به گزارش اصفهان شرق، روستای قورتان مرکز دهستان گاوخونی از توابع بخش بن رود (ورزنه) است و لازم به ذکر است که بدانید از پیدایش قورتان تاریخ دقیق و درستی دردست نیست اما به گواهی نام ها و محل هایی که وجود دارند قدمت این روستابه سالهای 421- 439میلادی که زمان حکومت بهرام پنجم بوده برمی گردد.

با پیداشدن بقایای ظروف سفالی در شرق روستا و در کنار زمین های کشاورزی حاشیه رودخانه زاینده رود و با تشخیص باستان شناسان، این تکه های سفالی به دوره ی هخامنشیان نسبت داده شده که دلالت براین موضوع است که قدمت روستا چند هزار ساله است.

پاکی و سادگی مردم این روستا نیز برگرفته از فرهنگ دیرین شرق اصفهان، سرزمین خورشید و آفتاب؛ آب و آیینه و پاکی و خلوص است که این منطقه را از دیگر مناطق استان اصفهان مجزا کرده است.

*ارگ تاریخی قورتان برای مرمت و تکمیل فردی دلسوز می خواهد

متاسفانه با وجود اخبار رسیده مبنی بر توجه اداره کل میراث و گردشگری، هنوز برخی ابنیه های تاریخی نظیر ارگ تاریخی قورتان که دومین بنای خشت و گلی ایران است، در سایه بی مهری همچنان در حال تخریب است.

بخش خصوصی هم زمانی وارد می شود که فردی پای کار بنا را بگیرد و برای تکمیل و مرمتش وقت بگذارد و امیدواریم افرادی دلسوز دلشان به حال ارگ تاریخی قورتان به تپش افتد و این بنای ارزشمند را از تخریب قطعی با همکاری بخش خصوصی نجات دهند.

معرفی آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی روستای قورتان

*ارگ
از مهمترین آثار تاریخی رستا، ارگ تاریخی و عظیمی است که قدمت آن به قرن چهارم هجری قمری و به دوره دیلمیان (دیالمه) برمی گردد. مساحت این ارگ 43 هزار متر و مصالح به کار رفته مطابق با آب و هوای کویری و تماما از خشت و گل ساخته شده است.

باروی شمالی آن 250 متر و باروی شرقی آن 182 متر طول دارد. تعداد برج های دیده بانی آن 14 برج بوده که یکی از برج ها و قسمتی از حصار اصلی ارگ بر اثر طغیان و منحرف شدن مسیر رودخانه زاینده رود تخریب گردیده است.

قطر دیوار این بنای عظیم از پایین 2 الی 3 متر متغیر است. ارتفاع حصارها از زمین تا کنگره 8 متر و ارتفاع برج ها از زمین تا کنگره 9 متر است.

این ارگ دارای دو دروازه شمالی و جنوبی است.

*حمام ارگ

حمام ارگ در زمان قدیم به صورت خزینه ای بوده و آب آن توسط هیزم گرم می شد و هیزم آن را حمامی(مسئول حمام) از مسافت های طولانی به روستا می آورد.
آب خزینه توسط چرخ از چاه کشیده می شد و در بعضی از مواقع از جوی آبی که از بیرون ارگ وارد میشد خزینه را پرآب می کردند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی با همکاری جهاد سازندگی ، درب خزینه را مسدود کرده و قسمتی که دوش ها در آن قرار دارد را به حمام اضافه کردند و تور بهداشتی ساخته شد که تا سال 85 نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
⛮حمام روستا در ضلع غربی ارگ واقع گردیده است. طبق شواهدی که مشاهده شد تاریخ بنای حمام در این مکان به قبل از ساخت ارگ برمیگردد.
این حمام در ادوار مختلف دچار تغییرات زیادی شده است.

حمام کنونی متعلق به دوره قاجار می باشد. حمام در حال تخریب بود که با پیگیریهای شورای اسلامی ،دهیاری و انجمن ارگ زنده رود قورتان در سال 1392 مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت.

در کنار حمام اصلی حمام کوچکتری بود که در روز، هنگامی که حمام توسط زنان مورد استفاده قرار می گرفت ،برای استفاده مردها باز بود. از نکات جالب در ساختمان حمام بزرگ، وجود محلی به نام نمازخانه برای افرادی بود که احتمال قضا شدن نمازشان در صبح و عصر وجود داشت.

*آسیا یا ارگاه

در داخل ارگ چهار آسیا یا به زبان محلی ارگاه وجود داشت که اکنون فقط ساختمان های آن ها باقی مانده است. ارگاه به زبان محلی به آسیایی گفته می شود که سنگ آن توسط حیوان (گاو، اسب، الاغ) به چرخش در می آمد.

بعد از این که امنیت بیرون ارگ ایجاد شد ، آسیاب های آبی در کنار رودخانه ساخته شده و شروع به کار کرده و آسیاهای داخل ارگ تغییر کاربری داده است.

نام چهار آسیا یا همان ارگاه معروف داخل ارگ عبارت است از:
-ارگاه حسینعلی نصراله که در خانه ای به همین نام و در ضلع شمالی ارگ ، روبروی درب شمالی حسینیه واقع گردیده است
-ارگاه حاج ابراهیم که در ابتدای بازار و کنار مسجد شبستان می باشد
-ارگاه میر مهدی که روبروی مسجد شبستان واقع بوده است
-ارگاهی که در خانه حاج میرزا توکلی و نزدیک بازار و میان ده واقع است

وجود چهار ارگاه در ارگ بیانگر جعمیت زیاد در دوره های مختلف روستا بوده است.

قابل ذکر است، فرق بین آسیا و آسیاب این است که سنگ آسیا توسط باد، حیوان یا برق چرخانده می شود ولی سنگ آسیاب فقط توسط آب و به هنین علت است که کلمه آب به آسیا اضافه شده است.
مثل این که به دندان آسیا، آسیاب گفته نمیشود.(دندون ار به زبان محلی دندان آسیا)

*نخلدان

در وسط ارگ بنایی با ارتفاع 6 متر معروف به نخلدان خودنمایی می کند که قدمت آن به دوره صفویه بر می گردد.
در گذشته برای نگهداری نخل عزاداری امام حسین(ع) از آن استفاده می شد ولی هم اکنون نخل در حسینیه نگهداری می شود.
این بنا به گفته باستان شناسانی که از آن بازدید کرده اند قبلا کاربری خانگاه (خانقاه ) داشت که در آن افراد صوفی به عبادت مشغول بودند.
گچ بری های زیبایی هم داشته که از بین رفته است.

گزارش از محمد جواد رحمانی قورتانی

باتشکر از :

☚ آقای سیدحسن فاطمی مسئول انجمن ارگ زنده رود قورتان