سرویس گفتگو- مجید طلایی/ همانطور که نوروز یک فرهنگ ایرانی است توجه به مناسبات اهل بیت (علیهم السلام) هم جزیی مهم از فرهنگ ایرانی هاست؛ از این رو مسلم است که مردم شریف ایران اسلامی در ایام نوروز رعایت عزای حضرت صدیقه شهیده (سلام الله علیها) را می نمایند و مطرح کردن این موضوع صرفا به جهت یادآوری و تذکر است.

دکتر احمد مسائلی عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد خمینی شهر و دارای مدرک دکتری علوم قرآن از دانشگاه علوم قرآن و حدیث شهر ری است. او سابقه تدریس در دانشگاه های صنعتی اصفهان، اصفهان، معارف قرآنی اصفهان، مرکز آموزش مدیریت دولتی شعبه تهران و دانشگاه های آزاد نائین، خمینی شهر و فلاورجان را دارد.

از دیگر سوابق او می توان به تالیف هفت کتاب و پنج مقاله علمی پژوهشی ISC در موضوعات دینی و شرکت در جبهه های حق علیه باطل در لشگر ۱۴ عملیاتی امام حسین(علیه السلام) در دفاع مقدس اشاره کرد.

 آیا از عید نوروز در روایات تحت عنوان “عید” یاد شده است، یا عید نوروز صرفا به عنوان یک سنت پسندیده  ایرانی مورد تائید اسلام است؟

دکتر مسائلی- مراجع و علمای گذشته دیدگاهشان این است که دو عید بیشتر نداریم، عید قربان و عید فطر و اینکه آیا عید دیگری هم داریم به نام عید نوروز نیاز به بحث فقهی است و در این مورد اختلاف است.

 عده ای نیز می گویند آیا آنچه که در روایت معروف «معلی بن خنیس» است همان نوروز است؟ باز هم اینجا مورد اختلاف است که عده ای می گویند بله، و عده ای می گویند نه، عده ای نیز می گویند با توجه به اینکه اهل بیت (علیهم السلام) هم فرمودند، آیا زمانش همان زمان است؟ یعنی، همان شروع فصل گرماست یا زمان دیگری است؟ که این نیز مورد اختلاف است.

ایرانیان دو جشن بیشتر نداشتند، جشن نوروز و دیگری جشن مهرگان. هنگامی که شروع فصل سرما بود یک جشن می گرفتند  به نام مهرگان، و بعد ابتدای فصل گرما جشنی می گرفتند به نام نوروز، که این مورد اختلاف است که آیا زمانی که در روایت امام صادق (علیه السلام) آمده همین زمان است یا زمان دیگری است.

 آنچه مسلم است این است که عید نوروز یک رسم ایرانی است و اینکه نوروز از منظر دینی “عید”  است یا نه، مورد اختلاف است، حالا سوال این است که آیا نوروز به عنوان یک سنت پسندیده مورد تایید اسلام است یا نه؟

– البته اینکه به عنوان یک “عید” آیا مورد تایید نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار گرفته یا نه مورد اختلاف است و این اختلافات یک بحث علمی است که باید در جای خود به آن پرداخته شود، و اینجا بهتر است بیشتر به سنت های نوروز بپردازیم، سنت های آن خوب است، دید و بازدید و مسافرت و …، که این سنت ها خوب است.

 معنای احسن حال چیست؟

– یعنی بهترین مقامات قرب الهی.

 یعنی مصداق آن مشخص نشده است؟

– مصداق آن در بحث توجه به خدا، در بالاترین سطح توجه به خدا، در بحث کمک به هم نوع، در بالاترین سطح کمک به هم نوع، یعنی در جمیع احوال، در کمک به فقرا، توجه به مشکلات مسلمان ها در بالاترین سطح، بالاترین مرحله توکل، صبر، توجه به خدا، یقین و … این می شود احسن الحال.

 آیا بحث مقدرات در آن است، یعنی شخص آرزوی خوبی برای خودش بکند؟

– خداوند هرچه مقّدر می کند خوب است آدم باید خودش بخواهد که شامل قضای خوب شود، مقدرات همه اش خوب است.

 گاهی ممکن است رد پای خرافات را در رسومات ایرانی ببینیم، ممکن است برخی رسم و سنت اصیل نباشد، و برخی رسوم دیگر ممکن است که به مرور زمان تغییر کرده باشد و به شکل جدید در آمده باشد، از بارزترین آن ها چهارشنبه سوری و سیزده بدر است، سوال این است که شکل گیری این رسومات ریشه در کجا دارد؟ و این شیوه ای که امروز برگزار می شود شکل مطلوب آن است؟ و اگر نیست راهکار رسیدن به شکل مطلوب چیست؟

– در مورد سیزده بدر فقط یک مسئله خرافی داریم و آن هم بحث نحوست آن است عده ای اعتقاد دارند سیزده نحس است و باید از خانه بیرون رفت. نحوست سیزده یک خرافات است حالا دین باید چگونه با فرهنگ یک جامعه برخورد کند؟

دین با چهار نوع از سنت ها مخالفت می کند:

 اول: آنهایی که با فطرت مخالف باشد.

 دوم: با احکام شرعی در تعارض باشد.

 سوم: اینکه مبنای خرافی داشته باشد.

 و چهارم: اینکه نشانه ای از آئین باطل باشد.

در سیره رسول الله(صلی الله علیه و آله) هم داریم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با همه آئین هایی که در عربستان یا ایران بود مبارزه نکرد و می بینیم که رسومی که جنبه عقلایی داشته باشد و با فطرت موافق باشد را رد نمی کند. حالا ما باید ببینیم کجاها با این آئین هایی که داریم برگزار می کنیم مصداق پیدا می کند یعنی این یک اصل کلی است.

ما آیه ای داریم که بر اساس آن می توانیم رفتن به سیزده بدر و به طبیعت را یک ثواب بدانیم. رفتن به طبیعت می تواند مصداق “سیروا فی الارض” باشد و از این جهت جنبه عقلایی پیدا می کند و می توان مبنای ثواب برای آن دانست ولی رفتن بیرون به بهانه نحوست یک خرافات است.

در بحث چهارشنبه سوری هم اگر جنبه عقلانی و شرعی نداشته باشد خرافات است.

 از لحاظ تاریخی مبانی چهارشنبه سوری چیست؟

– چون در زمان گذشته آتش را مقدس می دانستند و گرامی می داشتند، این رسم می توانسته مبنایی برای یادآوری تقدس آتش باشد ولی امروز اینگونه نیست؛ یعنی دیگر عرف جامعه تقدسی برای آتش قائل نیست. ولی اگر جنبه عقلانی و شرعی نداشته باشد خرافات است.

 ما می توانیم رسمی را در کنار سیزده بدر جعل کنیم که دیگر این مشکل را نداشته باشیم، مثلا یک روز دیگر را تبلیغ کنیم و بگوییم در این روز بیرون برویم؟

– اینجا مشکلی پیدا می کنیم و آن مخالفت با فرهنگ عرفی مردم است، ما باید یک کار فرهنگی انجام دهیم که با این انگیزه (رفع نحوست سیزده) بیرون نیایند.

 می توان مبنای خرافی را با فرهنگ سازی از آن گرفت؟ و فرهنگ مردم یا تصورات مردم را با فرهنگ سازی عوض کرد؟

– بله با کتاب نوشتن و صحبت های رادیو و تلویزیون می توان. البته الآن هم دارد انجام می شود و اگر از اکثر مردم بپرسید به خاطر چه بیرون می روید، کم پیدا می شود که بگویند چون نحس است بیرون می رویم.

مثل یک چاقو می ماند بستگی به نوع استفاده دارد. این رسوم هم ممکن است از دوره ای شروع شده باشد، در حال حاضر اینکه به عنوان یک نماد باطل باشد این جوری نیست.

 نظرتان در مورد خانه تکانی چیست؟

– مصداق همان “النظافة من الایمان” است، اما اینکه فقط بگذاریم برای ایام نوروز درست نیست و بهتر است در بقیه ایام سال هم به مرور به خانه تکانی بپردازیم. من خودم هم به خانواده کمک می کنم.

 در مورد صله رحم و ظرافت هایی که در نوروز رعایت می شود به طور مثال (رعایت ترتیب بزرگتر و کوچکتر در دید و بازدیدها) نظر شما چیست؟

– مهمترین نکته در اینجا این است که اسلام طرفدار اجتماعی بودن و ارتباط با دیگران است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) با هرکس روبرو می شدند به او سلام می کردند. یکی از سنت هایی که در عید است و بسیار خوب است همین دید و بازدیدها ست.

در مورد اینکه ترتیب بزرگتر و کوچکتر را فرمودید این در سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود که ایشان می فرمودند کوچکتر به بزرگتر سلام کند و یا اینکه سواره به پیاده سلام کند و این ترتیب وجود داشته است.

در مورد عیدی دادن آن هم بحث خوبی است و عیدی دادن سنت خوبی است در صورتی که باعث تبعیض نشود یا مبالغش به صورتی نباشد که افرادی احساس حقارت کنند. طوری باشد که در توان نوع افراد باشد.

 شروع سال نو در اماکن زیارتی مانند حرم امام رضا(علیه السلام) یا قبور مطهر شهدا که مورد توجه مردم است چه برکاتی می تواند داشته باشد؟

– پیوند مبارکی است؛ شروع طبیعت و شروع تولد جدیدی برای انسان که خوب است این آغاز با توکل به خدا و توسل به اهل بیت باشد.

این باعث می شود، همانطور که جسم آدم دارد شکفته می شود، روح انسان نیز شکفته شود.

 امام زمان لقبی دارند به نام ربیع الانام (بهار انسان ها) وجه تسمیه این نام چیست؟ چه اتفاقی قرار است بیفتد یا افتاده است که از حضرت به عنوان بهار انسان ها یاد شده است؟

– شکوفایی در دوره طلایی بشریت در عصر ظهور است و اینکه در آن عصر، تمام استعدادهای بشریت شکوفا می شود.

 بهار فصل شکوفایی است و این برمی گردد به اینکه عصر شکوفایی و طلایی بشریت عصر ظهور است.

بشر در دوره های قبل به رشد نهایی نرسیده است و در عصر ظهور زمینه برای نوع انسان ها فراهم است و  نوع انسان ها پیشرفت و رشد خواهند کرد. علم هم در زمان ظهور کامل می شود.

 با توجه به شرایط اقتصادی کشور و بحث اقتصاد مقاومتی که مطرح است و اینکه اکثریت مردم ما قشر متوسط و روبه پائین جامعه هستند و در شب عید با مبالغ سنگینی روبرو می شوند چه در خرید عید و چه پذیرایی از مهمان ها از نظر شما باید نحوه رفت و آمد مردم  به چه صورتی باشد که در عین حال هم عید خوبی داشته باشند و هم دچار مصرف گرایی نشوند؟

– یک فرهنگ سازی نیاز داریم که اگر نزدیک عید شد و چیزی نیاز نداریم الزاما خریدی اتفاق نیفتد. به طور مثال وقتی شخصی لباس خوبی دارد چه دلیلی دارد که حتما باید برود لباس بخرد؟

 یکی از محورهای اقتصاد مقاوتی صرفه جویی است و یکی از راهکارهای رسیدن به آن، این است که ما توجه بکنیم به این نکته که اگر به چیزی نیاز نداریم خرید نکنیم.

 بر این اساس اینکه حتما باید در ایام عید چیزی را جدید کنیم خلاف رسیدن به اقتصاد مقاومتی است، اگر انسان لباسی دارد که پوشیدنش مشکلی ندارد الزاماً خرید جدیدی اتفاق نیفتد که این هم از خیلی فشارها کم می کند.

عده ای آرزو می کنند که عید نشود چون فشارهای مالی زیاد است، فشارهای بی مورد به برخی افراد مبنایی ندارد و در سیره اهل بیت(علیهم السلام) هم نیست و در فرهنگ اهل بیت تا جایی که چیزی قابل استفاده و مفید و در شانشان باشد از آن استفاده می کنند در صورتی که فرهنگ مصرف گرایی ما در عید زیاد است و بحث اصراف و تبذیر هم ممکن است پیش بیاید.

 اگر به این نکته پرداخته شود بسیار خوب است که این فرهنگ مبنای عقلانی ندارد.

 نکته بعدی هم بحث افرادی است که با آنها رفت و آمد می کنیم و باید نوع پذیرایی ها و توان افراد را در نظر بگیریم. اینکه حتما آجیل یا چند نوع شیرینی باشد نیاز نیست و می تواند از مصداق اصراف باشد این باعث رقابت در بین مردم در پذیرایی ها می شود.

 نظرتان در مورد نام گذاری سال ها به نام یکی از حیوانات چیست؟

– این مبنایی ندارد، ریشه آن به داستان های چینی، ترکی و هندی برمی گردد و مبنای علمی ندارد.

مثلا ایرانی ها فکر می کردند که زمین توسط این حیوان ها حمل می شود یا خداوند می خواسته مراقب هایی برای انسان ها بگذارد که حیوان ها را یکی یکی گذاشته برای این کار.

مبنای محاسبه هم به این صورت است که سال خورشیدی را منهای ۶ تقسیم بر ۱۲ می کنید باقیمانده را هر چی آمد این حیوانات ردیفی دارد که بر اساس آن مشخص می شود و مبنای علمی ندارد و کاملا افسانه است.

 در زمینه نامگذاری های سالانه توسط مقام معظم رهبری آن چیزی که ما با آن مواجه هستیم این نکته است که فقط به زدن بنرهای تبلیغاتی اکتفا می شود به نظر شما چه کارهایی می توان انجام داد که از حالت شعاری بیشتر در سطح مردم خارج شود و به عنوان یک مطالبه عمومی مطرح شود؟ این فرهنگ سازی وظیفه کیست ؟

– باید قبل از اینکه رهبری اعلام کنند آمادگی عمومی ایجاد شود در ارگان هایی که سیاست هایی را دارند مثل مرکز استراتژیک تشخیص مصلحت، دو سه ماه قبل کار علمی و پژوهشی انجام دهند و بعد که رهبری اعلام کردند آنها بحث های علمی را ارائه دهند نه اینکه بعد از اعلام تازه بخواهیم با همایش راهکارها را بررسی کنیم. البته مواردی مانند مصرف تولیدات داخلی و صرفه جویی و … را می توان در سطح مردم فرهنگ سازی کرد، ولی چهارچوب کلی اش باید از طریق کسانی که سکان دارهای اصلی کشور هستند مشخص  شود.

 آیا برگزاری جشن نوروز به شکل بین المللی و با دعوت از کشورهایی که آنها هم این رسم را دارند، می تواند باعث هم افزایی شود یا مثل جشن های دو هزار و پانصد ساله زمان پهلوی نمادی از تجمل گرایی است؟

– فرهنگ پهلوی فرهنگ فاسد بود، وقتی کسی نوکر غرب باشد، فرهنگش فاسد و منحط باشد نتیجه اش می شود جشن های دوهزار پانصد ساله.

 قرار نیست جشن نوروز مثل آن جشن ها باشد. ولی جشن نوروز می تواند باعث تعامل فرهنگی شود. ما می خواهیم سنت های خوبمان را تبلیغ کنیم و جشن نوروز باعث ایجاد علقه بین کشورها می شود و باعث اتحاد در کشورها می شود. برخی کشورها و ادیان هم که مسلمان نیستند عید می گیرند و این عید می تواند تعاملات خوبی را برای ما ایجاد کند.

 اما معمولا این جشن ها با هزینه های هنگفتی همراه است.

– اصراف و تبذیر نباید بشود، ولی شما منفعت آن را دست کم نگیرید، وقتی که این کشورها با هم احساس برادری و هم خانواده بودن می کنند این خیلی ارزشمند است.

– تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.