اصفهان شرق- ابوالفضل معصومی- کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

تاکنون از فعالیت های دانشجویی و جنبش دانشجویی بسیار سخن گفته اند، این نوشتار درصدد است تا این بار نه از منظری صرفا تاریخی بلکه از زاویه جامعه شناسانه و با رویکردی آسیب شناسانه به این مقوله بپردازد.بحث از فعالیت های دانشجویی از مسائل مهم جامعه شناسی در ایران است که کمتر به ماهیت جامعه شناختی آن توجه شده است. جنبش دانشجویی نوع، خاص، جدید و جهانی از جنبش های اجتماعی به شمار می‌رود و تجلی آن در کشورهای گوناگون و حتی دانشگاههای مختلف صورتهای متفاوتی می یابد.

تمایزات جنبش دانشجویی با دیگر جنبش های شکل گرفته در کشور

جنبش دانشجویی را عمل جمعی، اختیاری، داوطلبانه و جهت دار دانشجویی برای ایجاد تغییر و تحول سیاسی و اجتماعی دانسته اند در واقع دو ویژگی منحصر به فرد در جنبش دانشجویی وجود دارد که آنرا از سایر جنبش های اجتماعی متمایز می نماید:

اول؛ روحیه پرسش گری و چون و چرایی در هر قضیه ای که منافع کوتاه یا بلند مدت برای جامعه داشته یا چنین منافعی را به خطر اندازد
دوم؛ آرمانخواهی، اصول‌گرایی، کمال پرستی و نفی مناسبات تبعیض آمیز اجتماعی می‌باشد.

مروری بر تاریخچه ی جنبش دانشجویی در ایران

جنبش دانشجویی در ایران را از آغاز تاسیس دانشگاه تهران دانسته و فعالیت‌های دانشجویی که در چارچوب جنبش دانشجویی قرار می گیرند را در قالب  سه گفتمان متمایز مورد بررسی قرار داده اند :گفتمان مارکسیستی، لیبرالیستی و اسلامی.

جرقه‌های جنبش دانشجویی مسلمان از دهه 20شروع شده و در دهه 40 با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و روحانیون قدرت گرفت.

جنبش دانشجویی مسلمان با وجود اساتید برجسته‌ای همچون شهید مطهری و مقام معظم رهبری در آن مقطع زمانی توانست به نقد و طرد؛ نگاه ماتریالیستی و نگاه مادی( مشخصه گفتمان مارکسیستی) و گرایش اومانیستی  یا اصالت دادن به انسان و دور انداختن منطق سکولاریستی یا انگاره جدایی دین از سیاست(مشخصه گفتمان لیبرالیستی) به تقویت وجوه علمی و تئوریک خود و بازتولید اندیشه های اسلام ناب بپردازد.

فاصله گیری از آرمانهای انقلاب اسلامی مساوی با انحراف در مسیر مثبت

دانشجویان با تسریع روند انقلاب از پیشقراولان انقلاب اسلامی بوده و بعدها افتخار تاریخی تسخیر سفارت امریکا را برای خود به ارمغان آوردند،همچنین حضور گسترده در جبهه های جنگ علیه متجازین بعثی و حامیان جهانی آنان از افتخارات جنبش دانشجویی مسلمان به شمار می‌رود. با وجود نقاط مثبت فعالیت‌های دانشجویی، در برخی مقاطع در بخشی از بدنه دانشجویی کشور در ایران پس از انقلاب شاهد برخی انحرافات از جمله فاصله گیری از آرمانهای انقلاب اسلامی و خواست عمومی مردم در نظام اسلامی در فعالیت های دانشجویی بخصوص در مقطع زمانی سالهای دهه هفتاد بوده ایم ،این مقاله در صدد است با نگاهی آسیب‌شناسانه و با ارائه تحلیلی هرچند کوتاه، به بررسی و یاد آوری برخی از مسائل مهم در مسیر فعالیت‌های دانشجویی بپردازد:

1-توجه به هویت دینی و غفلت نداشتن از آن: متاسفانه در برخی از جریانهای دانشجویی به دلایل مختلف و در مقطعی از زمان در دهه 70، به مرور هویت دینی به فراموشی سپرده شده و یا به حاشیه رفت. تاکید بیش از اندازه بر هویت دموکراتیک جنبش دانشجویی، تلقی دین به عنوان امری قلبی و تحلیل اشتباه از دین مبنی بر امری که مانع از تکثرگرایی و جذب  می شود، منجر به عدم تسری دین به سطح تشکیلات شده و این خود ممکن است به مرور به فراموشی دین و یا عدم تفکر در آن، درمورد فعالیت های دانشجویی شود، همانطور که مقام معظم رهبری نیز اشاره داشته‌اند” تقوای جمعی” از فاکتور های مهم در فعالیت‌های جمعی محسوب می‌شود.وعدم توجه به این مسئله در تعارض آشکار با هویت فعالیت‌های جنبش دانشجویی مسلمان بوده و دانشجویان باید مراقب باشند تا از این زاویه دچار آسیب نشوند.

2-ارتباط درست و مستمر و تحکیم پیوند با جامعه: از مهمترین مسائلی که در تحلیل نقاط قوت جنبش های اجتماعی مورد تاکید قرار گرفته اند،ریشه دار بودن و برخورداری از پشتیبانی و پایگاه اجتماعی در جامعه و افکار عمومی و تطبیق با هنجارهای جامعه است.

تاسفانه دیده شده است که در برخی از مقاطع در برقراری ارتباط فراگیر با مردم در بین دانشجویان کاستی هایی رخ داده است. نمونه ای از این نوع کاستی را می توان در عدول از خواست مردم در مورد حمایت از فلسطین، مبارزه با سرمایه داری جهانی و مبارزه با مداخلات امریکا در جهان در بخشی از جنبش دانشجویی در دهه 70 مشاهده نمود. باید در نظر داشت که وظیفه دانشجویان ساده سازی مسائل پیچیده برای جامعه و حرکت در جهت آرمانها و اهداف انقلاب اسلامی بوده و عدم توجه به این مقوله منجر به انزوا از جامعه خواهد شد.

3- توجه به استقلال مجموعه های دانشجویی: آنچه مسلم است آنست که فعالیت دانشجویان نباید تابع اغراض و امیال سیاستمداران و احزاب منفعت طلب بیرونی قرار گرفته و نباید اجازه داد این گروههای فرصت طلب مجال نفوذ در جنبش را یافته و احیانا به تغییر اهداف و یا انحراف در آن بپردازند. اینکه دانشجویانی عضو حزبی خاص باشند با اینکه نیروهای مستقل جنبش دانشجویی به فعالیت سیاسی بپردازند،متفاوت است.

مجموعه های دانشجویی بایستی ضمن حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی خود، از تحت تاثیر قرار گرفتن نسبت به قدرت و یا سازش پذیری برای بدست آوردن مناصب بپرهیزند زیرا سیطره قدرت و پیامدهای آن آرمانگرایی و استقلال فکری و عملی را کمرنگ می نماید.

4-حفظ روحیه انتقاد کنندگی و انتقاد پذیری و پرهیز از سیاست زدگی: نگریستن به تمام مسائل و مقوله های اجتماعی از دریچه و نگاه سیاسی از آسیب‌ها و انتقاداتی است که امروزه بر فعالیت های دانشجویی وارد می شود دانشجویان بایستی در نظر داشته باشند که قدرت در جامعه و بطور عام در دولت ها گسترده بوده و توجه به ساخت سیاسی و عدم توجه به ساخت اجتماعی بخش وسیعی از توانایی های جنبش دانشجویی را هدر خواهد داد .ارائه راهکارهای سیاسی در همه زمینه ها منجر به سیاسی دیدن تمام شئون اجتماعی شده و منجر به تقلیل فعالیت دانشجویی به کنشگری سیاسی می شود، توجه داشته باشیم که انتقادات دانشجویی باید با درنظرگرفتن مقولات مرتبط با منافع ملی،منابع ملی و تهدیدات امنیتی باشد و دانشجویان با حفظ” تعهد اجتماعی” به”رسالت اجتماعی” خود یقین داشته و در اجرای آن بکوشند.نقد صحیح و منصفانه به خود و دیگران زمینه ساز پویایی بیشتر در فعالیت هایی دانشجویی است.

5-اصلی و فرعی کردن مسائل و بازبینی در راهکارها و استراتژی های مجموعه های دانشجویی: توجه به موقع و به جا به مسائل اصلی در جامعه و دانشگاه مانند حفظ و استمرار پیشرفت های علمی ، نهضت نرم افزاری تولید علم ،دشمن شناسی و…از اولویت های فعالیت دانشجویی است. مجموعه‌های دانشجویی بایستی ضمن پرهیز از نگاه یک جانبه به مسائل مختلف چه در سطح جامعه و چه در دانشگاه توجه داشته و ضمن ارزیابی درست و صحیح از مسائل به فعالیت بپزدازند.

توجه به کیفیت فعالیت دانشجویی از اهم جنبش دانشجویی

از مسائل مهمی که باید در این راستا مورد توجه قرار داد؛پرهیز از “تقلید گرایی”نابجا و”توجیه گرایی”بی‌مورد، توجه بیشتر به کیفیت فعالیت‌های دانشجویی در عین توجه به کمیت و داشتن پایگاه دانشجویی قوی در بین دانشجویان، پرهیز از فعالیت های غیر ضروری و تکراری(بصورتی که کارها مکمل یکدیگر باشند) و توجه به وجوه نوآورانه در فعالیت های دانشجویی،توجه به آرمانها و واقعیت ها به صورت توامان،فهم صحیح از رابطه تکلیف و نتیجه در فعالیت های دانشجویی، پرهیز از سقوط در عملگرایی صرف و توجه به پر نمودن خلا های تئوریک در مجموعه های دانشجویی و توجه به اصول اخلاقی است.