متخصص ژنتیک و تغذیه مطرح کرد؛
همه آنچه درباره آثار تراریختهها باید بدانید/ تراریخته آری یا خیر؟
محصولات تراریخته 20 سال است که در دنیا استفاده میشود و ایران هم به خاطر شرایط وارداتی که دارد، در معرض استفاده بوده و خواهد بود ولی این حق مردم است که بدانند چه میخورند.
به گزارش اصفهان شرق، از دیرباز تأمین مواد غذایی یکی از مهمترین مسائل زندگی بشر بوده و هست، مواد غذایی که انسان برای رفع گرسنگی و همچنین تأمین نیازهای اساسی خود از آن استفاده میکند و توقع دارد که این مواد غذایی او را در برابر بیماریها مصون نگه دارد و نه اینکه باعث بیماری در او شود.
در حال حاضر یکی از بحثهای نگرانکننده در بین مردم کشور، موضوع محصولات تراریخته یا دستکاری ژنتیکی که به اختصار به نام GMO شناخته میشود، است که برخی از متخصصان از این محصولات دفاع میکنند و برخی به مخالفت با این محصولات برخاستهاند، این در صورتی است که چندین سال است، ایران یکی از واردکنندگان محصولاتی مثل سویا، ذرت، پنبه و کلزای تراریخته است.
با وجود واردات این محصولات هیچ برچسب گذاری برای تشخیص این محصولات صورت نگرفته و مسؤولان هیچ ارزشی برای انتخاب مردم و تصمیمگیری مردم قائل نشدهاند، این در صورتی است که بسیاری از کشورهای اروپایی نه تنها اجازه کشت این محصول را ندادهاند بلکه واردات هم اگر داشته باشند با برچسبگذاری و اطلاعرسانی همراه است.
معراج پورحسین به عنوان یک متخصص تغذیه در این زمینه در گفتوگو با فارس اظهار کرد: جمعیت کره زمین در حال افزایش است و با جمعیت حاضر و این رشد جمعیتی انتظار میرود که در قرن 21 کره زمین به یک جمعیت 9 میلیارد نفری برسد، این 9 میلیارد نفر به غذا احتیاج دارند و باید نیازهای تغذیهای آنها تامین شود.
* زمینهای کشاورزی کارایی گذشته را ندارند
وی افزود: از طرفی میزان زمینهای کشاورزی یا بهرهدهی آنها به خاطر شرایط نامساعد محیطی و برداشتهای غیراصولی در حال کاهش است، بخشی از این زمینها برای جمعیتی که اضافه شده است تبدیل به خانه و کارخانه میشود و عملاً کارایی زمینها به خاطر تغییرات جوی، کم شدن بارشها، گرم شدن زمین و مسائل و مشکلات دیگر کاهش یافته و باعث کاهش میزان دسترسی انسان به میزان کافی و لازم مواد غذایی شده است.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: وقتی بحث تغذیه پیش میآید گاهی از سوءتغذیه صحبت میشود که فرد به مقدار کافی ویتامین و مواد مورد نیاز را دریافت نکرده است ولی گاهی به حداقلها هم باید راضی بود تا فرد از مرگ نجات پیدا بکند، در حال حاضر انسان به سمتی میرود که با تأمین حداقل نیاز غذایی خود در آینده با مشکل روبرو میشود.
* 30 درصد از محصولات کشاورزی در طی انتقال از بین میرود
وی با بیان اینکه حدود 20 الی 30 درصد از محصولات کشاورزی پس از برداشت در طی مراحل جابه جا کردن و قبل از مصرف دور ریز میشود، اذعان داشت: برای اینکه بتوانیم پاسخگوی نیازهای غذایی این جمعیت رو به رشد باشیم 3 راه پیش رو داریم، راه اول که پیشینه 13 هزار ساله دارد و انسان با روشهای اصلاح نژادی که انجام میداده و با آمیزش گونههای مختلف گیاهی یا جانوری با یکدیگر، برای رسیدن به محصول بهتر و بیشتر به روش سنتی در تلاش بوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره روش دوم بیان کرد: روش دوم استفاده از محصولات تراریخته است، انسان با اطلاعاتی که طی سالیان درازی در رابطه با دست ورزیهای ژنتیکی پیدا کرده است، به تغییراتی در ماده وراثتی بوتهها و موجودات اقدام کرده و تغییراتی را در آنها انجام داده است که محصولات بدست آمده از این موجودات را بهبود ببخشد.
وی با ذکر مثالی گفت: این تغییرات باعث افزایش محصول میشود، یا میتوان محصولی را بدست آورد که مثلاً به جای 100 لیتر آبی که قبلاً نیاز داشته است با 10 لیتر رشد کند، یا محصولی را که قبلاً نیاز به شرایط آب و هوایی و خاک مرغوب برای رشد داشته است، حالا میتوان آن را در زمینهایی با خاک شور هم کشت داد و یا محصولی را تولید کردند که مقاوم به آفات است و نیازی به آفت کشها ندارد، آفت کشهایی که خود باعث آلودگی محیط زیست، جانوران دریایی و مصرف کنندهها میشود و اینها می تواند به دنبال دستکاری ژنتیکی عملی شود.
پورحسین با اشاره به این که اصطلاح علمی Recombinant که در فارسی تراریخته یا نوترکیب ترجمه شده است، به معنی بازآرایی ژنها است، تصریح کرد: این یعنی محصولی با توالی ژنی را ایجاد کنیم که به طور طبیعی در طبیعت وجود نداشته است، برای ایجاد این ترکیب عملاً نیاز به ژنهایی از یک موجود دیگر است که این کار، سابقه زیادی دارد.
* انسولین دارویی که با روش بیوتکنولوژی تولید میشود
وی به عنوان مثال از انسولین یاد میکند و میگوید: انسولین یک ماده نوترکیب است و چندین سال است که مثل قدیم از انسولین حیوانی استفاده نمیشود، یعنی ژن انسولین را از سلولهای انسان برداشته و در یک باکتری قرار دادهاند، این باکتری که قبلاً انسولین را تولید نمیکرد در حال حاضر در خدمت انسان است و انسولین را در حد انبوه تولید میکند که باعث قیمت مناسب و تأمین کامل نیاز جهان به انسولین شده است.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: برای محصولات کشاورزی از سالها قبل همین کار را کردهاند که ژن مقاومت به یک آفت را در گیاه وارد میکنند و این باعث میشود این گیاه موادی تولید کند که آفات نتوانند به آن آسیبی برسانند، یا شرایطی را ایجاد میکنند که ارزش غذایی محصولی افزایش پیدا کند از نظر ویتامینها و عوامل دیگر، این کار طبیعتاً طبعاتی هم دارد زیرا در نظم حاکم بر جامعهای که گیاه در آن زیست میکند، دستکاری شده است.
*مبارزه آفتها برای بقا در محصولات
وی یکی از نگرانیها را این نکته دانست که در مسیر مبارزه با یک آفت که ممکن است با آفت دیگری رقابت داشته باشد و با از بین بردن آن، آفت دیگر میدان را بدست بگیرد و باعث مشکلاتی شود و اظهار داشت: حتی گفته میشود که این تغییرات باعث سرطانزا شدن این محصولات میشود و ژنهایی که وارد میکنند، ممکن است از این محصولات خارج و به محصولات دیگر هم وارد شود، یکی دیگر از نگرانیها این است که این محصولات از کنترل انسان خارج شود و برای انسان و محیط زیست مضر باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اعلام کرد: در جهت رفع این نگرانیها باید مؤسساتی وجود داشته باشند که در طی زمان و با بررسی دقیق به این نتیجه برسد که این محصولات تأثیرات سوء نداشته و یا مزیتهای آن بر مضراتش میچربد.
وی با بیان این که اعتقاد بر این است که با گذشت زمان گیاهانی که بهترین مقاومت را به شرایط نامساعد محیطی دارند، در رقابت برنده میشوند و بقیه در اقلیت قرار میگیرند، گفت: این سیر تکاملی در طبیعت اتفاق میافتد، دانشمندان بعد از یافتههای فردی به نام «گریگور مندل» که به عنوان پدر علم ژنتیک شناخته شده است، به این نتیجه رسیدند که منتظر این اتفاقات به صورت طبیعی در محیط زیست نباشند و با روشهایی که تحت عنوان روشهای مهندسی ژنتیک یا بیوتکنولوژی یا فناوری زیستی نامیده میشوند، به یک سلول یا موجود بهتری نسبت به موجود والدی برسند.
* بیش از 20 سال از تولید تراریخته میگذرد
پورحسین در ادامه عنوان کرد: محققان با تحقیقات خود به محصولات تراریخته دست یافتند و اولین معرفی رسمی این محصولات در دنیا در سال 1996 میلادی بوده است، امروزه بیش از 20 سال است آزمایشها و تستهای مورد نظر روی آن انجام شده و امروزه چند محصول مثل برنج، کلزا، سویا، پنبه، ذرت و محصولاتی از این قبیل به طور وسیع تولید میشود و اگر اغراق نباشد بعضی از محصولات مصرفی 90 تا 95 درصد منشأ تراریخته دارند و بسیاری از آنها استفاده میکنند.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان این که نباید مردم را از این محصولات ترساند، افزود: همچنین نباید به آنها اطمینان داد که این محصول هیچ مشکلی برای شما به وجود نمیآورد یا اینکه تمام سنین میتوانند از آن استفاده کنند، در ارتباط با این موضوع افراد مختلفی وارد شدند ولی باید مانع گسترش اطلاعات غلط شد، از پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی در اسفند 95 اعلام کردند که مجوز برای بیش از 40 محصول تراریخته توسط جهاد کشاورزی داده شده است و شروع کردند به تبیین سلامت این محصولات، در صورتی که گفته میشود مرکزی برای ارزیابی و تشخیص قطعی این محصولات در ایران وجود ندارد.
پورحسین ادامه داد: به موضوع تراریخته نباید با افراط یا تفریط نگاه کرد و نگاه سیاه یا سفید به آن داشت، تراریخته در کنار مزیتهایی که دارد نگرانیهایی هم دارد، برخی از این نگرانیها در حال حاضر بروز کرده است و برخی شاید در آینده بروز کند، بنابراین باید مثل تمام علوم، تحقیقات، تستها و آزمایشات روی محصولی که تولید میشود ادامه داشته باشد.
* ایران وارد کننده صد در صدی سویا، کلزا، پنبه و ذرت تراریخته است
وی با اشاره به مقالهای در دومین کنفرانس ملی دستاوردهای نوین در صنایع غذایی و تغذیه سالم که در 28 دی ماه 1396 در تهران برگزار شد و موضوع سخنرانی محصولات تراریخته و بررسی وضعیت این محصولات در ایران بود، تشریح کرد: بنده در این مقاله چند نکته را متذکر شدم، یکی اینکه در این موضوع از افراط و تفریط خودداری شود و این یک واقعیت است که جامعه با آن مواجه است، زیرا محصولات زیادی به عنوان مثال حدود 80 درصد سویا 64 درصد کل پنبه، 26 درصد ذرت، 24 درصد کلزا در دنیا تراریخته است و ایران از مبادی رسمی در حال واردات صد درصدی این موارد است.
* مردم باید تراریخته را بشناسند
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در ادامه اشاره کرد: این در حالی است که قیمت این محصولات به اندازه محصولات غیرتراریخته به مصرف کننده عرضه میشود در صورتیکه باید ارزانتر عرضه شود، باید به این موضوع علمی پرداخته و در مراکز علمی بررسی شود و در عین حال که آگاهیهای لازم در مورد احتمالهای ممکن از مصرف این محصولات به مردم داده شود و مردم خودشان در کنار مزایا، معایب را هم ببینند، زیرا این محصولات وارد کشور و توزیع می شود و اگر مردم را بترسانیم فقط یک ناامنی فکری ایجاد میشود ولی با آگاهی دادن میتوان تصمیم را به خود مردم واگذار کرد که متناسب با شرایط خودشان محصولات موردنظر خود را خریداری کنند.
وی بیان داشت: شاید بعد از آگاهی کسی به فکر این بیفتد که محصولی را خودش تولید کند یا مستقیماً از تولید کننده مطمئن بگیرد؛ ولی زمانی که شاید حدود 95 درصد روغنی که در کشور توزیع میشود تراریخته است، چه شرکتهای معروفی که سهامداران خارجی دارند و چه آنهایی که در ایران تولید میشود و بذر آن را وارد میکنند، نیاز است که آگاهانه با این مسأله برخورد کرد.
پورحسین خاطر نشان کرد: دومین نکته که متذکر شدم این بود که افراد غیرمتخصص نباید به این موضوع ورود کنند و جلوی پخش اطلاعات غلط گرفته شود، معتقدم باید تحقیقات بیشتری انجام شود و به نتایج تحقیقات هم بها داده و اطلاعات افراد درگیر بروز و فرصت آگاهی به مردم داده شود.
* مسؤولان به دنبال تأمین غذای جامعه از راه صحیح آن باشند
وی اضافه کرد: به خاطر اهمیت محصولات استراتژیکی که با توجه به امنیت غذایی و نیازی که جامعه دارد باید محققان دست به دست افراد قانون گذارحاکمیت بدهند و همه نگران باشند که باید نیازهای غذایی جمعیت کشور از راه درست تأمین شود.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اذعان کرد: واقعیت این است که این محصولات ضررهایی دارند ولی باید منافع و مضرات را در کنار هم سنجید و این فرآیند زمانبر است و با در نظر گرفتن جمیع نکات قوت و ضعف باید به آن پرداخته شود و تحقیقات روی آن ادامه داشته باشد.
وی در ادامه اعلام کرد: بنده دو طرح در دست شروع دارم که یکی امکان سنجش آگاهیهای مردم و نگرش مردم است که چقدر آگاهی دارند و به دنبال آن بتوانیم به مراجع تصمیمگیر اعلام کنیم که باید اطلاع رسانی بیشتری به شکلهای مختلف انجام شود و طرح دیگر این است که مراکزی را با دسترسی به تکنیکهایی راه اندازی کنیم که طبق صحبت مسؤولان این مراکز وجود ندارد که بتوان محصولات وارداتی بدون برچسب را تشخیص داد که تراریخته است یا نه و میزان تراریختگی آنها چقدر است.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان کرد: با پیگیری این طرحها در صدد هستیم تا بتوانیم مرکزی را در مرکز تحقیقات امنیت غذایی دانشکده تغذیه دانشگاه راه اندازی کنیم که سرویسهایی را در آنجا ارائه کنیم، در همین راستا صحبتهایی هم با سازمان جهاد کشاورزی انجام شده و پیگیر این مباحث هم هستیم.
وی همچنین در ادامه متذکر شد: از همان ابتدا که محققان روی این موضوع کار میکردند این نگرانی وجود داشت که با تولید یک محصول تراریخته ممکن است ژن آن به روشهای مختلفی مثل گردهافشانی، آبهای سطحی، حشرات یا… به محصولات ارگانیک هم منتقل شود، برای حل این موضوع راههایی بیان شد از جمله اینکه زمینهایی که تراریخته در آنها کشت میشود را جداسازی کنند و با فاصله قابل قبول از زمینهای دیگرکشت شوند.
* احتمال تأثیر محصولات ژنتیکی بر ساختار ژنتیک انسان وجود دارد
وی ادامه داد: حقیقت اینست که باید مردم را تغذیه کرد که از سوءتغذیه یا گرسنگی نمیرند تا اینکه نگران بود که 50 سال دیگر سرطانی برای فرد پیش بیاید که این هم یک احتمال است، احتمال این هم است که مصرف این محصولات بر ساختار ژنتیک و DNA انسان تأثیر بگذارد و باعث تغییر آن شود که نتایج آن در نسلهای آینده ظاهر خواهد شد، چون راه جایگزین کارآمدتری در حال حاضر وجود ندارد، نمیتوان استفاده از تراریختهها را کامل متوقف کرد زیرا به اندازه کافی محصول نداریم.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: تولیدکنندگان این محصولات ادعا میکنند با آزمایشات خود سلامت این محصولات را به اثبات رساندهاند و برخی هم میگویند مصرف این محصولات در دراز مدت حتی در نمونه حیوانی ممکن است و یا دیده شده است که مشکلاتی را ایجاد کرده است، بسیاری از محصولات پزشکی مثل انسولین و پروتئینهای متعدد با روش بیوتکنولوژی تولید میشود و در نتیجه همه جامعه به نحوی در رژیم غذایی خود از تراریخته استفاده میکنند.
* در روش سوم، در ژنوم خود سلول تغییر ایجاد میشود
وی خاطرنشان کرد: در روش سوم تحت عنوان ویرایش ژنومی در ژن خود گیاه یا سلول حیوانی تغییراتی انجام میدهند بدون اینکه ژن دیگری را از جای دیگر وارد سلول کنند، دستکاری صورت میگیرد، یکی از ایرادات به تراریختهها این است که امکان دارد، ژن آنتیبیوتیک مورد استفاده برای تولید تراریختهها وارد محیط و بدن انسان شود و او را به آنتیبیوتیکها مقاوم کند.
پورحسین خبر داد: تحقیقاتی برای روش سوم در دنیا در حال انجام است و محققان خوبی هم در ایران فعال هستند، اما بعضی اوقات شاید حمایت نشوند و گاهی شاید مشکلاتی پیش بیاید، اگر در بعضی از محصولات مجبوریم بذر تراریخته را وارد کنیم چرا این بذر را خودمان تولید نکنیم، هر وقت هم نخواستیم این بذر را کشت نکنیم، دیگر آن را تولید نمیکنیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان یادآور شد: در روش سوم دیگر ژنی را وارد سلول نمیکنند و فقط با تغییراتی که در ژنوم خود سلول میدهند آن را توانمندتر میکنند، توانمندتر از نظر اینکه تولید محصول را بالا ببرند و یا اینکه مقاوم باشد به آفت یا خشکسالی و شرایط محیطی دیگر، به عنوان مثال یکی از اولین محصولاتی که مجوز تولید گرفت، گوجه فرنگی بود که رسیده شدن آن را به تأخیر انداخته بودند.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اشاره کرد: در این میان برخی از کشورهای اروپایی اجازه کشت تراریخته را ندادند، شاید به خاطر این است که هنوز احساس نیاز نکردهاند، ولی عموماً در سوپرمارکتهای خود تنها بخشهای محدودی را به عنوان ارگانیک تابلوگذاری کردهاند و روی بقیه قفسهها چیزی ننوشتهاند، یعنی تضمینی نمیدهد که تراریخته در آن وجود نداشته باشد و خریدار باید با خواندن برچسب محصول تصمیم بگیرد، گاهاً علیرغم عدم مجوز تولید در این کشورها، اجازه تحقیقات و کارهای دانشگاهی داده میشود.
* انکار کشت تراریخته در ایران با وجود کشت این محصولات در شمال ایران
وی تصریح کرد: در ایران هم واردات داریم ولی اجازه کشت داده نمیشود هرچند که ظاهرا چند سال است برنجی در شمال کشور به صورت تراریخته کشت شده است که بعضیها انکار و بعضی هم تأیید میکنند، مجامع دانشگاهی و علمی در درجه اول وظیفه دارند، آگاهی پیدا کنند و در درجه دوم به مراجع تصمیمگیرنده آگاهی بدهند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اعلام کرد: بنابراین ما احساس وظیفه کردیم که چنین طرحهایی را راهاندازی کرده و اعلام کنیم ما چنین توانایی را داریم که به جهاد کشاورزی یا سیستمهای دیگر که درگیر هستند یا سازمان غذا و دارو یا حتی کارخانهداری که میخواهد بداند مواد اولیهای که خریداری میکند آیا مواد تراریخته در آن وجود دارد یا نه، حداقل بداند و آگاهانه تصمیم بگیرد و این یک واقعیتی است که باید به آن توجه شود.
وی ادامه داد: این کاری است که به دنبال آن هستیم و از اواخر سال گذشته شروع کردیم، اردیبهشت هم از طریق دانشگاه پیگیر شدیم و به عنوان مجری طرح به دنبال همین قضیه هستم که جاهایی را داشته باشیم که بتوانیم تراریخته بودن یا نبودن و درصد آن را در مواد غذایی با دقت و سرعت تشخیص دهیم.
پورحسین توصیه کرد: وقتی بذری به صورت قاچاق وارد کشور شده است فقط شخص رو جریمه نکنیم و بذرها را در اختیار کشاورز قرار دهیم، شاید این بذرها با سیاست خاصی برای آلوده کردن محصول دیگر کشاورزی وارد کشور شده است، تا به حال چندین مشکل دیگردر مورد دامها یا زنبورها و موارد دیگر داشتهایم که در مقاطع زمانی مختلف به دلیل عدم کنترل مناسب اتفاق افتاده است.
* کشورهای اروپایی به دنبال حفظ شناسنامه ژنتیکی خود هستند
وی متذکر شد: بذرها را در بسیاری از کشورهای اروپایی اجازه ورود نمیدهند، اگر ببینند و بگیرند جرم است و جریمه میکنند، واقعیت این است که آنها مانع آسیب به نژاد محصولاتشان میشوند، به دنبال این هستند که محصولاتشان تهدید و آلوده نشود و شناسنامه ژنتیکی که دارند حفظ شود.
دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان کرد: تصمیم گیریها در این موضوع بر عهده ما نیست، ما اطلاعاتی را باید در اختیار مسؤولان بگذاریم ولی در نهایت افراد مسؤول باید اقداماتی را انجام دهند، بالاخره علاوه بر این که خود و خانوادهشان جزعی از این جامعه هستند، در قبال همه جامعه هم مسؤول هستند، تا زمانی که اطلاع ندارند حرفی نیست ولی زمانی که ما اطلاعات را در اختیارشان میگذاریم و میگوییم ما میتوانیم این مواد را شناسایی کنیم و به شما اطلاعات بدهیم، اگر استفاده نکنند و بهره نگیرند دیگر نمیتوانند توجیهی داشته باشند.
وی افزود: هر محصولی که وارد میشود به خصوص اگر مواد اولیه یا بذر باشد که قرار است کشت داده شود باید آگاهانه وارد شود، اینها کارتلهای عظیمی را دارند و برای دنیا برنامهریزی میکنند و به دنبال سود خودشان هستند، طرفداران تراریخته هم میگویند چرا ما مصرف کننده تولیدات آنها باشیم که هر تغییر دیگری که احتمالاً دلشان میخواهد روی بذر بدهند، ما که وارد و مصرف میکنیم، چرا خودمان تولید نکنیم که حداقل مطمئن باشیم و بدانیم خودکفا هستیم و اگر روزی صادرات به ما را قطع کنند، ما از نظر منابع غذایی دچار مشکل نشویم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: علی رغم انکارها و یا تأییدهایی که وجود دارد مجوزهای زیادی برای واردات داده شده است، بعضاً بذرهای تراریخته در دست کشاورزان است و در حالی که آن را به عنوان بذر اصلاح شده میشناسند و از آن استقبال هم میکنند در حال کشت این محصولات هستند بدون اینکه از مضرات مورد ادعای آنها چیزی بدانند.
* مردم حق دارند نسبت به غذایی که میخورند، آگاه باشند
وی در پایان اظهارات خود بیان داشت: محصولات تراریخته 20 سال است که در دنیا استفاده میشود و ایران هم خواسته یا ناخواسته با توجه به شرایط وارداتی که دارد در معرض استفاده بوده و خواهد بود، بنابراین باید با این موضوع برخورد علمی و منطقی شود و مزایا و معایب آن را به مردم اطلاع داد تا آگاهانه تصمیم بگیرند و این حق مردم است که بدانند چه میخورند و در عین حال از تمام ظرفیت ارگانیک کشور استفاده شود و اگر مردم مطمئن باشند موادی ارگانیک است ترجیحاً (حتی با هزینه بیشتر) محصولات ارگانیک را مصرف خواهند کرد، ولی به هر صورت نباید اجازه تشویش اذهان عمومی توسط تریبونهای غیرمتخصص داده شود.