نرگس سادات اصفا/ کارشناس روابط بین الملل

آیا اختلافات جدیدی که بین روسیه و آمریکا بر سر اوکراین پیش آمده است بر حل و فصل یکی از جدی ترین چالش محیط بین الملل فعلی، یعنی برنامه هسته ای ایران، تاثیر خواهد گذاشت؟ پاسخ کوتاه به این سوال مثبت خواهد بود، یعنی اختلاف این دو کشور بر سر اوکراین می تواند بر مذاکرات هسته ای ایران تاثیر بگذار و آن هم از نوع منفی.

مهلت توافقنامه موقت فعلی که بین ایران و ۱+۵ امضا شده است در ۲۰ جولای به سر می آید. در حال حاضر مذاکرات برای انعقاد یک توافقنامه دایمی که مسئله هسته ای ایران را یک بار برای همیشه حل و فصل نماید در جریان است.

همانگونه که اشاره شد مذاکرات با ایران توسط گروهی موسوم به «۵ به علاوه ۱» صورت می گیرد، که این شش کشور عبارتند از پنج عضو دایمی شورای امنیت به اضافه آلمان. برای اینکه این مذاکرات به نتیجه برسد لازم است که این شش کشور دارای مواضع واحد در قبال برنامه هسته ای ایران باشند. اما در شرایط فعلی که تحریم های گسترده ای از سوی چهار کشور از این شش کشور، یعنی آمریکا، انگلیس، فرانسه، و آلمان بر علیه یکی دیگر از کشورهای عضو گروه مذاکره کننده یعنی روسیه وضع و اجرا شده است اتخاذ مواضع مشترک در قبال مسئله هسته ای ایران می تواند بسیار دشوار باشد.

در این شرایط ایران هم ممکن است احساس کند که برای اعطای امتیازاتی در جهت حصول به توافق نهایی کمتر تحت فشار است. به علاوه، ایران با اطمینان از اینکه روسیه اجازه نخواهد داد رقبای غربیش تحریم های بیشتر و شدیدتری بر علیه این کشور وضع کنند، ممکن است احساس کند می تواند مذاکرات را ادامه ندهد.

گری سامور، هماهنگ کننده سابق کاخ سفید در زمینه کنترل تسلیحات، چند روز پیش عنوان نمود که این ترس وجود دارد که بحران اوکراین باعث پیچیده تر شدن مذاکرات هسته ای ایران گردد. وی که دوشنبه هفته گذشته در لندن سخنرانی می کرد پیش بینی نمود که اگر آمریکا و متحدانش به تحمیل تحریم های شدیدتر بر علیه روسیه ادامه دهند این امر «باعث خواهد شد که اختلاف نظر بین اعضای گروه ۱+۵ ، اگر نه به شکل واقعی، حداقل به شکل ظاهری تشدید گردد». اگر چنین اتفاقی بیفتد ایران ممکن است احساس کند که «می تواند مذاکرات هسته ای را بیش از این ادامه ندهد».

چنانچه روابط بین کاخ سفید و کرملین کاملا تیره شود، روسیه برای تلافی چندین گزینه دارد. اجازه دهید به سال ۲۰۱۰ بازگردیم، در این سال کرملین فروش سامانه دفاعی اس۳۰۰ را به ایران علیرغم دریافت پول آن لغو نمود. بنابراین، اگر روسیه واقعا بخواهد ضربه ای به آمریکا وارد کند یکی از کارهایی که می تواند انجام دهد آن است که موافقتنامه فروش سامانه اس۳۰۰ را دوباره احیا کند و این سامانه را در اختیار ایران قرار دهد.

همچنین تحریم های مالی که از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا بر علیه ایران وضع شده اند باعث کاهش صادرات نفت این کشور شده است. بنابراین یکی دیگر از کارهایی که روسیه می تواند برای فشار بر غرب انجام دهد آن است که نفت ایران را بخرد و سپس خود اقدام به فروش آن نماید و پول حاصل از فروش را به ایران منتقل کند. پس روسیه می تواند به ایران کمک کند که شدیدترین تحریم ها را دور بزند.

خلاصه آنکه بحران در روابط روسیه و آمریکا بر سر اوکراین می تواند نتایج گسترده ای در پی داشته باشد و به روابط این دو کشور در سایر مناطق هم سرایت کند. از جمله تاثیراتی که این بحران می تواند در پی داشته باشد پیچیده تر شدن مسئله هسته ای ایران و دشوارتر شدن حل و فصل این مسئله است.

به نظر میرسد ایالات متحده آمریکا از تغییر در روند پرونده هسته ای ایران احساس نگرانی می کند، چرا که وی در اظهارات گذشته خود و قبل از پیوستن کریمه به روسیه گفت: «امیدواریم آن‌چه در آینده در ارتباط با رفتار روسیه اتفاق می‌افتد، خطری برای این مذاکرات (هسته ای) ایجاد نکند.»

در مورد بحران اوکراین و تأثیر آن بر روند پرونده هسته ای بایستی گفت هر امکانی وجود دارد، برخی از کارشناسان در مورد اختلافات آمریکا و روسیه درباره بحران اوکراین معتقدند که اگر این مسئله تاثیر منفی بر روند مذاکرات هسته ای ایران نگذارد، بعید است تاثیر مثبتی داشته باشد. از طرفی وجه المصالحه اوکراین قرار دادن ایران و اعمال سخت گیری های بیشتر نیز دور از ذهن است چرا که روسیه زیر بار این مسائل نخواهد رفت.

البته نباید فراموش کنیم که بحراین اوکراین با بحرانی که مثلا سوریه آن را تجربه کرده است در ارتباط با ایران متفاوت است. ایران در رابطه با اوکراین بازیگر تعیین کننده ای نیست برخلاف بحران سوریه. در اینجا ایران با یک واسطه می تواند تأثیر گذار باشد و آن هم گزینه روسیه است. به نطر می رسد روسیه برای وارد آوردن بیشترین فشار بر غرب برای همراهی وی در مسائل اوکراین از «فرصت برنامه هسته ای ایران» حداکثر استفاده را می نماید و امکان این که پای مسئله هسته ای ایران را به این موضوع باز نماید دور از ذهن نیست، چرا که روسیه بازیگری است که همیشه در ارتباط با ایران منافع ملی خود را دنبال کرده است. روسیه در قطعنامه های ۶ گانه شورای امنیت علیه ایران سنگ تمام گذاشتند؛ قراردادهای نظامی خود با ایران را اجرا نکرده اند و آخرین مورد کنفرانس ژنو ۲ بود اینکه علیرغم گزارش هایی که روس ها اصرار میکردند، حتماً حضور ایران در مذاکرات صلح سوریه قطعی می شد اما این کار را نکرد. به همین خاطر ممکن است توافقات هسته ای ایران تحت الشعاع بده بستان های منفعت محور قدرت ها شود. چرا که آنها زمانی که پای منافع ملیشان در میان باشد از اهیچ روشی برای رسیدن به آن فروگذار نخواهند بود.

به نظر می رسد، بحران اوکراین می تواند فرصت مناسبی برای ایران در زمینه تامین انرژی کشورهای اروپای شرقی باشد. ۳۰ درصد از گاز مورد استفاده اروپا توسط روسیه و ۱۶ درصد از گاز مورد استفاده اروپا از طریق خط لوله ای که از اوکراین می گذرد تامین می شود. تحولات جاری اوکراین و همچنین اختلافات سال های گذشته روسیه با اوکراین و اتحادیه اروپا بر سر قیمت گاز صادراتی و قطع صادرات گاز به اروپا و اوکراین در سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ روسیه را به عنوان یک تولید کننده انرژی غیر قابل اعتماد مطرح نموده است. علاوه براین تحولات سیاسی و نظامی اخیر نیز به این وجهه نامناسب روسیه در اروپا افزوده است و جایگاه روسیه به عنوان یکی از تامین کنندگان اصلی انرژی اروپا به صورت جدی مورد تهدید قرار گرفته و منافع ملی روسیه به صورت بلند مورد به خطر افتاده است. وابستگی کشور های اروپای شرقی به گاز روسیه گسترده است و این کشورها نگران تحولات اخیر در زمینه تأمین انرژی هستند. ایران می تواند به عنوان یک تولید کننده انرژی قابل اتکاء و متعهد بر قراردادهای خود از فرصت به وجود آمده به بهترین نحو استفاده نماید و این مسئله اهمیت استراتژسک ایران را دوچندان می نماید و اگرچه یکی از معضلات جمهوری اسلامی ایران موضوع هسته ای و سیاست های منفعت طلبانه قدرت هاست اما نباید از فرصت های به وجود آمده نیز چشم پوشی کرد مانند آنچه در بحث انرژی مطرح شد.

منبع: صاحب نیوز