مختلفی تجلّی می یابد و پاسدار راه خـدا بـایـد در هـمـه آن ابـعـاد بـه مرزبانی بپردازد. تحقق این حقیقت ، در جای خود به شناخت کامل دین و احاطه به همه جوانب آن است . از این رو، درپاره ای از روایات پاسداران راستین الهی این گونه توصیف شده اند. امام علی (ع ) می فرماید:

اِنَّما الْمُسْتَحْفَظُونَ لِدینِ اللّهِ هُمُ الَّذینَ اَقامُو الدّینَ وَ نَصَروهُ وَ حاطُوهُ مِنْ جَمیعِ جوانَبَهِ، وَ حَفِظُوهُ عَلی عِبادِاللّهِ وَ رَعَوْهُ.۱۸

هـمـانـا مـحافظان و نگهبانان دین خدا کسانی اند که دین را بر پای می دارند، آن را یاری مـی کـنـنـد و از جـمـیـع جـوانـب آن را حـفظ می کنند و آن را بر بندگان خدا نگهداری کرده ، مراعاتش می کنند.

عـلاوه بر آنچه درباره مرزبانی ذکر شده ، پاره ای از روایات نیز به مجاهدت با تمام تـوان و امـکـانـات پـرداخـتـه انـد و از ایـن دسـتـه روایـات مـی تـوان اسـتفاده کرد که این مرزبانی باید با تمام قوا صورت گیرد. همان حضرت پاسداری از دین را ثمره معرفت و سـرچـشـمه حکمت شمرده ((حِفْظُ الدّینِ ثَمَرَةُ الْمَعْرِفَةِ وَ رَاءْسُ الْحِکْمِةِ))۱۹ و کسی را که در راه پـاسداری به جهاز ارزشمند جهاد و شهادت در راه خدا مجهز شده ، از بهترین افراد معرفی کرده است :

خَیْرُ النّاسِ رَجُلٌ حَبَسَ نَفْسَهُ فی سَبیلِ اللّهِ یُجاهِدُوا اَعْداءَهُ یَلْتَمِسُ الْمَوْتَ اَوِ الْقَتْلَ فی مُصافِّهِ.۲۰

بـهـترین مردم کسی است که خویشتن را در راه خدا وقف کند و با دشمنان او به نبرد بر می خیزد و مرگ یا شهادت در میدان نبرد را آرزو می کند.

تـوصـیـه اسـلام ایـن اسـت کـه هـنـگـام تـزاحـم حـفـظ جـان و مال با یکدیگر، محافظت از جان بر مال مقدم گردد، ولی اگر میان دین و دیگر امور تزاحم واقـع شود، باید دین را مقدم داشت و دیگر امور را در پاسداری از آن نثار کرد. امام صادق (ع ) می فرماید: در ضمن سفارش امیرمؤ منان به اصحابش این گونه آمده است :

… اِذا حـَضـَرَتْ بـَلِیَّةٌ فـَاجـْعـَلوُا اَمـْوالَکـُمْ دُونَ اَنـْفـُسـِکـُمْ، وَ اِذا نَزَلَتْ نازِلَةٌ فَاجْعَلُوا اَنْفُسَکُمْ دُونَ دینِکُمْ؛ وَاعْلَمُوا اَنَّ الْهالِکَ مَنْ هَلَکَ دینُهُ وَالْحَریبُ مَنْ حُرِبَ دینُه .۲۱

هـرگاه بلایی فرا رسد، اموال خود را سپر جانتان سازید، ولی اگر حادثه ای (مربوط بـه دیـن ) رخ دهـد (کـه جـز بـا دادن جـان بـرطرف نشود) جان خود را فدای دینتان کنید و بـدانـیـد کـه هـلاک شـده کـسـی اسـت که دینش تباه شود و غارت زده کسی است که دینش را بربایند.

امـیرمؤ منان (ع )، جهاد فی سبیل اللّه را که مظهر تامّ پاسداری است ، دری از درهای بهشت شـمـرده که خداوند آن را به روی دوستان مخصوص خود می گشاید و بر قامت آنان که آن را خـوش نـداشـتـه ، تـرکـش مـی گـویـند، لباس ذلّت و خواری می پوشاند و به بلا و گرفتاری دچارشان می سازد.۲۲

آن حضرت اهل زمان خود را که در پاسداری از مرزهای کشور اسلامی شانه خالی می کردند سخت مورد نکوهش قرار داده ، می فرماید:

زشـت بـاد روی شـمـا و از انـدوه رهـایی نیابید که آماج تیر بلا شدید! به شما حمله می کـنـنـد، شما حمله نمی کنید؟! با شما می جنگند، شما نمی جنگید؟! این گونه معصیت خدا می شود و شما رضایت می دهید؟

وقـتی در تابستان فرمان حرکت به سوی دشمن می دهم ، می گویید هوا گرم است ، مهلت ده تـا سـوز گـرما بگذرد، و آنگاه که در زمستان فرمان جنگ می دهم ، می گویید هوا خیلی سـرد است بگذار سرما برود… وقتی از سرما و گرما می گریزید، به خدا سوگند که از شمشیر بیشتر خواهید گریخت .۲۳

پـاسـداری از مـرزهـای اسـلامـی بـه قـدری اهـمـیـت دارد کـه امـام سـجـاد(ع ) دعـایـی مـفصّل به مرزداران اختصاص داده و پاسداران را دعا کرده است و امور لازم در پاسداری را برای آنان از خداوند سبحان درخواست نموده است .۲۴

بیانات مقام معظم رهبری درباره حقیقت پاسداری

روح پـاسـداری در نـگـاه رهـبـر فـرزانـه انـقـلاب ، مـحـافـظت و حراست از دین و آرمانها و ارزشهای اسلامی ، با تمام توان و مجاهده ای خستگی ناپذیر و گذشتن از همه چیز در راه خداست . از این رو، می فرماید:

ایـن نـام [پـاسـدار از آغـاز تـاءسـیـس سپاه ]، هیچ معنای دیگری جز حفاظت و حراست با همه تـوان و بـا بـذل جـان در راه حـفـظ انقلاب نداشت . همه در خیابانها، پشت این سنگرها، در کـوچـه پس کوچه ها، دم دروازه ها، با سنگربندی ، با اسلحه در دست نگهداشتن ، با بی خـوابـی شـبـهـا و بـا دادن جـان ـ کـه آن روزهـا، چه قدر از بچه هایمان بی نام و نشان و مظلومانه جان دادند و کسی نفهمید.

…اصل و لُبّ قضیه هم در عنوان پاسداری ، این است که انسان حاضر باشد برای حراست از این انقلاب و از این نظام از خود بگذرد.۲۵

از خـود گـذشـتـن در نـگـاه مـقـام مـعـظـم رهـبـری ، کـلمـه سـهـل و مـمتنعی است که نیاز به تمرین و ممارست دارد. از این رو، معظم له درباره راه کار تحقق این حقیقت می فرماید:

از خـود گـذشـتـن … از هـمـین الآن و از همین لحظه شروع می شود. از خود گذشتگی از همین احـسـاسـی که در ذهن من و شماست ، شروع می شود، تا به آن جایی می رسد که انسان در میدان جنگ بتواند از جان خود هم بگذرد.

قـدم اول ، گـذشتن از یک چیز کمتر از جان ، از یک چیز کوچک ، از یک نام ، از یک نشان ، از یـک احـتـرام ، از یـک ارزش مـادّی ، از یـک خـانـه خـوب از یـک مـاشـیـن ، از یـک پول است . اگر توانستیم از اینها بگذریم ، از جان هم راحت تر می توانیم بگذریم .۲۶

جلوه هایی از حقیقت پاسداری

برخی از جلوه های حقیقت پاسداری در تاریخ اسلام عبارتند از:

الف . در عصر نبوی

حـقـیـقـت پـاسـداری و گـذشـتن از همه چیز در راه خدا در عصر نبوی تحوّلی عظیم در جامعه نـوپـای اسلامی آفرید و موجبات رشد و پیشرفت اسلام در جهان آن روز را فراهم ساخت . در آن دوران ، در پرتو تعالیم اسلامی ، مسلمانانی روییدند که جز نصرت دین اسلام و اِعـلای کـلمـه تـوحـیـد، آرمانی در سر نداشتند. آنان در پاسداری و یاری دین از همه هستی خـود بـه آسـانـی مـی گـذشتند و هنوز هم پس از قرنهای متمادی ، ذکر نام و وصف حماسه آفـریـنـی هـای آنان ، عطر دل انگیز ایمان ، جهاد، ایثار و فداکاری و شهادت طلبی را در فضای جامعه اسلامی پراکنده می سازد و روحی دوباره در کالبد جامعه می دمد.

حـقـیـقـت پـاسـداری در عـصـر نـبـوی در وجـود افـرادی هـمـچـون جـعـفـر طـیـّار، حـنـظـله غـسـیـل المـلائکـه ، سـلمـان ، ابـوذر و دیـگـر یـاران رسـول خـدا(ص ) بـروز کـرد و در راءس هـمـه آنـان حـضرت علی (ص ) قرار داشت که در عـرصـه هـای گـونـاگـون مـرزبـانـی از دیـن بـه شـایـسـتـگـی درخـشـیـد و مـدال افـتـخـار گـرفـت . از جـمـله ایـن مـدالها آیه شریفه ((وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابـْتـِغـاءَ مـَرْضـاتِ اللّهِ))۲۷ اسـت کـه در جـریـان ((لیـلة المـبـیـت )) در حـق آن حـضـرت نازل گردید.

ب . در عصر علوی

جـلوه پـاسداری در دوران حکومت امام علی (ع ) نیز در وجود افرادی همچون مالک اشتر، عمّار یـاسـر و… بـروز کـرد. آن حـضـرت در نامه خود به مردم مصر مالک را این گونه برای آنان توصیف می کند:

لا یـَنـامُ اَیـّامَ الْخـَوْفِ، وَ لا یـَنـْکُلُ عَنِ الْاَعْداءِ ساعاتِ الرَّوْعِ، اَشَدُّ عَلیَ الْفَجّارِ مِنْ حَریقِ النّارِ، وَ هُوَ مالِکُ بْنُ الْحارِثِ اَخوْ مِذْحَجٍ.۲۸

در روزهـای وحـشت نمی خوابد و در لحظه ترس از دشمن روی نمی گرداند، بر بدکاران از شعله های آتش تندتر است ، او مالک پسر حارث مِذْحَجی است .۲۹

آن حضرت می فرماید:

وَ لَعَمْری لَوْکُنّا نَاءْتی ما اَتَیْتُمْ، ما قامَ لِلدّین عَمُودٌ، وَلاَ اخْضَرَّ لِلاْ یمانِ عُودٌ.۳۰

بـه جـانـم سـوگـنـد! اگر ما در مبارزه مثل شما بودیم هرگز پایه ای برای دین استوار نمی ماند و شاخه ای از درخت ایمان سبز نمی گردید.

ج . در نهضت حسینی

مظهر تامّ حقیقت پاسداری از دین را در عاشورا و نهضت حسینی می توان سراغ گرفت . امام حسین (ع ) در این راه از تمام هستی خود گذشت . آن حضرت هنگام حرکت با خواندن خطبه ای کـه از زیـبـایـی مـرگ در راه خـدا برای جوانمردان سخن می گفت ، از افراد خواست هر کس شهادت طلب است و آمادگی بذل جان و خون دارد، همراه ما بیاید:۳۱

مَنْ کانَ باذِلاً فینا مُهْجَتَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنَا.۳۲

در یکی از نیایشهای امام حسین (ع ) در روز عاشورا چنین می خوانیم :

اِلهی وَ سَیّدی ! وَدِدْتُ اَنْ اُقْتَلَ وَ اُحیی سَبْعینَ اَلْفَ مَرَّةٍ فی طاعَتِکَ وَ مَحَبَّتِکَ، سِیَّما اِذا کانَ فی قَتْلی نُصْرَةُ دینِکَ وَ اِحْیاءُ اَمْرِکَ وَ حِفْظُ نامُوسِ شَرْعِکَ…۳۳

خدایا! دوست دارم که کشته شوم و زنده گردم ، هفتاد هزار بار، در راه طاعت و محبت تو، به خـصوص ‍ اگر در کشته شدنم نصرت دین تو و زنده شدن فرمانت و حفظ ناموس شریعت تو نهفته باشد.۳۴

اصـحـاب باوفای سید الشهدا(ع ) نیز جلوه هایی از همین حقیقت را در پاسداری از خود به نمایش گذاشتند که قلم از وصف آن عاجز است .

د. در انقلاب جهانی حضرت مهدی (ع )

هـمـیـن معنا در انقلاب مهدوی نیز بروز می کند. یاران امام زمان (ع ) به هنگام نبرد پروانه وار، شمع وجود حضرت را در میان می گیرند و از او محافظت می کنند ((یَحُفُّونَ بِهِ یَقُونَهُ بِاَنْفُسِهِمْ فِی الْحَرْبِ)).۳۵

آنان در پاسداری از دین و نبرد با دشمنان خدا همانند شیرانی هستند که از بیشه های خود بیرون آمده اند و هیچ چیز جلودارشان نخواهد بود. اگر اراده کنند کوهها را از جای خود بر می کنند و از موانع می گذرند و خاکریزهای دشمن را یکی پس از دیگری فتح می کنند.۳۶

آنـان پـاسـدارانـی اند که به تعبیر امام علی (ع ) ((لَمْ یَسْبِقْهُمُ الاَْوَّلُونَ وَ لا یُدْرِکْهُمُ الاْ خِرونَ))۳۷ نه از نسلهای گذشته کسی از آنان پیشی گرفته و نه از آیندگان کسی به مقام والای آنها می رسد.

ه‍ . در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

شـِعاعی از همان حقیقت که در مؤ منان راستین و ملازمان رکاب پیغمبر اکرم (ص )، امیرمؤ منان (ع )، اصحاب ابی عبداللّه الحسین و امام زمان (ع ) وجود داشت ، در جریان انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس بروز کرد و حماسه ها آفرید.

مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:

سـپـاهیان پاسدار، پاسداران انقلاب ، به حق خدا قسم حماسه های صدر اسلام را در ذهن ما تجدید می کنند! چهره های خاضع برای خدا، پیشانیهایی که در آن آثار عبادت است ، ناله هـای نـیـمه شب از ترس خدا با صدای دعا و مناجات در سنگرها و جانها و دلهای آماده برای فدا شدن در راه خدا، این است پاسدار…!۳۸

سـپـاه پـاسـداران انـقـلاب اسـلامـی در سـایـه روحیه انقلابی و معنویتی که از سرچشمه جوشان دل منوّر و روح مصفّای آن امام عارفان و قدوه صالحان ، پیوسته می جوشید و بیش از همه ، جوانان رزمنده و خالص سپاه و بسیج را سیراب می کرد، توانست نقش تعیین کننده ای را در رفـع حـمله ایادی استکبار به جمهوری اسلامی ایفا کند و در کنار ارتش و با به کـارگـیـری بـسـیـج مـردمـی ، درس تـلخی به دشمنان اسلام بدهد و حفظ و استمرار نظام جمهوری اسلامی را تضمین کند.۳۹

در یـک کـلام حـقـیـقـت پـاسـداری ، تداوم راه حضرت سید الشهدا(ع ) و یاران باوفایش در محافظت از دین و انقلاب است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز با چنین آرمان و انگیزه ای تشکیل شد. رهبر فرزانه انقلاب در این باره می فرماید:

آن روز کـه سـپاه پاسداران در کشور ما به وجود آمد، همه امیدها همین بود که سپاه رسالت [امـام ] حـسـیـن عـلیـه السـلام را بـه انـجام برساند و مسلّحانه از ارزشمندترین ارزشهای اسلام از بعد از صدر اسلام تاکنون پاسداری کند و از انقلاب ، اسلام و جمهوری اسلامی دفاع و حراست کند.۴۰

برای تحقق بخشیدن به این حقیقت ، باید حسین گونه بود، حسینی اندیشید و حسین وار پا به میدان پاسداری شد.

نتیجه گیری

از مجموعه آنچه گذشت می توان نتیجه گرفت :

۱٫ پاسداری در لغت به معنای محافظت و حراست است .

۲٫ مـحـافـظـت و حـراسـت مـصـادیـق مـتـعـددی دارد کـه حـفـظ جـان ، مال ، ناموس و آبرو، دین و آیین و نعمتهای الهی از آن جمله اند.

۳٫ پـاسـداری از دیـن و آیـیـن ، مرزهای اسلامی و سرحدّات کشور اسلامی از مصادیق بارز پـاسـداری اسـت و حـداقـل در سـه عـرصه فکری و عقیدتی ، اجتماعی و سیاسی و دفاعی بروز می کند.

۴٫ روح و حـقـیـقـت پـاسـداری ، مـحـافظت و حراست از دین و انقلاب با مشخصه هایی همچون ایمان ، جهاد، ایثار و از خود گذشتگی ، شهادت طلبی است .

۵ . اگـر ایـن حقیقت در ملّتی زنده شود، معجزه می آفریند و رشد و پیشرفت و شکوفایی را با خود به ارمغان می آورد.

۶ . روح پـاسـداری در نـگـاه رهـبـر مـعـظـم انـقـلاب نـیز حفاظت و حراست از دین و آرمانها و ارزشـهـای اسـلامـی بـا هـمـه تـوان و بـا بـذل جـان و مال است .

۷٫ حـقـیـقـت پـاسـداری حـداقـل در سـه عـرصه فکری و عقیدتی ، اجتماعی ـ سیاسی و بعد نظامی و دفاعی بروز می کند.

۸ . تاریخ اسلام ، سرشار است از جلوه های حقیقت پاسداری .

۹٫ شعاعی از حقیقت پاسداری در جریان انقلاب و دفاع مقدس بروز کرد.

۱۰٫ در یـک کلام حقیقت پاسداری ، تداوم بخشیدن به راه حضرت سید الشهدا(ع ) و یاران بـاوفـای آن حـضـرت اسـت و سـپـاه پـاسـداران انـقـلاب اسلامی با چنین آرمان و انگیزه ای تشکیل شده است .

۱۱٫ بـرای تـحـقـق ایـن حـقـیقت باید حسین گونه بود، حسینی اندیشید و حسین وار از دین و انقلاب پاسداری کرد.

پی نوشتها:

۲٫ سخنان مقام معظم رهبری به مناسبت روز پاسدار در تاریخ ۲۲/۸/۷۸٫

۳٫ نهج الفصاحه ، ابوالقاسم پاینده ، حدیث ۲۸۲۰٫

۴٫ همان ، حدیث حدیث ۲۱۰۴٫

۵٫ همان ، حدیث ۹۷٫

۶٫ شرح غررالحکم ، ج ۵ ، ص ۶۸٫

۷٫ وسائل الشیعه ، ج ۱۸، ص ۱۰۹٫

۸٫ همان ، ص ۱۰۴٫

۹٫ بحارالانوار، ج ۲، ص ۵٫

۱۰٫ امـروز، خـودروهـا و انـواع وسـایل جنگی زمینی ، هوایی ، دریایی پیشرفته و بسیار پیشرفته از مصادیق ((رباط الخیل )) شمرده می شوند.

۱۱٫ ر. ک . ترجمه تفسیر المیزان ، ج ۴، ص ۶۲٫

۱۲٫ میزان الحکمه ، ج ۲، ص ۱۳۳٫

۱۳٫ همان ، ص ۱۳۴٫

۱۴٫ الکافی ، کلینی ، ج ۸ ، ص ۳۸۱٫

۱۵٫ عصر زندگی ، محمد حکیمی ، ص ۳۱۱٫

۱۶٫ میزان الحکمه ، ج ۲، ص ۱۳۴٫

۱۷٫ ارشاد، شیخ مفید، ص ۴، چاپ بصیرتی ـ قم .

۱۸٫ شرح غرر الحکم ، ج ۳، ص ۹۵٫

۱۹٫ همان ، ص ۴۰۵٫

۲۰٫ مستدرک الوسائل ، ج ۱۱، ص ۱۷٫

۲۱٫ اصول کافی ، مترجم ، ج ۳، ص ۳۰۶٫

۲۲٫ ر. ک . نهج البلاغه ، محمد دشتی ، خطبه ۲۷٫

۲۳٫ همان .

۲۴٫ ر. ک . صحیفه سجادیه ، دعای ۲۷٫

۲۵٫ سخنان مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۹/۱۱/۶۹٫

۲۶٫ همان .

۲۷٫ بقره (۲)، آیه ۲۰۷٫ ۲۸٫ نهج البلاغه ، نامه ۳۸٫

۲۹٫ مِذْجَح نام قبیله مالک اشتر است .

۳۰٫ نهج البلاغه ، خطبه ۵۶٫

۳۱٫ پیام های عاشورا، جواد محدّثی ، ص ۱۳۹٫

۳۲٫ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۶۶٫

۳۳٫ معالی السبطین ، ج ۲، ص ۱۸٫

۳۴٫ پیام های عاشورا، ص ۱۴۲٫

۳۵٫ بحارالانوار، ج ۵۲ ، ص ۳۰۸٫

۳۶٫ ینابیع المودة ، ج ۳، ص ۹۵٫

۳۷٫ منتخب الاثر، ص ۱۶۶٫

منبع:پایگاه اطلاع رسانی حوزه