اصفهان شرق

شرق اصفهان، برخوردار از پیشینه‌ای پربار در پاسداشت آیین‌های عاشورایی

کدخبر: 201844
1399/06/04 در ساعت 22:15

به گزارش اصفهان شرق، باوجود کرونا بسیاری از مراسمات محرم در شرق اصفهان تعطیل و یا به صورت محدودتر انجام می شود ولی جا دارد در گزارشی ویژه یادی از سال ها قبل بکنیم.

همزمان با آغاز محرم الحرام، ماه عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع)، آیین‌های سوگواری بسیاری در هیات‌ها، حسینیه‌ها و تکایای استان اصفهان برپا می‌شود که در این میان برخی از آنها به علت‌ اجرای مناسکی خاص یا برخورداری از جایگاه ویژه‌ای بین مردم، در تاریخ منطقه ماندگار شدند.

بررسی اسناد تاریخی شرق اصفهان نشان می‌دهد که ساکنان این منطقه کهن همواره در فعالیت‌های دینی و مذهبی به ویژه در ایام محرم و صفر با مراسمی منحصر به فرد پیشتاز بوده‌اند؛ چنان‌که آیین‌های محرم در این خطه پس از سال‌ها همچنان پرشور و فراگیر اجرا و حتی سبب حضور دیگر هموطنان از سایر نقاط کشور می‌شود.

بخش بن‌رود و جلگه ورزنه، هرند، کوهپایه، تودشک، جرقویه علیا، جرقویه سفلی، هرند، برآن شمالی و جنوبی، زیار، کوهپایه، تودشک و سجزی از جمله مناطق شرقی و کویری اصفهان با جمعیتی نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر آیین‌ها و سنت‌هایی در ایام محرم دارند که «زار خاک» تاسوعا در روستای قورتان ورزنه و «شبیه‌سازی فرات و صحرای کربلا» در شهر هرند از معروف‌ترین آنها به شمار می‌رود.

«زار خاک» تاسوعا در روستای قورتان

شهر ۱۴ هزار نفری ورزنه در ۱۰۵ کیلومتری اصفهان، آخرین شهر ساحلی زاینده‌رود به شمار می‌رود که در نزدیکی تنها تالاب بین‌المللی و پایاب طولانی‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران زمین واقع شده است.

آیین زار خاک که از اصلی‌ترین مراسم محرم در خطه شرق اصفهان به شمار می‌رود، روز تاسوعا در قلعه تاریخی روستای قورتان از توابع این شهر برگزار می‌شود.

زار خاک به تدریج در گذر سال‌ها چنان جایگاهی یافته که حتی کسانی که سال‌هاست از روستا مهاجرت کرده و به شهرهای بزرگ‌تر رفته‌اند، برای مراسم خود را به تاسوعای قورتان می‌رسانند.

این آیین به شکل معمول از روز نخست تا دوازدهم محرم برگزار می‌شود اما تاسوعا روز اصلی برگزاری زار خاک به شمار می‌رود.

جمعیت بسیاری از پیر و جوان، مرد و زن عصر تاسوعا به میدان و خیابان اصلی روستا می‌آیند در ۲ دسته سید شال سبز و مردم عادی با زمزمه ذکرهایی زیر لب درحالی‌که شال‌های خود را تکان می‌دهند، به راه می‌افتند.


روز تاسوعا این آیین از صبح تا اذان ظهر ادامه دارد، ابتدا همه کوچه‌ها و خیابان‌های خاکی با آب شسته و سپس در میانه راه کاه پاشیده می‌شود تا جایی که کاه تمامی معابر را پر کند.

آیین با گرداندن شال‌ها آغاز می‌شود که به آن «شال‌گردانی» می‌گویند، سپس دسته سادات حرکت کرده و به دنبال آنها عموم مردم راه می‌افتند و تا کمی پیش از غروب آفتاب همه روستا را می‌پیمایند؛ در طول حرکت هر چند قدم دسته عزادار می‌نشیند، مشتی کاه بر سر می‌ریزد و سپس ادامه مسیر می‌دهد.

گفته می‌شود زار خاک پیشینه‌ای حدود ۱۲۰ ساله در این روستا دارد؛ اهالی روستا به ‌دلیل ارادتی که به حضرت امام حسین(ع) داشته و دارند، این آیین را به این شکل بنا نهاده‌اند.

یکی از ویژگی‌های این آیین آرامش و سکوت حاکم بر دسته در طول مسیر است؛ هنگام پیمودن این مسیر که تا ۲ ساعت به داراز می‌کشد، صدایی جز ذکر یا حسین (ع) به گوش نمی‌رسد و همین سکوت، اندوه فضا را چند برابر می‌کند.

از دیگر ویژگی‌های زار خاک توجه به سادات به عنوان صاحب عزای اصلی این روزهاست و یکبار حضور در آن کافی است تا هر سال غروب تاسوعا، اندوه آن روز و آن فضا را خاطرنشان کند.

 در آیینی دیگر و در ۱۳ محرم تجمع هیات‌های مذهبی شهر ورزنه در امامزاده زین العابدین (ع) را می‌توان به تماشا نشست که یاد اسرای کربلا و ستم‌های رفته بر اهل بیت (ع) را زنده می‌کند. 

از فرات نمادین هرند تا کربلای جرقویه

شهر هرند در ۸۵ کیلومتری شرق اصفهان از جمله کانون‌های اصلی عزاداری منطقه به شمار می‌رود که سوگواران زیادی را از دیگر مناطق شرقی به این شهر می‌کشاند، چنان‌که افزون‌بر ۲۵ هزار نفر در آیین‌های گوناگون آن حضور می‌یابند.

از جمله آیین‌ها شبیه‌سازی فرات و صحرای کربلا است که بیشتر صحنه‌های واقعه را به نمایش می‌گذارد و در قالب عزاداری از مکانی موسوم به قدس الحسین به سوی حسینیه این شهر ادامه می‌یابد.

تمامی ویژگی‌های صحرای کربلا از جمله کاروان‌ها، اسرا، رودخانه، شهیدان و سپاه یزید در این شبیه‌سازی به چشم می‌خورد و بیننده به فکر فرو می‌برد.

تجمع عصر عاشورا و تعزیه بزرگ اسرای کربلا از ساعت هشت صبح روز یازدهم محرم در خیابان اصلی هرند از دیگر جلوه‌های آیین‌های محرم در این شهر کویری شرق اصفهان است.

تعزیه‌خوانی در روز تاسوعا و عاشورا در دهستان رامشه روستای احمدآباد، همچنین شهر حسن‌آباد و روستای خارا در دهه نخست محرم نیز از برنامه‌های اصلی این خطه بوده که در کنار تجمع عاشورایی در گلستان شهدای حسن‌آباد و توزیع نذری حال و هوای خاصی به فضای شهر می‌بخشد.

عزارداران محمدآباد جرقویه سفلی نیز در حسینیه این شهر تجمع می‌کنند و غذای نذری به رسم هر سال در ستاد پذیرایی سیدالشهدا پخش می‌شود.

حرکت قافله نمادین کربلا و حضور شمر در بین قافله بخش دیگری از شبیه‌سازی قیام امام سوم شیعیان در شهر زیار شامل بیش از ۱۸ روستا است که به ویژه جوانانش در طول دهه نخست به برپایی دسته‌های عزاداری و هیات‌های محلی می‌پردازند.

فانوس گردانی در کوهپایه

فانوس گردانی در شام غریبان اصلی‌ترین آیین این خطه است و حرکت بزرگ عاشوراییان محله جبل و حرکت به سوی امامزاده شاه ناصر نیز جلوه خاصی دارد.

در دهه نخست محرم، هر روز به نام یکی از شهدای کربلا مراسم تعزیه‌خوانی سنتی در جوشقان از توابع این منطقه و حسینیه با قدمتی ۲۰۰ ساله برگزار می‌شود و عزاداران حسینی از شهرستان‌های مجاور نیز جزو میهمانان آن هستند.

روز دهم محرم نیز در شهر تودشک همه هیات‌های مذهبی این شهر با تجمع در آستان امامزاده قاسم، نماز ظهر عاشورا را اقامه می‌کنند.

عصر عاشورا نیز هیات اباعبدالله حسین (ع) به محله صادق آباد و حسینیه صاحب الزمان (عج) رفته و اجتماعی بزرگ از مریدان سالار شهیدان و یاران آن حضرت را تشکیل می‌دهند.

تجمع عزاداران براآن شمالی و جنوبی با حضور ۲۴ هیات 

عزاداری هفت روستای براآن جنوبی در قالب دسته‌های عزاداری از روز چهارم محرم و از روستای روران آغاز می‌شود و از آیین‌های قدیمی این منطقه به شمار می‌رود.

روستاهای روران، کروه، شیدان، زغمار، رحیم آباد، ازیران، هرمدان تا دهم محرم به صورت گردشی در روستاهای مجاور حضور یافته و به سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌پردازند که روران اولین روستا در روز چهارم و هرمدان آخرین روستا در روز دهم به عنوان میزبان عزاداران است.

سوگواران این منطقه در روز هشتم محرم در روستای حسین‌آباد، اسپارت و دسجا و روز تاسوعا در روستای جوزدان، دستگرد مار و کندلان تجمع می‌کنند؛ روز عاشورا نیز با حضور در روستای تیمیارت، برسیان و منشیان به سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.

عزاداران سیاه‌پوش روز یازدهم محرم در امامزاده محسن ابن الحسن چهار میان، با بازسازی حادثه کربلا سوگواری را به پایان می‌رسانند.

همچنین هزاران نفر از عزاداران حسینی در امامزاده چهار میان براآن شمالی با به حرکت درآوردن دسته‌های سینه‌زنی، زنجیر زنی و نوحه‌خوانی در قالب مراسمی باشکوه و نمادین با حضرت زینب (س) ابراز همدردی می‌کنند که پیشینه‌اش به نزدیک ۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.

مردم بیشتر این مناطق شرقی و کویری اصفهان که از گذشته‌های دور جزو ارادتمندان خاندان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) هستند، به کشاورزی اشتغال دارند.