نام پرآوازه کهن دیار سپاهان با تکیه بر فرهنگ و تمدن دیرینه سال شهرستان‌های تاریخی و سرشار از میراثش، نصف جهان شده است، از تاریخ پر رمز و رازش در شمالی‌ترین خطه یعنی آران و بیدگل و کاشان تا جلوه‌های چشمه‌های زلال سمیرم در جنوب و جاذبه‌های برفی فریدن در غرب گرفته تا نخلستان‌های شرقی خور و بیابانک همه یک صدا نام بلند اصفهان را فریاد می‌کنند و نوای عشق بر آسمان زیباترین شهر خدا می‌نوازند، ولی در این میان جاذبه‌های شرق شهرستان اصفهان حکایت دیگری دارد.

زمانی که از شهر اصفهان به سمت شرق سرازیر شویم و از بخش‌های کویری شرق شهرستان اصفهان بازدید کنیم با دنیایی از میراث و تاریخ روبرو می‌شویم که هر شهر آن به اندازه برخی استان‌ها و حتی به قدر چندین شهر اروپا دارای ابنیه تاریخی است.

بخش «کوهپایه» که قدمتش به قبل از اسلام می‌رسد، نخستین منزلگاه سفر ما به محور گردشگری شرق اصفهان است، لهجه زیبای مردمان این دیار که بازمانده از زبان پهلوی ساسانی است خود گواهی صادق بر دیرینه سالی این دیار طلایی آفتاب و کویر است.

کاوش‌های صورت گرفته در گورستان‌های کوهپایه مبین وجود تمدنی به قدمت دوران هخامنشی و ساسانی در این دیار است که وجود اسامی کهن بر روستاهای بخش «بن رود» مانند: «پینارت ،تیمیارت،اسپینا،ایچی» و «فارفاآن» نیز در کنار لهجه مردمان «زفره» و جرقویه که گویشی اوستایی است، خود این حکایت را تأیید می‌کند.

 * سفر به دیار آب انبارها و بادگیرهای شرق اصفهان

شهر کوهپایه در 70 کیلومتری اصفهان، بین جاده اصفهان به نائین قرارگرفته که دارای 3 شهر کوهپایه و سجزی و تودشک و 3 دهستان با نام‌های «جبل»، «زفره» و «سیستان» ونیز 27 روستا و بیش از 400 مزرعه است که با 4 هزار کیلومترمربع مساحت و حدود 50 هزار نفر جمعیت و با ارتفاع 1750 متر از سطح دریا، با آب و هوای معتدل و خشک بر کرانه شرقی اصفهان قرار گرفته است.

بخش «بن رود» هم به مرکزیت شهر «ورزنه» دیگر بخش شرقی شهرستان اصفهان با 110 کیلومتر فاصله از مرکز و 2200 کیلومترمربع مساحت با دو دهستان به نام‌های «رودشت شرقی» و «گاو خونی» و بیش از 35 هزار نفر جمعیت و تابستان‌های گرم و زمستان سرد و 1470 متر ارتفاع از سطح دریا در همسایگی کوهپایه قرار دارد.

مسجد و منار «به رسیان» در 45 کیلومتری اصفهان در مسیر جاده شرق چشم‌انداز دیگری است که هر بیننده را مسحور خود می‌کند، این مناره 5 /34 متری دارای تزئینات آجری بسیار زیبا از زمان سلجوقی است که هر ساله گردشگران زیادی را به سمت به رسیان می‌کشاند.

در کوهپایه 3 قلعه از زمان ساسانی به نام‌های؛ «قلعه کهنه»، «قلعه حاج امین» و «قلعه شجاع» قرار دارد که قدیمی‌ترین ابنیه موجود در محور گردشگری شرق شهرستان اصفهان است، مسجد جامع کوهپایه هم بر روی شالوده یک دژ ساسانی ساخته‌شده که محراب فعلی آن ماده تاریخ 710 ه.ق را نشان می‌دهد.

مسجد «سادات» هرند نیز در سال 126 ه.ق ساخته‌شده و متعلق به سال‌های آخر خلافت امویان است، همچنین مسجد جامع هرند، خانه‌های تاریخی هرند، کاروان سرای عباسی کوهپایه، کاروانسرای سجزی، مساجد «آجری ،دلاور و تالار جشوقان» و مسجد جامع «زفره» که شاهکار هنرهای چوبی است، به همراه آب انبارها و بازارهای قدیمی در کوهپایه و هرند و زفره و نیز امام زادگان؛ «جبل ،فشارک،جزه» و کوهپایه دیگر ابنیه مهم تاریخی بخش کوهپایه را شامل می‌شود.

 * فرشتگان چادر سفید در شهر باستانی هزار ساله

مسجد جامع شهر «ورزنه» که بر روی بقایای یک آتشکده ساخته‌شده در زمان تیموریان احداث‌شده و به همراه پل قدیمی ورزنه که با 10 دهنه یا چشمه به طول 86 متر و عرض حدود 6/5 و ارتفاع 6 متر از سطح آب ساخته‌شده، مهم‌ترین ابنیه شهر دیدنی ورزنه را تشکیل می‌دهد، همچنین برج منزل «میرمیران» و دو خانه تاریخی به نام‌های یوسفی و غفوری دیگر دیدنی‌های ورزنه را شامل می‌شود.

اما زیباترین جاذبه شهر ورزنه چادرهای سفیدی است که زنان و دختران این شهر بر سر می‌کنند و جلوه زیبا و متفاوتی از حجاب اسلامی را به تماشا گذاشته و انعکاس جالبی در سطح دنیا داشته است که به دلیل شناخته نشدن توسط نامحرم و اتحاد و یک رنگی دختران وزنان این شهر همه از چادرهای سفید پنبه‌ای که خودشان می‌بافند و نسل اندر نسل اجدادشان بر سر می‌کردند و ریشه هزاران ساله در تاریخ دارد، بر سر می‌کنند.

آب انبارهای ورزنه نیز جلوه دیگری از تمدن تاریخی منطقه بن رود است که آب انبارهای حاج محمد جعفر، آب انبار مسجد جامع، آب انبار حاج میرزا را شامل می‌شود که در کنار بادگیرهای زیبایی که از بام‌های خانه‌های قدیمی ورزنه قد کشیدند، جلوه‌ای بی‌نظیر و خاص به شهر فرشت‌گان چادر سفید داده است.

بنای هزار ساله قلعه «قورتان» در 10 کیلومتری ورزنه، یکی دیگر از ابنیه میراثی منطقه است که 45 هزار متر مساحت دارد و برج و باروی شمالی آن 250 متر طول با 5 برج دیدبانی دارد و باروی جنوبی هم با همین مساحت و 5 برج دیگر ساخته‌شده که هر برج حدود 54 متر از دیگری فاصله دارد و جمعاً 14 برج دور تا دور این قلعه باستانی قد کشیدند.

این بنا در ساحل زاینده‌رود قرار دارد و ارتفاع حصار جنوبی از کف رودخانه 9 متر است که بر اثر طغیان در سال‌های پرآبی بخشی از دیوارهای قلعه فرو ریخته است.

روستاهای این منطقه در بهار مکان مناسب و خوش‌منظری برای گردشگرانی است که از اصفهان قصد دیار نائین کردند تا در کوهپایه‌های «سنگ زبر»، تودشک و «فشارک»، دمی استراحت کنند و در چشمه آب گرم «ورتون» که خواص درمانی دارد، تنی به آب بزنند.

یکی از جاذبه‌های خاص دشت ورزنه وجود چاه‌های «آرتزین» است که بدون وجود پمپ یا دستگاه‌های مکش آب با فشار از عمق زمین خارج می‌شود، علت این امر جغرافیا و توپوگرافی منطقه و کوهستانی و کویری در کنار هم بودند است و بیش از 10 حلقه از این چاه‌ها تاکنون در این منطقه شناسایی شده است.

 تالاب گاو خونی خاطره سراب آلود خشک‌سالی و بی‌تدبیری

تالاب بین‌المللی گاو خونی دیگر جاذبه دیدنی این دیار است که این سال‌ها چنان اسیر خشک‌سالی و بی مدیریتی شده که از معرفی آن هر اصفهان دوستی شرمسار می‌شود، این تالاب 47 هزار هکتاری که در جنوب شرقی اصفهان و در 30 کیلومتری ورزنه قرار دارد، هر بهار میزبان هزاران پرنده مهاجر بود و بیش از 50 کیلومتر عرض و 35 کیلومتر طول و یک متر عمق داشت که اکنون جز شوره زاری سراب آلود در بادهایی که شن و نمک به صورت آدمی می‌پاشند، چیزی از آن باقی نمانده است.

به گزارش فارس، این تالاب بین‌المللی در سال 1975 در کنوانسیون تالاب‌های جهان به ثبت رسیده که نقطه فرود زاینده‌رود است که با اختلاف ارتفاع 2747 متری نسبت به سرچشمه در زرد کوه به این نقطه نهایی می‌رسد.

تپه‌های ماسه‌ای هم جذبه‌ای دیگر از مناظر رویایی کویر در این منطقه است که در جنوب شرقی ورزنه و در 8 کیلومتری حسن‌آباد قابل مشاهده است و دارای پتانسیل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، موتورسواری و پرواز با «پاراگلایدر» و نیز شترسواری و اتومبیل‌رانی است که این تپه‌ها با بیش از 17 هزار هکتار از حسن‌آباد تا روستای «خارا» کشیده شده است.

این دیار کویری شعرا و فضلای زیادی را به جامعه علم و هنر ایران معرفی کرده است، سادات طباطبایی که در آسمان علم و فقاهت ایران می‌درخشند، از این دیار برخاستند.

ره توشه مسافران و گردشگران این دیار تولیدات کشاورزی بومی منطقه از قبیل انار و عناب و زعفران و فرآورده‌های لبنی است و تولیدات پشم و عبا بافی و بافت قالی نیز از مشاغل رایج در این دیار کویری است.

   گزارش از: مهدی رفائی