اصفهان شرق/ سید روح الله رفعتی پور، مفهوم عمق استراتژیک یا عمق راهبردی از مفاهیم اساسی و کلیدی برای تحلیل حوادث دنیای معاصر است که می تواند علاوه بر نمایان ساختن میزان نفوذ یک کشور در منطقه، پشتوانه خوبی برای اِعمال سیاست‌های مد نظر آن کشور باشد. اهمیت این موضوع باعث شده است که امام خامنه ای نیز بارها در بیانات خود به این مسئله اشاره داشته باشند. به عنوان نمونه ایشان در دیدار با دانشجویان دانشگاه علم و صنعت در 24آذر 87 می فرمایند: “تکیه‌گاه یک ملت به عمق استراتژیک اوست. دشمنان نمی خواهند ملت ایران و نظام جمهوری اسلامی از این حمایت و طرفداری‌ای که از او در کشورهای مختلف می شود – که البته بی‌نظیر هم هست- برخوردار باشد. دشمن نمی خواهد این ارتباط برقرار باشد. جمهوری اسلامی باید حفظ این عمق راهبردی را از وظایف خودش بداند. این جزو آن شاخصه های اصلی است.”

عمق راهبردی یک کشور را هم از لحاظ شعاع و هم از حیث سطح نفوذ می توان مورد برسی قرار داد. شعاع به حوزه هایی اشاره دارد که ما می توانیم در آنها مؤثر باشیم. برای مثال شعاع تأثیرگذاری یک کشور می تواند علاوه بر سیاست، اقتصاد را هم در بر گیرد. به هر میزانی که شعاع تأثیرگذاری بیشتر باشد، توانایی تصمیم سازی گسترش و وسعت می یابد. سطح نفوذ هم به عمق و میزان تأثیرگذاری سیاست های یک کشور اشاره دارد (فارغ از حوزه و محدوده تأثیر). به میزان سطح نفوذ عمق راهبردی، یک کشور توانایی ایجاد تغییر اساسی و تعیین جهت گیری های سایر بازیگرها را دارد. وضع مطلوب برای کشورها این است که این دو جنبه را با هم برخوردار باشند تا  بتوانند در بیشتر حوزه ها تأثیر به سزایی داشته باشند.(1)

عمق راهبردی کشورها در تأمین امنیت ملی نقش به سزایی دارد. به عبارت دیگر کشوری که در نقاط مختلف دارای عمق راهبردی است، به تهدید کمتری مبتلا شده و در نتیجه برای تأمین امنیت ملی، هزینه کمتری متحمل می شود.

در یک تعریف به ابزارهای سیاسی، جغرافیایی، نیروی انسانی، اعتقادی، نیروهای بالقوه و بالفعل دفاعی یک ملت و یک کشور برای دفاع از خود، عمق استراتژیک می‌گویند. بر اساس این تعریف، عمق استراتژیک بیشتر معطوف به داخل است و مؤلفه‌های خارجی کمتر نقش دارند. اما تعریف دیگری وجود دارد که بیشتر معطوف به توانایی‌ها و ظرفیت‌های یک کشور و دولت برای پیشبرد اهداف و برنامه‌هاست از این منظر می‌توان عمق استراتژیک را همان عمق و دایره و حوزه نفوذ یک کشور و ملت دانست که می‌تواند شامل هر ابزار و توانایی مادی (سخت افزار) و غیرمادی (نرم افزار) مثل ایده، تفکر و باورها و اعتقادات باشد. بر این اساس وقتی ملت‌ها عمق استراتژیک باشند، بیش از آن که جنبه مادی ملاک باشد، بُعد معنوی مدنظر است. ضمن این که مسائل و اقدامات مادی نیز متأثر از این لایه معنوی است.(2)

جمهوری اسلامی به لحاظ گفتمانی توانسته است حوزه نفوذ خود در کشورهای دیگر و در بین ملتها را افزایش دهد. به عبارت دیگر انقلاب اسلامی ایران به جای آنکه با تکیه بر قدرتهای بزرگ منافع و امنیت ملی خود را تأمین نماید، با سرمایه گذاری بر ملتهای آزادی خواه و عزت طلب و گسترش گفتمان زندگی عزتمندانه و مقابله در برابر زیاده خواهی های مستکبرین توانسته است تا حد بسیار زیادی به این مهم دست یابد؛ اگرچه مؤلفه های دیگر تأمین امنیت و منافع ملی نیز دور از نظر نبوده است.

فرهنگ و اعتقادات دینی از اثرگذارترین مؤلفه ها در حمایت از گروههای مقاومت و نهضتهای آزادی خواه در سرتاسر جهان – بدون در نظر گرفتن مذهب، نژاد و ملیت آنان- از سوی جمهوری اسلامی بوده که در قسمت اول نوشتار پیش رو به آن اشاره شد.

یکی از راههای تأمین امنیت و منافع ملی، ایجاد اتحاد بین یک کشور با دیگران در حوزه های جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، اعتقادی و… است. به عبارت دیگر وقتی یک نظام سیاسی در عرصه های مختلف از دیگران حمایت می کند، با این حمایت متحدینی برای خود ایجاد کرده تا در زمان لازم از حمایت آنان بهره مند گردد. اگرچه این تنها دلیل حمایت جمهوری اسلامی از گروههای مقاومت، ملل مستضعف و کشورهای همسو نیست اما به هرحال این موضوع در حمایت از آنان بی اثر نیز نبوده است.

دور کردن جبهه جنگ از شهر و دفاع از نظام اسلامی دورتر از مرزهای جغرافیایی از جمله مواردی است که در رفتار پیامبر اعظم(صلی الله علیه و اله) مشهود است. به عنوان نمونه در جنگ احد آن حضرت پس از مشورت با اصحاب و با پیشنهاد آنان به ویژه جناب حمزه، تصمیم بر آن گرفتند که بیرون از مدینه به جنگ با دشمن بپردازند. فارغ از نتیجه جنگ احد، اما اینکه برای دفاع از سرزمین، خارج از آن به جنگ در برابر دشمن پرداخته شده و صحنه نبرد از مرزها دور شود، یک تاکتیک برای عدم ورود جنگ به داخل شهر بوده است. کمااینکه در جنگهای دیگری نیز از این شیوه برای عدم ورود دشمن به مدینه استفاده شده است.

امروز نیز جمهوری اسلامی با حمایت از گروههای مقاومت و کمک به کشورهای دیگر در مقابله با دشمنان سفاک، به نوعی جنگ را در نقاطی دورتر از مرز جغرافیایی خود متوقف کرده و از ورود دشمن به سرزمین خود جلوگیری کرده است. رهبر حکیم انقلاب امام خامنه ای در این زمینه می فرمایند:

« امتیاز دوم این شهدای شما این است که اینها رفتند با دشمنی مبارزه کردند که اگر اینها مبارزه نمی کردند، این دشمن می‌آمد داخل کشور… اگر جلویش گرفته نمی شد، ما باید اینجا در کرمانشاه و همدان و بقیه‌ی استانها با اینها می جنگیدیم و جلوی اینها را می گرفتیم. در واقع این شهدای عزیز ما جان خودشان را در راه دفاع از کشور، ملت، دین و انقلاب اسلامی فدا کردند.»(3)

بر این اساس، این نکته قابل توجه است که حمایت جمهوری اسلامی از ملتهای دیگر و گروههای مقاومت، به نوعی تأمین منافع ملت شریف ایران و دور کردن خطر از این مرز و بوم پاک است. علاوه بر این، باید به این نکته نیز توجه داشت که جمهوری اسلامی با این کار، حوزه نقش آفرینی خود در سطح جهان را نیز افزایش داده است. به عبارت دیگر افزایش حوزه نفوذ انقلاب اسلامی در جهان باعث شده که ایران یکی از بازیگران مهم در سطح منطقه و جهان محسوب شود و دیگر بازیگران در تصمیم گیری های خود نظر جمهوری اسلامی را نیز مد نظر قرار دهند.

نتیجه آنکه علاوه بر مبانی اعتقادی مبتنی بر آیات و روایات مبنی بر لزوم حمایت نظام اسلامی از مستضعفین در هر نقطه عالَم و نیز اندیشه سیاسی امام راحل و رهبر فرزانه انقلاب در رابطه با این موضوع، منافع ملی و امنیت ملی کشور عزیزمان ایجاب می کند نظام جمهوری اسلامی با کمک به گروههای مقاومت و ملل درگیر با جنگ با مستکبرین و سفاکان و حمایت از مظلومان، عمق راهبردی خود را افزایش داده و خطر جنگ را از مرزهای مقدس این سرزمین دور نماید.

لینک قسمت اول مطلب را اینجا ببینید

لینک قسمت دوم مطلب را اینجا ببینید

پی نوشت ها:

1) http://didban.ir/fa/news-details/17373

2) http://farsi.khamenei.ir/others-article?id=9200

3) بیانات در دیدار جمعی از خانواده‌های شهدای مدافع حرم 5/11/94