نگاهی به فعالیت رسانه‌های دیداری، شنیداری و مکتوب در جریان اصلاحات و تلاش‌های اخیر برخی از چهره‌های تندروی این جریان مبنی بر بازگشایی مجدد انجمن منحله روزنامه نگاران حاکی از فعالیت آنان جهت القای برخی تفکرات خاص است.

با روی کار آمدن دولت اصلاحات در سال 1376 فضای فعالیت، این مباحث را به روزنامه‌ها و مجلات زنجیره‌ای کشاند و حمله به اصول دینی و تمسخر مقدسات در این نشریات، اعتراض بسیاری از علما و روحانیون را به دنبال داشت.

گزارش پیش رو با بررسی آغاز فعالیت روزنامه‌های اصلاحات از ابتدا تا آخرین، در صدد واکاوی عملکرد مطبوعات در این جریان و همچنین نشان دادن فضای فکری آنان است و این در حالیست که روز گذشته در گزارش شماره یک منتشر شده به برخی دیگر از دلایل توقیف روزنامه‌های اصلاح‌طلبان پرداخته شد.

ذکر این نکته در ابتدا ضروری است که برخی عکس‌های موجود در گزارش پیش رو مرتبط با دلایل توقیف نبوده و صرفا کاربردی جز نشان دادن سر برگ روزنامه و یا تزیینی بودن نخواهد داشت.

شرق

روزنامه شرق، روزنامه اصلاح طلب ایران، که با پیش زمینه‌ای از فعالیت روزنامه نگاران اصلاح‌طلب در دهه هفتاد و انتشار نزدیک به دو سال به ضمیمه روزنامه همشهری و به سردبیری “محمد قوچانی” منتشر گردید.

اولین بار به مدت یک روز و در کنار روزنامه “یاس نو” پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم و بدلیل پوشش دادن خبر مربوط به نامه اعتراضی نمایندگان مجلس ششم توقیف شد.

در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۳۸۵ خبر توقیف شرق برای دومین بار، انتشار یافت که علت آن چاپ یک کاریکاتور روز پنجشنبه ۱۶ شهریور ۱۳۸۵ عنوان شد. در این کاریکاتور تصویری از یک خر در برابر یک اسب در صفحه شطرنج کشیده شده بود.

این روزنامه مجدداً در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۸۵ رفع توقیف شد. و پس از هشت ماه توقیف از سوی هیأت نظارت بر مطبوعات ، انتشار مجدد خود را از روز دوشنبه ۲۴ اردیبهشت از سرگرفت.

روزنامه شرق در ۱۵ مرداد ۱۳۸۶ بار دیگر به دستور هیأت نظارت بر مطبوعات توقیف شد. علت توقیف چاپ مصاحبه با ساقی قهرمان شاعر همجنسگرای ایرانی مقیم کانادا بود. شرق دوبار برای انتشار این مصاحبه بصورت غیر عمد، عذر خواهی کرد اما در نهایت توقیف گردید.
در اصل این روزنامه ۴ بار دور دوران فعالیت خود توقیف شد.

در پنجم مهر ۱۳۹۱، روزنامهٔ شرق به دلیل انتشار کاریکاتوری از هادی حیدری با عنوان چشم‌بندان؛ برای چهارمین بار توقیف شد. این کاریکاتور که صفی از افراد را درحال چشم‌بند زدن به یکدیگر نشان می‌داد؛ بنا بر حکم هیئت نظارت بر مطبوعات ایران، «توهین‌آمیز علیه رزمندگان اسلام» خوانده شد و برای مهدی رحمانیان مدیرمسئول این روزنامه به دلیل انتشار آن قرار بازداشت صادر شد.

سر انجام در 11 دی ۱۳۹۱، شرق انتشار خود را در تهران از سر گرفت. هیأت نظارت بر مطبوعات ایران دلیل توقیف روزنامه شرق را انتشار کاریکاتوری اعلام کرده بود که از نظر این هیأت “توهین به ایثارگران” تلقی می شد، اما هیأت منصفه مطبوعات این اتهام را وارد ندانست. هیأت نظارت بر مطبوعات روزنامه شرق را در عدم رعایت مصوبه شورای عالی امنیت ملی مجرم شناخته بود، اما دادگاه در این مورد هم حکم تبرئه صادر کرده است.

شهروند امروز

هفته نامه شهروند امروز فعالیت خود را از تیر۱۳۸۶ آغاز کرد و پس از انتشار هفتادمین شماره در ۱۵ آبان ۱۳۸۷ توقیف شد.

هیأت نظارت بر مطبوعات «غیر واقعی جلوه دادن برخی اقدامات دولت» را دلیل توقیف اعلام کرد اما در همان شماره، به جز مصاحبه با طهماسب مظاهری رئیس مستعفی بانک مرکزی در انتقاد از اقدامات دولت، مصاحبه جنجالی نیز با خانواده “آیت الله حسن لاهوتی” و دختران “هاشمی رفسنجانی” چاپ شد که برای اولین بار مسمومیت وی پس از دستگیری به حکم “اسدالله لاجوردی” را بر اساس گزارش پزشکی قانونی بیان کردند.

رئیس شورای سیاستگذاری هفته‌نامه “شهروند امروز” در دوره اول “محمد عطریانفر”، مدیرعامل آن “حمید عطریانفر” و سردبیر آن محمد قوچانی بود. دبیر تحریریه آن “رضا خجسته رحیمی” و دبیر اجرایی اش “اکبر منتجبی” بود.

روزنامه هم میهن

در دوره جدید انتشار روزنامه شرق، محمد قوچانی (سردبیر سابق) و محمد عطریانفر (رییس سابق شورای سیاست گذاری) از آن جدا شدند و به همراه بخشی از تحریریه سابق شرق به روزنامه تازه رفع توقیف شده هم میهن به مدیر مسؤولی غلامحسین کرباسچی رفتند.

روزنامه هم‌میهن که در سال ۸۵ رفع توقیف شده بود، در ۱۲ تیر ماه ۸۶ پس از ‏چند شماره انتشاره مجدد از سوی دادستان تهران به بهانه نقص در مراحل محاکمه غلامحسین کرباسچی‎ ‎مدیرمسؤول روزنامه هم‌میهن، باردیگر توقیف شد.‏

اعتماد ملی

روزنامهٔ اعتماد ملّی ارگان مطبوعاتی حزب اعتماد ملی به صاحب امتیازی “مهدی کروبی” و مدیر مسئولی “محمدجواد حق‌شناس” بود.
اولين شماره روزنامه اعتماد ملی با تيتر اول “مذاكرات هسته‌‏ای در بن‌‏بست” بر پيشخوان روزنامه‌‏ فروشی‌های كشور قرار گرفت.

انتشار مقاله‌ای از رسول منتجب‌نیا قائم مقام حزب اعتماد ملی در انتقاد از “محمود احمدی نژاد” این روزنامه را تا آستانه توقیف پیش برد.

وی در این مقاله نقل قول‌هایی به احمدی نژاد نسبت داده و از وی خواسته بود پیرامون صحت و سقم آن نقل قول‌ها پاسخ دهد. این مقاله با واکنش شدید حامیان دولت مواجه شد و منتجب نیا مدعی شد که مسئولان روزنامه بدون اطلاع وی آنرا چاپ کرده‌اند. دستگاه قضایی حکم جلب مدیر مسئول روزنامه را صادر کرد.

در ۲۶ مرداد ۱۳۸۸ عنوان شد که شب قبل این روزنامه در چاپ خانه به دستور نماینده دادستان تهران به طور موقت توقیف شد.

در شهریورماه ۱۳۸۸ شعبه ۱۳ بازپرسى كاركنان دولت به رياست “قاضی مقدمى”، برای “حسین کروبی” فرزند مهدی کروبی و محمد جواد حق شناس قرار کفالت صادر نمود.

اولین شکایت پرونده روزنامه اعتماد ملی مربوط به اردیبهشت سال ۸۵ و آخرین شکایت از این روزنامه بعد از انتخابات سال ۸۸ بود که به علت درج گزارشی در رابطه با راهپیمایی و تجمع تعدادی از هموطنان آذربایجانی مقابل مجلس شورای اسلامی به عنوان اولین شکایت از این روزنامه مطرح شد.

۱۳ مهرماه ۱۳۸۸ نیز روزنامه‌ «فرهنگ آشتی» به مدیرمسوولی “محمدمهدی امامی ناصری”، پس از سه‌ماه انتشار در دوره‌ جدید و همچنین روزنامه‌ «آرمان روابط عمومی» به مدیرمسوولی هوشمند سفیدی توقیف شدند. امتیاز روزنامه‌ «تحلیل روز» به مدیرمسوولی بهمن حاجات‌نیا چاپ شیراز نیز پس از انتشار ۷۵۶ شماره به‌دستور هیئت نظارت بر مطبوعات استان فارس با استناد به ماده‌ی ۶ قانون مطبوعات لغو شد.

روزنامه کلمه سبز

روزنامه‌ای به مدیریت و صاحب امتیازی “میرحسین موسوی” بود.

این روزنامه در ۱۲ اسفند ۱۳۸۷ از هیات نظارت بر مطبوعات کسب مجوز کرد نخستین شماره کلمه سبز در روز دوشنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۸ منتشر شد اما به دنبال وقایع پس از ۲۲ خرداد ۱۳۸۸، پس از ۲۲ شماره توقیف شد.

مغرب

روزنامه مغرب، روزنامه اصلاح‌طلب ایران بود، که به قلم جمعی از روزنامه‌نگاران اصلاح‌طلب از تاریخ ٣١ مرداد ١٣٩١ منتشر و بعد از چاپ تنها ٧٩ شماره مورخ ٧ آذر ١٣٩١ توقیف شد. این روزنامه پس از رفع توقیف، دوره دوم خود را از تاریخ ۵ اسفند ۱۳۹۱ آغاز کرد که در این دوره نیز تنها پس از چاپ ۱۵ شماره، لغو امتیاز شد.

اولین شماره روزنامهٔ «مغرب» در تاریخ ۳۱ مرداد ۱۳۹۱ با مدیرمسوولی مهدی امامی ناصری و سردبیری امیر موسی کاظمی در ۲۴ صفحه منتشر شد.

این روزنامه به عنوان «اولین روزنامه بین‌المللی صبح ایران» پیش از انتشار در سطح شهر تهران و برخی شهرستان‌های ایران تبلیغ‌های وسیعی انجام داده بود. مغرب، از آغاز انتشار خود، هر روز یک ضمیمه رایگان ۱۶ صفحه‌ای را نیز منتشر می‌کرد. ضمیمه‌های رایگان این روزنامه با عنوان‌های «سه و نیم» «چشمه» «تیمچه» «آدمک» «دریچه» و «گزارشگر» هرکدام حول محور موضوع‌های خاص سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منتشر می‌شدند.

بهار

روزنامهٔ بهار روزنامهٔ خبری – تحلیلی اصلاح‌طلب به مدیرمسئولی “سعید پورعزیزی” بود. اعضای تحریریه این روزنامه را تعدادی از خبرنگاران و نویسندگان سابق روزنامه‌های اعتماد ملی و سرمایه تشکیل می‌دهند.

این روزنامه در ۳۰ فروردین ۱۳۸۹ و بعد از انتشار ۷۶ شماره، توقیف شد.

روزنامه بهار تا ۱ آبان ۱۳۹۲ به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در این روز در پی چاپ مقالهٔ توهین‌آمیزی به علی بن ابی‌طالب، مسئولان روزنامه تصمیم به توقف چندروزه انتشار روزنامه گرفتند. این مطلب توهین‌آمیز در مقاله به نام «امام؛ پیشوای سیاسی یا الگوی ایمانی؟» به قلم “علی‌اصغر غروی” نوشته شده بود و مسئولان روزنامه بهار همزمان با توقف داوطلبانه چاپ روزنامه، دیدگاه نویسنده را ناهمسو با دیدگاه روزنامه اعلام کردند و از خوانندگان پوزش طلبیدند.

این رویداد با واکنش “بیژن نوباوه”، عضو هئیت رئیسه فعلی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی روبرو شد.

وی در روز ۵ آبان در مصاحبه‌ای اعلام کرده است انتشار این مطلب درست در روز عید غدیر نمی‌توانسته اتفاقی انجام شود و باید به ماهیت اصلی چنین رفتاری پی برده شود.

وی از تدوین نامه دعوت از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در صحن مجلس به منظور ارائه توضیحات در خصوص رفتار این روزنامه خبر داد و از ماموریت “علی مطهری”، عضو هیئت نظارت بر مطبوعات در خصوص پیگیری این موضوع خبر داد.

این روزنامه در روز ۲ آبان همان سال (۲۸ اکتبر ۲۰۱۳) با رای هیئت نظارت بر مطبوعات توقیف شد.

آسمان

روزنامه آسمان روزنامه صبح ایران که نخستین شماره آن در روز شنبه ۲۶ بهمن ۱۳۹۲ منتشر شد. این روزنامه، با تغییر وضعیت نشر هفته‌نامه‌ آسمان ایجاد شد.

“عباس بزرگمهر” صاحب امتیاز و مدیرمسئول، و محمد قوچانی سردبیر این روزنامه بودند البته این روزنامه نخستین روزنامه‌ای است که در دولت “دکتر حسن روحانی” مجوز انتشار دریافت کرد.

این روزنامه اصلاح‌طلب است و در شماره نخست خود علاوه بر چاپ عکسی تمام‌صفحه از رییس جمهور با تیتر «روحانی تنها نیست»، پیامی از  “محمد خاتمی” درباره انتشار این روزنامه درج کرد.

روزنامه یاد شده در شماره روز سه شنبه مورخ 29/11/1392 با انتشار مطلبی نوشته بود که حکم قصاص غیر انسانی است. متعاقب انتشار این مطلب سرپرست دادسرای فرهنگ و رسانه علیه مدیر مسئول این روزنامه اعلام جرم کرد و خواستار توقف انتشار آن شد. در پی ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی دادسرای فرهنگ و رسانه ، بازپرس پرونده پس از رسیدگی دستور توقیف این روزنامه را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر و ابلاغ کرد. این گزارش هم چنین حاکیست که مدیر مسئول این روزنامه نیز تحت تعقیب قضایی قرار گرفته است.

عباس بزرگمهر مدیر مسئول روزنامه توقیف شده  آسمان که اول اسفند ماه جاری توسط بازپرس شعبه ۱۲ دادسرای فرهنگ و رسانه به اتهام نشر مطالب خلاف موازین اسلامی و توهین به مقدسات بازداشت شده بود، 4 اسفند ماه آزاد شد.

این در حالیست که یکی از اعضای هیئت نظارت بر مطبوعات از برگزاری دادگاه روزنامه مذکور برای پس از تعطیلات نوروزی خبر داده است.

و در پایان نکته جالب توجه آنجایی است پس از تعطیلی روزنامه آسمان به اتهام اهانت به احکام شریعت اسلام، در جلسه اصلاح طلبان مقرر شده تا دیداری با علی ربیعی داشته و از وی بخواهند “روزنامه خورشید” را که در حال حاضر تعطیل است در اختیار آنها بگذارد.

گزارش: نیره ساری

منبع: باشگاه خبرنگاران