اصفهان شرق

عملیات موصل و معادلات پیچیده قدرت در منطقه

کدخبر: 115712
1395/07/28 در ساعت 11:42

اصفهان شرق_ محسن منصوری/ آزاد سازی موصل از آزادی سازی فلوجه و الرمادی پیچیده تر است، موصل برای همه طرف های درگیر اهمیتی حیاتی دارد و به جرات می توان گفت” معبر استراتژیکی و رگه حیاتی امنیتی داعش” است. همچنین برای آمریکا، روزهای بعد از آزاد سازی موصل نقش “همه یا هیچ چیز” را دارد اگر این کشور  فضای سیاسی موصل را به دست آورد به هدف اصلی خود یعنی تجزیه کامل عراق و کوتاه نمودن دست ایران می رسد. ترکیه نیز دستی بر آتش دارد و ادعای ارضی، استراتژیکی و اقتصادی به موصل دارد.

موصل دومین شهر بزرگ عراق است و مرکز استان نینواست و اولین نقطه‌ای از عراق بود که به اشغال داعش در آمد و حالا بناست، راهبردی‌ترین عملیات برای آزادی این شهر محقق شود تا حضور داعش در عراق، رو به پایان رود. به اعتقاد تحلیلگران، آزادسازی موصل بسیار دشوارتر از فلوجه و الرمادی است و نگرانی انجایی است که شاید داعش از ساکنان موصل برای سپر انسانی استفاده کند، امری که از جانب داعش بعید به نظر نمی رسد. این عملیات، افزون بر دشواری هایی که در حوزه عملیاتی و نظامی دارد با چالش دیگر کشورها  نیز درآمیخته است. به دلیل این که موصل دومین شهر بزرگ عراق و مرکز سیاسی و جمعیتی سنیان این کشور است، حساسیت های بسیاری در منطقه برای بازپسگیری آن وجود دارد.

اهمیت موصل برای داعش:

بیشترین نیرو را داعش در موصل دارد و اهمیت موصل برای داعش عبارت است از حلقه ارتباط میان سوریه و عراق برای جابه‌جایی نیروهای نظامی. به عبارتی «پاشنه آشیل داعش» شهر موصل است، شهری کاملا استراتژیک و بزرگ که به‌عنوان نقطه ثقل و اتحادبخش گروه‌های ریز و درشت گروهای تروریستی است. بزرگی شهر به‌عنوان مؤلفه یک پایتخت ایده‌ال و واقع‌شدن در دشت‌های مسطح شمال غربی عراق و همچنین دسترسی به رودخانه فرات، مطلوبیتی به این شهر داده تا داعش برای حفظ آن دست به هر کاری بزند. اگر موصل سقوط کند دومینوی سقوط آغاز می شود و سریع حرکت می کند داعش اگر موصل را از دست داد کل عراق را از دست می دهد.

اهمیت موصل برای عراق: این اهمیت از ابعاد گوناگون مورد بررسی است:

*بعد فرهنگی اجتماعی: بیشتر مردم این شهر عرب هستند، اما اقلیت‌های قابل توجه کرد، ترکمن و آشوری نیز در شهر زندگی می‌کنند. از آنجا که موصل میزبان اقوام مختلف می باشد، مدیریت صحیح سیاسی در این شهر، خود زمینه ساز وحدت ملی و یکپارچگی عراق است. در موصل همواره  اقوام مختلف در کنار یکدیگر زندگی می کرده اند، اما بعد از پروژه عرب سازی توسط صدام، اغلب ساکنان آن را عرب های سنی مذهب تشکیل دادند.

*بعد اقتصادی: از نظر اقتصادی موصل دارای منابع نفتی و آبی بسیاری است و همین آب باعث حاصل خیزی خاک این منطقه و تولیدات متنوع مواد غذایی شده است. موصل، در عراق به شهر تولیدات معروف بوده و در تولید پارچه، کتان، دامداری، غلات و نفت دارای شهرت است. از این جهت آزادسازی موصل می‌تواند تاثیری عمیق در بهبود وضعیت بحرانی اقتصاد عراق داشته باشد.

* بعد استراتژیکی: موصل از بعد ژئواستراتژیک نیز اهمیت غیر قابل انکار دارد، موصل حلقه ارتباطی میان سوریه و عراق محسوب می شود و از نظر سیاسی و نظامی تاثیرگذار است. در مجموع می‌توان گفت، نقش موصل در آینده عراق دارای اهمیت ویژه ای است. شیوه تعامل گروه‌های عراقی به ویژه شیعیان، کردها و اهل سنت با چگونگی آزادسازی موصل و آینده اداری سیاسی آن، می‌تواند نقشی اساسی در روند معادلات آینده کشور عراق داشته باشد ا

*بعد نظامی: آزادسازی موصل برای حکومت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان در بُعد نظامی این است که موصل بخشی از مناطق مورد مناقشه در اصل 140 قانون اساسی عراق است و با آزاد سازی آن، رسما نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان و نیروهای ارتش عراق می‌توانند در یک جبهه برای اولین بار همکاری جدی را در عرصه نظامی داشته باشند.

2

آمریکا و اهمیت موصل:

آمریکا تلاش دارد با تقویت حضور نظامی خود در عراق و افزایش پیوندهای امنیتی و نظامی با دولت بغداد، در عملیات آزادسازی موصل شرکت داشته باشد تا در عراقِ پس از داعش بتواند جایگاه خود را تقویت و معادلات قدرت در این کشور را مدیریت کند.

اهمیت تلاش آمریکا برای حفظ نفوذ و حضور نظامی در عراق زمانی آشکارتر می شود که در نظر داشته باشیم موصل کانون تمرکز برخی کشورهای همسایه عراق به ویژه ترکیه و عربستان است و این 2 کشور سعی دارند مانع از تسلط کامل دولت بغداد بر این شهر شوند. از این رو تلاش های بسیاری در منطقه وجود دارد تا با برانگیختن حساسیت های مذهبی شیعی- سنی، حضور ارتش عراق در موصل را به عنوان تسلط شیعیان بر سنی ها قلمداد کند. در این فضا، واشنگتن قصد دارد با تقویت حضور نظامی در عراق علاوه بر مدیریت تحولات داخلی این کشور، دست برتر را در معادلات عراق به دست آورد. به باور برخی ناظران، واشنگتن می خواهد در سطحی کلانتر با کنترل رقابت همسایگان عراق، توازن قدرت در سطح خاورمیانه را نیز مدیریت کند. از اقداماتی که در این راستا انجام داد تلاش برای ایجاد جریانی موسوم به” حشد الوطنی” در مقابل جریانی مردمی با نام ” حشد الشعبی” بود تا از این طریق هم عراق را بتوان به سمت تجزیه کامل ببرد و هم دست ایران را از عراق در بعد از آزادسازی موصل کوتاه کند.

اهمیت موصل برای ترکیه:

ترکیه نسبت به شهر موصل ادعای ارضی دارد تا جایی که ادعا می کند در معاهده لوزان ترکیه حاضر نشده است آن را به عراق واگذار کند. سلیمان دمیرل رییس جمهور وقت ترکیه چندین بار این ادعا را مطرح نمود . این کشور در  همین  راستا و همچنین تضعیف جمهوری اسلامی ایران و محکم  کردن جای پای خود در عراق تلاش می کند  به مسعود بارزانی و اقلیم کردستان عراق نزدیک شود و حتی در عراق مداخله علنی کند. از همین رو اردوغان به دقت تحولات عراق و موصل را پیگیری می کند .

سلیمان دمیرل ادعای ارضی به موصل را بارها تکرار کرد

در برابر رقابت های منطقه ای، همپیوندی های تهران و بغداد موجب شده است رقبای منطقه ای ایران هرگونه تسلط ارتش عراق بر موصل را به معنای حذف آن ها از معادلات سیاسی- امنیتی این کشور تفسیر کنند. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده عراق یک کشور مستقل است و هیچ کشوری حق دخالت در امور داخلی این کشور را دارد.

چرا عملیات آزاد سازی موصل اهمیت دارد؟

استان نینوا که شهر موصل در ان قرار دارد در مرزهای غربی عراق با سوریه قرار دارد و افراد مسلح از طریق مرزهای سوریه و عراق وارد آن جا می شوند، گروه تروریستی داعش  در این مناطق به ویژه در «دیرالزور» سوریه حضوری پررنگ دارد. به عبارتی موصل یک معبر” استراتژیک و یک رگه حیاتی امنیتی” است.

اردوگاه « الغزلانی » که در برگیرنده یک فرودگاه نظامی و یک زندان بزرگ است، در شهر موصل قرار دارد که در دست داعش است.

3

شاید بتوان در میان همه مبارزات علیه نیروهای تروریستی داعش، مبارزه برای آزاد سازی شهر موصل یعنی دومین شهر بزرگ عراق را مهمترین نقطه عطف در این مبارزات قلمداد کرد؛ دلایل اهمیت موصل و آزادسازی آن در چیست؟

موصل در واقع بزرگترین مادرشهر عراق بعد از بغداد است و زمانی که داعش توانست بر این شهر مسلط شود، یک پیروزی استراتژیک و بسیار مهم را برای خود رقم زد. زمانی که داعش کنترل موصل را در ژوئن 2014 به دست گرفت، کنترل 2.5 میلیون شهروند را نیز به دست آورد در دوران تسلط داعش بر این شهر مهاجرت گسترده ای از موصل به سمت دیگر نقاط عراق، ترکیه و سوریه رقم خورد و هم اکنون هنوز حدود یک میلیون تن در این شهر در چنگال داعش اسیر هستند.

موصل نزدیک به چاه های حیاتی نفت عراق است

موقعیت جغرافیایی موصل بسیار حیاتی و با اهمیت است. این شهر یک کریدور تجاری بسیار مهم است که از مرز ترکیه و سوریه فاصله چندانی ندارد. در نتیجه خارج کردن این شهر از کنترل داعش، می تواند مانور و حرکت تروریست های داعش، آذوقه و مهمات آنها را در این مرزها به شدت محدود کند.

همچنین این شهر در نزدیکی چاه های نفت حیاتی عراق است. خط لوله های انتقال نفت عراق به ترکیه نیز از مسیری نزدیک به موصل عبور می کند. تسلط بر موصل، ضمن آنکه ضربه سختی به اقتصاد داعش وارد می کند، می تواند تأثیر روانی و مستقیم مهمی بر اقتصاد عراق داشته باشد. داعش با از دست دادن موصل از سرمایه های هنگفتی که در این مدت به واسطه فروش نفت به پشتیبانان خود به دست می آورد، محروم می شود.

موصل همان جایی است که البغدادی ادعای خلافت کرد:

موصل دقیقا همان شهری است که ابوبکر البغدادی، سرکرده این گروه تروریستی در آن ادعای خلافت کرد. در نتیجه موصل را باید تاج سلطنت و خلافت خود خوانده داعش در منطقه خاورمیانه دانست و از زمانی که البغدادی در آن ادعای خلافت کرده، این شهر به پایتخت فرهنگی داعش تبدیل شده است.

4

آزادسازی این شهر از دست داعش به سرعت می تواند ضربه مهلکی به عقبه عقیدتی داعش وارد کرد. در واقع عملیات آزاد سازی موصل در واقع قلب تپنده افکار و عقاید افراطی داعش را هدف قرار داده است. ضمن آنکه آزاد شدن این شهر می تواند به معنی بی خانمان و آواره شدن خلیفه خودخوانده نیز باشد؛ اگر در حین عملیات آزاد سازی به هلاکت نرسد.

با آزادسازی این شهر، دولت عراق می تواند با شناسایی عمق بحران انسانی در آن، به تدریج به اسکان مجدد آوارگان در موطن اصلی خود همت گمارد. این امر می تواند ضمن کاستن از عمق بحران آوارگان به لحاظ روانی نشانه های مثبتی از حل بحران برای کل منطقه را نیز در بر داشته باشد.

اما واقعیت آن است که آزادسازی موصل هنوز هم نیمی از نبرد اصلی با داعش را شامل می شود. هنوز هم بعد از آزادی شهر دولت عراق باید اقدام به بنیان گذاشتن نهادهای حاکمیتی در این شهر و بازسازی زیرساخت های آن کند و البته ثابت نماید که می تواند به خوبی بر آن حکمرانی کند

محسن منصوری کارشناس ارشد روابط بین الملل